Viêm xoang sàng sau: Triệu chứng, nguyên nhân và phòng ngừa

Viêm xoang sàng sau là gì?

Hầu hết các trường hợp viêm mũi xoang liên quan đến nhiều hơn một trong các xoang sàng trước và xoang sàng sau. Nhiễm trùng đơn độc của xoang trán hoặc xoang bướm là một tình trạng hiếm gặp và có khả năng gây nguy hiểm, thường do vi khuẩn gây ra.

Triệu chứng viêm xoang sàng sau

Các triệu chứng chính của viêm xoang sàng sau cấp tính là chảy mủ mũi kèm theo nghẹt mũi và/hoặc đau, nặng hoặc cảm giác tức vùng mặt, lan tỏa ra sau gáy. Những biểu hiện viêm xoang sàng sau này đã được xác định là những triệu chứng có tính tiên lượng cao nhất của bệnh viêm xoang sàng sau cấp tính cho dù xuất phát từ nguyên nhân vi khuẩn hay virus.

Điều quan trọng là phải phân biệt viêm xoang sàng sau cấp tính được cho là do vi khuẩn với viêm xoang sàng do nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus (URI) hoặc các tình trạng không nhiễm trùng.

Viêm xoang sàng sau do vi khuẩn được chẩn đoán khi các dấu hiệu và triệu chứng của viêm mũi cấp tính kéo dài hơn 10 ngày. Hoặc các dấu hiệu và triệu chứng của viêm mũi trở nên nặng hơn nhiều lần sau những cải thiện ban đầu.

1. Dấu hiệu viêm xoang sàng sau cấp tính

Thời gian xuất hiện triệu chứng dưới 4 tuần. Trong viêm xoang sàng sau cấp tính còn được phân loại thành viêm xoang sàng sau cấp tính do vi khuẩn hoặc viêm xoang sàng sau cấp tính do virus.

2. Dấu hiệu viêm xoang sàng sau bán cấp

Thời gian triệu chứng kéo dài 4-12 tuần.

3. Dấu hiệu viêm xoang sàng sau mạn tính

Thời gian triệu chứng kéo dài hơn 12 tuần. Các triệu chứng của viêm xoang sàng sau mạn tính khác nhau về mức độ nghiêm trọng và tỷ lệ lưu hành.

Nghẹt mũi là triệu chứng phổ biến nhất, tiếp theo là đau, nhức, cảm giác nặng mặt, nước mũi đổi màu và giảm khứu giác. Sự hiện diện của hai hoặc nhiều dấu hiệu/triệu chứng kéo dài hơn 12 tuần có thể được chẩn đoán viêm xoang sàng sau mạn tính. Đau/nặng trên mặt phải đi kèm với các dấu hiệu và triệu chứng khác ở mũi.

4. Viêm xoang sàng sau cấp tính tái phát

Được ghi nhận từ 4 đợt viêm cấp tính trở lên mỗi năm và kéo dài ít nhất 7 ngày, với các giai đoạn tạm thời không có triệu chứng.

Chẩn đoán viêm xoang sàng sau cấp tính tái phát khi mỗi giai đoạn đáp ứng các tiêu chí cho viêm mũi xoang cấp tính do vi khuẩn.

5. Viêm xoang sàng sau không biến chứng

Viêm mũi xoang không có biểu hiện rõ ràng về mặt lâm sàng của tình trạng viêm bên ngoài các xoang cạnh mũi và khoang mũi tại thời điểm chẩn đoán (ví dụ: không có tổn thương thần kinh, nhãn khoa hoặc mô mềm).

Nguyên nhân bị viêm xoang sàng sau

Nguyên nhân phổ biến nhất của viêm xoang sàng sau là nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus. Viêm xoang sàng sau do virus phức tạp do nhiễm vi khuẩn cấp tính chỉ chiếm 0,5 – 2%.

