Viêm phổi cộng đồng: Nguyên nhân, triệu chứng và yếu tố nguy cơ

Bài viết được tư vấn bởi Trung tâm Thông tin Y khoa, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, PlinkCare TP.HCM.

Viêm phổi cộng đồng là gì?

Viêm phổi cộng đồng, thuật ngữ y khoa đầy đủ là viêm phổi mắc phải trong cộng đồng (CAP) là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến nhất. Bệnh này còn được định nghĩa là tình trạng nhiễm trùng cấp tính tại nhu mô phổi, xảy ra bên ngoài bệnh viện.

Nguyên nhân gây viêm phổi cộng đồng

Bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng có thể xảy ra do một số nguyên nhân như:

1. Vi khuẩn điển hình

Một số loại vi khuẩn điển hình có thể dẫn đến chứng viêm phổi mắc phải tại cộng đồng hay viêm phổi mắc phải cộng đồng bao gồm: S.Pneumoniae (nguyên nhân vi khuẩn phổ biến nhất), vi khuẩn Haemophilus gây bệnh cúm, vi khuẩn Moraxella Catarrhalis, liên cầu khuẩn nhóm A, Staphylococcus Aureus, vi khuẩn hiếu khí và kỵ khí, vi khuẩn gram âm hiếu khí (ví dụ, Enterobacteriaceae như Escherichia Coli hoặc Klebsiella spp),… (1)

2. Vi khuẩn không điển hình

Vi khuẩn không điển hình có thể là tác nhân gây bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng. “Không điển hình” ở đây chỉ khả năng kháng beta-lactam nội tại của những vi khuẩn này và không thể quan sát được chúng thông qua cách nhuộm gram hoặc nuôi cấy bằng những kỹ thuật truyền thống. Một số vi khuẩn không điển hình có thể dẫn đến bệnh viêm phổi cộng đồng bao gồm: Legionella spp, Chlamydia gây viêm phổi, Mycoplasma gây viêm phổi, Chlamydia Psittaci, Coxiella Burnetii,… (2)

3. Nấm

Nấm thường tấn công người bị bệnh mạn tính hoặc có hệ miễn dịch yếu. Những loại nấm có khả năng dẫn đến bệnh viêm phổi có thể tồn tại trong phân chim, đất… (tùy vào vùng địa lý). Một số loại nấm đặc hữu (gây viêm phổi bán cấp hoặc mạn tính) có thể dẫn đến bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng, ví dụ như: Histoplasma Capsulatum, Coccidioides Immitis, Cryptococcus Neoformans và Neoformans Gattii, Pneumocystis Jirovecii,…

4. Virus

Một số virus đường hô hấp có thể là tác nhân dẫn đến bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng, chẳng hạn như: virus cúm A và B, Rhinovirus, virus Parainfluenza, virus SARS-CoV-2, Adenovirus, virus thể hợp bào gây bệnh hô hấp, Bocavirus ở người,…

Triệu chứng viêm phổi cộng đồng

Các triệu chứng của bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng bao gồm ho, sốt, rét run, ớn lạnh, khó chịu, đau ngực, khó thở. Triệu chứng ho có đờm thường xảy ra ở trẻ vị thành niên và người trưởng thành. Ho khan thường xảy ra ở người lớn tuổi, trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh. Triệu chứng khó thở thường diễn ra ở mức độ nhẹ, khi người bệnh gắng sức và hiếm khi xuất hiện trong lúc nghỉ ngơi.

Đau ngực là tình trạng đau màng phổi ở cạnh vùng bị nhiễm trùng. Ngoài ra, người bệnh viêm phổi mắc phải tại cộng đồng còn có thể bị đau bụng trên khi thùy dưới bị nhiễm trùng, làm kích thích cơ hoành. Những triệu chứng về đường tiêu hóa như tiêu chảy, buồn nôn, nôn cũng thường xảy ra.

Bên cạnh đó, biểu hiện trạng thái của người bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng cũng thay đổi tùy theo độ tuổi. Trẻ sơ sinh có thể cáu kỉnh, bồn chồn do tình trạng nhiễm trùng. Với người lớn tuổi, tình trạng nhiễm trùng khiến người bệnh bị lú lẫn, một số trường hợp bị mất ý thức.