Sau đây là các yếu tố bổ sung liên quan đến viêm xoang nói chung và viêm xoang sàng sau nói riêng:(1)

1. Nguyên nhân phổ biến

• Nhiễm virus, đặc biệt là nhiễm trùng đường hô hấp trên;
• Viêm mũi dị ứng;
• Phù nề cuốn mũi khi mang thai;
• Biến thể giải phẫu;
• Sự bất thường của phức hợp lỗ thông khê;
• Lệch vách ngăn;
• Concha bullosa;
• Các cuốn mũi giữa phì đại;
• Hút thuốc lá;
• Đái tháo đường;
• Bơi, lặn, leo núi cao;
• Nhiễm trùng nha chu;
• Bệnh trào ngược dạ dày thực quản;
• Tác dụng của thuốc/thuốc (như cocain, thuốc co mạch tại chỗ).

2. Nguyên nhân hiếm gặp

• Bệnh xơ nang;
• U tân sinh;
• Sử dụng ống sonde mũi, chẳng hạn như ống sonde mũi – dạ dày;
• Bệnh đường hô hấp trầm trọng hơn do aspirin còn được gọi là tam chứng Samter (nhạy cảm với aspirin, viêm mũi, hen suyễn);
• Bệnh sacoit;
• Bệnh u hạt kèm theo viêm đa mạch;
• Suy giảm miễn dịch;
• Phẫu thuật xoang;
• Hội chứng bất động lông chuyển;
• Cocain nhỏ mũi.

Viêm mũi xoang do dị ứng và các chất kích thích có nhiều khả năng trở thành mạn tính và/hoặc tái phát. Nguyên nhân truyền nhiễm của viêm mũi xoang bao gồm virus, vi khuẩn và nấm. Hầu hết các loại virus phổ biến được xác định bằng cách chọc dò xoang hàm trên là rhinovirus, virus cúm và virus parainfluenza.

Viêm mũi xoang cấp tính mắc phải ở cộng đồng thường do streptococcus pneumoniae và Haemophilus influenzae gây ra.

Viêm xoang sàng sau do vi khuẩn bệnh viện là một bệnh viêm xoang sàng cấp tính có thể ảnh hưởng đến bệnh nhân trong các đơn vị chăm sóc đặc biệt (ICU), thường có biểu hiện sốt không rõ nguồn gốc. Bệnh nhân nằm trong ICU kéo dài và những người đặt nội khí quản kéo dài, có nguy cơ mắc viêm xoang sàng sau do vi khuẩn cao hơn.

Các mầm bệnh phổ biến nhất liên quan đến viêm xoang sàng sau do vi khuẩn bệnh viện là vi khuẩn gram âm bao gồm Pseudomonas aeruginosa, klebsiella pneumoniae, các loài enterobacter, proteus mirabilis, serratia marcescens và S.aureus.

3. Các yếu tố nguy cơ gây viêm xoang sàng sau tái phát

Các yếu tố nguy cơ đối với cả viêm xoang sàng sau tái phát và mạn tính bao gồm viêm mũi dị ứng, xơ nang, tình trạng suy giảm miễn dịch, rối loạn vận động đường mật và biến thể giải phẫu.

Các rối loạn suy giảm miễn dịch nguyên phát phổ biến nhất liên quan đến viêm xoang sàng sau mạn tính và viêm xoang sàng sau cấp tính tái phát là thiếu IgA, suy giảm miễn dịch biến đổi thông thường và hạ đường huyết.

Biến chứng của viêm xoang sàng sau

Các biến chứng nghiêm trọng của viêm mũi xoang cấp tính do vi khuẩn như viêm màng não, áp xe não, viêm mô tế bào quanh hốc mắt và huyết khối xoang hang xảy ra do sự lây lan của nhiễm trùng xoang vào hệ thần kinh trung ương. Ở những bệnh nhân này, phẫu thuật có thể được chỉ định khẩn cấp.

Tương tự, viêm xoang do nấm xâm lấn tối cấp thường gặp ở bệnh nhân bị ức chế miễn dịch hoặc bệnh nhân mắc bệnh đái tháo đường kiểm soát kém. Nấm xoang ở những bệnh nhân này có thể tiến triển nhanh chóng và đe dọa đến tính mạng, nên cần phải chẩn đoán và điều trị ngay lập tức.

Các phương pháp chẩn đoán viêm xoang sàng sau

Bác sĩ sẽ quan sát vùng mặt, hỏi bệnh sử sau đó các phương pháp sau có thể được thực hiện để chẩn đoán.

1. Nội soi mũi xoang

Nội soi hoặc cấy hút dịch xoang có thể được thực hiện. Bác sĩ tai mũi họng sử dụng ống soi quang học cứng để luồn qua đường mũi vào trong xoang để xem xét.

Phương pháp này có thể được thực hiện trong các trường hợp:

• Có nghi ngờ về sự lan rộng nội sọ của nhiễm trùng xoang;
• Các tác nhân gây bệnh không điển hình được nghi ngờ, bao gồm cả những bệnh nhân bị viêm xoang bệnh viện;
• Bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch, mắc bệnh xơ nang hoặc mới nhập viện;
• Bệnh nhân không đáp ứng với kháng sinh.

2. Chụp X-quang kết hợp với các xét nghiệm khác

Phương pháp này thường được chỉ định cho người bị viêm mũi xoang mạn tính và viêm mũi xoang cấp tính tái phát.

Phương pháp chẩn đoán được sử dụng để khảo sát các nguyên nhân cơ bản của viêm mũi xoang mạn tính và viêm mũi xoang cấp tính tái phát bao gồm nội soi mũi, chụp X-quang và xét nghiệm dị ứng và xét nghiệm miễn dịch.

• Hình ảnh X-quang: Đánh giá tình trạng viêm và tắc nghẽn giải phẫu trong viêm xoang sàng sau mạn tính và có thể được sử dụng để đánh giá tắc nghẽn giải phẫu trong viêm xoang sàng sau cấp tính tái phát.

• Xét nghiệm dị ứng: Có thể được sử dụng để phát hiện tình trạng dị ứng và suy giảm miễn dịch trong cả hai tình trạng mạn tính và cấp tính. Xét nghiệm này có thể được chỉ định ở những bệnh nhân mắc viêm xoang sàng sau mạn tính hoặc viêm xoang sàng sau cấp tính tái phát, đặc biệt khi viêm mũi xoang kèm theo viêm tai giữa, viêm phế quản, giãn phế quản hoặc viêm phổi.

• Xét nghiệm miễn dịch: Xét nghiệm này được thực hiện ở những bệnh nhân bị nhiễm trùng có mủ dai dẳng. Xét nghiệm này bao gồm đo định lượng nồng độ IgG, IgA, IgM và đánh giá phản ứng của kháng thể đối với các kháng nguyên protein và polisaccarit như giải độc tố uốn ván hoặc vắc xin polysaccharide phế cầu khuẩn. Số lượng và chức năng của tế bào T có thể được đo để đánh giá khả năng miễn dịch qua trung gian tế bào.

3. Các chẩn đoán phân biệt

Nhiều bệnh lý mũi xoang có thể có các triệu chứng giống với viêm xoang sàng sau. Vì vậy, bệnh nhân cần được chẩn đoán phân biệt để xác định rõ bệnh cảnh.

Các loại bệnh lý có cùng triệu chứng với viêm xoang sàng sau bao gồm:

• Polyp mũi: Yếu tố kết cấu/cơ khí như: Lệch vách ngăn/dị thường vách ngăn, phì đại VA, tổn thương, dị vật mũi, u mũi (lành tính hoặc ác tính), hẹp cửa mũi sau, hở hàm ếch, trào ngược họng mũi;
• Rò mũi dịch não tủy;
• Hội chứng rối loạn vận động thể mi.

Polyp mũi là khối u lành tính có thể gây tắc mũi một bên hoặc hai bên, mất khứu giác và/hoặc chảy nước mũi.