Người bệnh cũng có thể xuất hiện triệu chứng thở nhanh, sốt, tim đập nhanh, âm thở phế quản, có tiếng Egophony (trong quá trình bác sĩ nghe tim phổi, người bệnh nói chữ E, bác sĩ nghe thấy chữ A), thấy âm thanh đục khi bác sĩ gõ kiểm tra phổi,… Một số triệu chứng tràn dịch màng phổi cũng có thể xuất hiện. Ở trẻ sơ sinh có thể biểu hiện dấu hiệu phập phồng cánh mũi, dùng các cơ phụ và bị tím tái. Người lớn tuổi lớn thường không gặp triệu chứng sốt. (3)

Triệu chứng ở những người bệnh viêm phổi mắc phải tại cộng đồng do tác nhân điển hình và không điển hình có nhiều điểm tương đồng. Không có dấu hiệu, triệu chứng đơn lẻ nào đủ nhạy cảm hoặc đặc hiệu để giúp bác sĩ chẩn đoán tác nhân gây bệnh. Dấu hiệu và triệu chứng viêm phổi mắc phải trong cộng đồng thậm chí còn tương tự với các căn bệnh viêm phổi không do nhiễm trùng khác, ví dụ như viêm phổi tổ chức ẩn danh, viêm phổi quá mẫn,…

Viêm phổi cộng đồng có lây không?

Viêm phổi cộng đồng (CAP) có thể lây truyền từ người này sang người khác. CAP được xem là tình trạng nhiễm trùng nhu mô phổi, chủ yếu do virus hoặc vi khuẩn gây ra những tác nhân gây bệnh đường hô hấp, lây truyền từ người sang người qua các giọt bắn, hoặc ít phổ biến hơn là qua đường hít phải khí dung (chẳng hạn như đối với các loài Coxiella hoặc Legionella).

Tác nhân gây bệnh sẽ xâm chiếm vùng vòm họng, đến phế nang phổi thông qua quá trình hít phải vi khuẩn. Khi chất gây bệnh có kích thước đủ lớn hoặc khả năng miễn dịch của người bệnh bị suy yếu, tình trạng nhiễm trùng sẽ xảy ra. Sự nhân lên của các tác nhân gây bệnh làm sản sinh ra những yếu tố độc lực và phản ứng miễn dịch của người nhiễm bệnh, dẫn đến tình trạng viêm, tổn thương nhu mô phổi, gây viêm phổi.

Viêm phổi cộng đồng có nguy hiểm không?

Viêm phổi cộng đồng là căn bệnh nguy hiểm, có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng, diễn biến đến mức độ nặng đe dọa tính mạng (đặc biệt là với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người trên 65 tuổi, người có hệ thống miễn dịch yếu, mắc bệnh mạn tính).

Ước tính bệnh viêm phổi mắc phải tại cộng đồng tác động đến khoảng 450 triệu người hàng năm trên toàn cầu và có thể xảy ra ở bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Bệnh lý này là một trong những tác nhân chính gây tử vong ở mọi độ tuổi, ước tính có khoảng 4 triệu ca tử vong hàng năm (chiếm khoảng 7% tổng số ca tử vong). Tỷ lệ bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng tại các nước đang phát triển cao gấp 5 lần so với những quốc gia phát triển.

Tại Việt Nam, viêm phổi mắc phải tại cộng đồng là bệnh nhiễm khuẩn thường gặp nhất trong những bệnh nhiễm khuẩn trên lâm sàng, ước tính chiếm khoảng 12% trên tổng số các bệnh về phổi.

Yếu tố nguy cơ của viêm phổi cộng đồng

Một số yếu tố nguy cơ dẫn đến viêm phổi trong cộng đồng bao gồm: (4)