Các bất thường về giải phẫu thường xuất hiện với các triệu chứng tắc nghẽn nổi bật và chảy nước mũi ít nghiêm trọng hơn.

Lệch vách ngăn có thể gây ra các triệu chứng tắc nghẽn một bên hoặc hai bên, hoặc viêm xoang tái phát.

Chẩn đoán phân biệt có thể xác định được bệnh thông qua soi mũi họng hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT). Các khối u ở mũi có thể lành tính hoặc ác tính và thường xuất hiện với tình trạng tắc nghẽn.

Đánh giá chẩn đoán ban đầu có thể bao gồm các dấu hiệu sinh tồn và khám thực thể vùng đầu và cổ. Các phát hiện đáng chú ý bao gồm phù lan tỏa và ban đỏ khu trú trên xương gò má hoặc vùng quanh hốc mắt; sờ thấy đau má hoặc đau/gõ vào răng hàm trên; chảy nước mũi hoặc mủ ở họng sau; dấu hiệu của tổn thương ngoài xoang (viêm mô tế bào hốc mắt hoặc mặt, lồi hốc mắt, cử động mắt bất thường, cứng cổ).

Soi mũi trước có thể thấy niêm mạc phù nề lan tỏa, thu hẹp cuốn mũi giữa, phì đại cuốn mũi dưới, chảy nước mũi nhiều hoặc chảy mủ. Polyp hoặc lệch vách ngăn có thể được ghi nhận.

Các phương pháp điều trị viêm xoang sàng sau

Việc điều trị viêm xoang sàng sau cũng giống như điều trị viêm xoang nói chung. Điều trị triệu chứng là biện pháp ưu tiên cho bệnh nhân bị viêm xoang sàng sau nhẹ. Nếu bệnh không cải thiện, phẫu thuật xoang sàng sau sẽ là bước tiếp theo.

1. Điều trị viêm xoang sàng sau bằng các loại thuốc

1.1 Thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh được chỉ định riêng cho những bệnh nhân có các triệu chứng từ trung bình đến nặng kéo dài hơn 7 ngày và đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng viêm mũi xoang cấp tính do vi khuẩn. Thuốc kháng sinh cũng được chỉ định để điều trị viêm mũi xoang nặng bất kể thời gian bệnh kéo dài như thế nào.

Rất khó để phân biệt giữa viêm xoang sàng sau do virus và viêm xoang sàng sau do vi khuẩn trên lâm sàng trong 10 ngày đầu tiên của bệnh.

Viêm xoang sàng sau do vi khuẩn là một bệnh tự giới hạn và nên được điều trị triệu chứng và hỗ trợ. Thuốc giảm đau như NSAIDS và acetaminophen được khuyên dùng để giảm đau. Bên cạnh đó, bệnh nhân nên rửa mũi bằng nước muối để hỗ trợ điều trị triệu chứng.

1.2 Steroid mũi

Steroid mũi cũng có thể được sử dụng để giảm viêm mũi và đặc biệt được khuyên dùng ở những bệnh nhân cũng bị viêm mũi dị ứng.

Các steroid mũi thường được sử dụng bao gồm beclomethasone AQ hoặc thuốc xịt mũi định liều MDI, budesonide MDI, flunisolide, fluticasone, triamcinolone AQ hoặc MDI và dexamethasone MDI.

1.3 Thuốc thông mũi tại chỗ

Chẳng hạn như oxymetazolinecó thể giúp giảm phù nề đáng kể, nhưng không nên sử dụng quá 3 ngày để tránh tắc nghẽn tái phát. Thuốc thông mũi tại chỗ ít tác dụng phụ toàn thân hơn so với thuốc uống.

1.4 Thuốc thông mũi đường uống

Thường được sử dụng để giảm phù nề niêm mạc và tạo điều kiện thông khí và dẫn lưu mũi xoang.

2. Điều trị viêm xoang sàng sau bằng phẫu thuật

Phẫu thuật xoang sàng sau được tiến hành sau khi điều trị bằng thuốc và các phương pháp hỗ trợ không đáp ứng. Có hai hình thức phẫu thuật, đó là phẫu thuật nội soi và phẫu thuật mở.

2.1 Phẫu thuật mở

Đây là phương pháp phẫu thuật kinh điển và duy nhất để điều trị viêm xoang nói chung trước khi phẫu thuật nội soi ra đời.

Bác sĩ phẫu thuật tiến hành rạch một đường bên ngoài da để tiếp cận với xoang bị viêm và xử trí nó. Sau khi thực hiện xong, vết rạch sẽ được khâu lại và có thể để lại sẹo. Đây là phương pháp xâm lấn, gây chảy máu và bệnh nhân sẽ bị đau sau phẫu thuật, cũng như thời gian phục hồi lâu hơn so với phẫu thuật nội soi.

2.2 Phẫu thuật nội soi

Ngày nay, phẫu thuật nội soi được ứng dụng chính cho điều trị viêm xoang bằng phẫu thuật. Phẫu thuật nội soi là đưa ống nội soi qua đường mũi để tiếp cận xoang tổn thương, bác sĩ sẽ nhìn vào màn hình để sử dụng dụng cụ xử lý các xoang bị viêm.

Đây là phẫu thuật ít xâm lấn, không để lại sẹo, ít chảy máu, ít đau và giúp bệnh nhân mau phục hồi.

Cách phòng ngừa viêm xoang sàng sau hiệu quả

1. Phòng ngừa nhiễm bệnh

Để phòng ngừa viêm xoang sàng sau và viêm xoang nói chung, chúng ta nên chú ý những điều sau đây:

• Tiêm vắc xin phòng ngừa cúm;
• Giữ ấm tai, mũi, họng;
• Thực hành rửa tay bằng xà bông sát khuẩn;
• Không hút thuốc lá;
• Tránh để mắc các bệnh lý vùng tai và họng;
• Đeo khẩu trang khi ra khỏi nhà;
• Tránh tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng như phấn hoa, lông động vật, hóa chất độc hại;
• Thăm khám sức khỏe hằng năm;
• Những người mắc bệnh suy giảm miễn dịch như đái tháo đường, ung thư, HIV nên kiểm tra tai, mũi, họng vài tháng một lần vì có nguy cơ nhiễm nấm xoang cao.

2. Phòng ngừa viêm xoang tái phát

Bệnh nhân mắc viêm xoang mãn tính và viêm xoang cấp tính tái phát không thể ngăn chặn sự khởi phát của bệnh, nhưng có thể giảm nguy cơ phát triển viêm xoang cấp tính.

Bệnh nhân có thể giảm thiểu tiếp xúc với mầm bệnh bằng cách thực hành vệ sinh tay tốt, đặc biệt là khi tiếp xúc với nguồn bệnh. Rửa tay bằng xà phòng hoặc sử dụng dung dịch rửa tay có cồn là một trong những cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ tái phát viêm xoang.

Phòng ngừa thứ cấp cũng rất quan trọng để giảm thiểu các triệu chứng và đợt cấp của viêm xoang mạn tính và viêm xoang cấp tính tái phát khi các triệu chứng ban đầu được phát hiện. Theo đó, người bệnh nên rửa mũi bằng nước muối để phòng ngừa viêm xoang tái phát sau phẫu thuật xoang.

Bởi vì viêm xoang mạn tính và viêm mũi xoang cấp tính tái phát có các giai đoạn làm trầm trọng thêm triệu chứng, bệnh nhân nên phối hợp tốt với bác sĩ điều trị để giảm thiểu các triệu chứng, đẩy nhanh quá trình hồi phục và ngăn ngừa tái phát.

Các thắc mắc về viêm xoang sàng sau thường gặp

1. Viêm xoang sàng sau có nguy hiểm không?

Viêm xoang sàng sau là bệnh lý lành tính nhưng các biến chứng có thể gây nguy hiểm tới tính mạng, chẳng hạn như biến chứng viêm màng não.

2. Viêm xoang sàng sau không nên ăn gì?

Khi bị viêm xoang nói chung và viêm xoang sàng sau nói riêng, người bệnh cần hạn chế ăn các đồ lạnh, uống nước đá để tránh gây kích ứng niêm mạc xoang khiến tình trạng nghẹt mũi thêm nghiêm trọng.

Người bệnh không hút thuốc lá, uống rượu bia và không tham gia các hoạt động lặn biển để tránh ảnh hưởng đến xoang.

3. Địa chỉ chữa viêm xoang sàng sau ở đâu tốt nhất?

Để điều trị viêm xoang nói chung, người bệnh nên tìm đến các bệnh viện uy tín, có trang thiết bị hiện đại trong chẩn đoán và điều trị cùng đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm. Đặc biệt, bệnh viện nên có các chuyên khoa liên quan như Ung bướu, Thần kinh, Nhãn khoa, Can thiệp mạch, Hô hấp, Gây mê – Hồi sức tích cực để thuận tiện phối hợp trong chẩn đoán và điều trị ở những trường hợp bệnh phức tạp hoặc các tình huống khẩn cấp.

PlinkCare TP.HCM là nơi thăm khám và điều trị các bệnh lý về Tai Mũi Họng uy tín, hiệu quả cao. Trung tâm Tai Mũi Họng của bệnh viện gồm các chuyên gia, bác sĩ già kinh nghiệm, tận tâm với người bệnh. Bên cạnh đó, trung tâm còn được trang bị hệ thống máy móc, công nghệ hiện đại hàng đầu, giúp chẩn đoán chính xác và điều trị viêm xoang hiệu quả.

Máy nội soi Xion thế hệ mới của Đức là loại máy hiện đại hàng đầu hiện nay trong chẩn đoán các bệnh lý về tai mũi họng. Chức năng nổi bật của máy là PIET spectro kết hợp thay đổi quang phổ màu cấu trúc mô giúp hiển thị tương phản, đặc biệt là sự tăng sinh mạch máu, cấu trúc của khối u. Nhờ đó, máy có thể đưa ra các nghi ngờ sớm về khả năng u ác tính và định hướng sinh thiết khối u. Bác sĩ có thể dựa vào đó để chỉ định tầm soát ung thư vùng mũi xoang.

Hệ thống phẫu thuật nội soi Karl Storz của Đức và hệ thống khoan Skeeter được ứng dụng trong phẫu thuật nội soi mũi xoang, với ưu điểm vi phẫu tinh tế, ít xâm lấn, hạn chế chảy máu, giảm nguy cơ biến chứng. Sau phẫu thuật bệnh nhân mau phục hồi, xuất viện sớm.

Hệ thống Coblator của hãng Smith Nephew (Mỹ), dao mổ Plasma của hãng Medtronic (Mỹ) ứng dụng trong phẫu thuật điều trị mũi xoang như đốt cuốn mũi. Ưu điểm của các công nghệ thiết bị này là xâm lấn tối thiểu, giảm chảy máu, giảm nguy cơ nhiễm trùng cũng như biến chứng sau mổ. Bệnh nhân phục hồi nhanh, mau xuất viện.

Để đặt lịch khám, tư vấn, điều trị viêm xoang tại Trung tâm Tai Mũi Họng, PlinkCare, Quý khách hàng có thể liên hệ:

Viêm xoang sàng sau là bệnh lý lành tính, nhưng nếu không được điều trị có thể dẫn đến các hệ luỵ khó lường do các biến chứng nghiêm trọng. Ví dụ biến chứng viêm dây thần kinh mặt có thể gây liệt mặt, biến chứng khối u nhầy xoang chèn ép hốc mắt có thể gây lồi mắt, mù mắt; biến chứng viêm quỹ đạo có thể gây viêm màng não đe dọa tính mạng. Do đó, nếu có các triệu chứng viêm mũi xoang kéo dài trên 3 tuần không khỏi, người bệnh nên đến bệnh viện thăm khám và điều trị triệt để.