• Hút thuốc và lạm dụng rượu: Hút thuốc, lạm dụng rượu và dùng thuốc phiện là các yếu tố làm gia tăng nguy cơ bị viêm phổi mắc phải tại cộng đồng.
• Tuổi cao: Nguy cơ bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng gia tăng theo độ tuổi. Tỷ lệ nhập viện hàng năm do viêm phổi mắc phải trong cộng đồng ở người ≥ 65 tuổi là khoảng 2,000/100,000 người tại Hoa Kỳ. Tỷ lệ này cao hơn gấp 3 lần so với dân số nói chung, cho thấy khoảng 2% người lớn tuổi phải nhập viện do viêm phổi cộng đồng hàng năm.
• Bệnh mạn tính đi kèm: Bệnh đi kèm khiến người bệnh có nguy cơ nhập viện do viêm phổi mắc phải trong cộng đồng cao nhất là phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), tỷ lệ mắc hàng năm là 5,832/100,000 người tại Hoa Kỳ. Những bệnh đi kèm khác có liên quan đến sự gia tăng tỷ lệ bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng bao gồm: các dạng bệnh phổi mạn tính khác (ví dụ như hen suyễn, giãn phế quản), đái tháo đường, đột quỵ, bệnh tim mạn tính (đặc biệt là suy tim sung huyết), suy dinh dưỡng và những tình trạng suy giảm miễn dịch.
• Nhiễm trùng đường hô hấp do virus: Tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp do virus có thể dẫn đến chứng viêm phổi do virus nguyên phát, viêm phổi do vi khuẩn thứ phát. Điều này xảy ra rõ ràng nhất với người bị nhiễm virus cúm.
• Suy giảm khả năng bảo vệ đường thở: Những tình trạng làm gia tăng nguy cơ hít phải dịch dạ dày hoặc hít dịch tiết đường hô hấp trên (ở mức độ nhỏ) cũng làm gia tăng nguy cơ bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng, ví dụ như: thay đổi ý thức (chẳng hạn do co giật, đột quỵ, gây mê, dùng rượu hoặc ma túy), khó nuốt do tổn thương thực quản hoặc bị rối loạn nhu động thực quản.
• Những yếu tố lối sống khác: Những yếu tố khác liên quan đến việc làm gia tăng nguy cơ bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng bao gồm: điều kiện sống đông đúc (như nơi trú ẩn của người vô gia cư, nhà tù), sống, làm việc ở nơi tiếp xúc với độc tố trong môi trường (như sơn, dung môi, xăng).

Chẩn đoán bệnh viêm phổi cộng đồng

Một số phương pháp có thể được bác sĩ chỉ định để chẩn đoán bệnh viêm phổi cộng đồng: (5)

• Chẩn đoán xác định bệnh:
  • Người bệnh gặp triệu chứng sốt cao khoảng 39 – 40℃ và rét run, thường bị đau ngực, ho khạc ra đờm có màu xanh hoặc màu như rỉ sét, có mủ, môi khô, lưỡi bẩn, bạch cầu trong máu tăng cao. Người bệnh còn có thể gặp hội chứng đông đặc phổi.
  • Hình ảnh sau khi chụp X-quang phổi cho thấy có hiện tượng tràn dịch màng phổi, xuất hiện hội chứng lấp đầy phế nang hoặc xuất hiện hình rãnh liên thùy dày. Hình kính mờ cho thấy tình trạng viêm phổi do vi khuẩn không điển hình. Thông qua kỹ thuật chụp X-quang, bác sĩ có thể chẩn đoán, xác định vị trí nhiễm trùng nhưng chưa thể xác định loại vi khuẩn mà người bệnh mắc phải.
  • Ngoài kỹ thuật chụp X-quang, khi nghi ngờ người bệnh bị viêm phổi tại cộng đồng, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định thực hiện một số xét nghiệm, kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác, cụ thể bao gồm: xét nghiệm máu (giúp xác nhận tình trạng nhiễm trùng, xác định loại vi khuẩn gây bệnh, thế nhưng không phải lúc nào cũng cho ra kết quả chính xác); xét nghiệm đờm (một ít chất lỏng từ phổi người bệnh sẽ được thu thập để mang đi phân tích, giúp bác sĩ xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng); nuôi cấy dịch màng phổi (mẫu dịch màng phổi được thu thập để mang đi phân tích, tìm ra loại nhiễm trùng); chụp CT (có thể được thực hiện khi hình ảnh viêm phổi trên X-quang chưa rõ ràng).
• Chẩn đoán nguyên vi sinh: 
  • Người bị bệnh mức độ nặng, nhập viện cần được thực hiện kỹ thuật nuôi cấy, làm kháng sinh đồ với các mẫu như đờm, phế quản, dịch màng phổi (nếu có máu).
  • Thực hiện xét nghiệm nước tiểu để tìm kháng nguyên hòa tan của vi khuẩn.
  • Thực hiện phương pháp gián tiếp, cụ thể là miễn dịch huỳnh quang, test ngưng kết bổ thể và huyết thanh học đặc hiệu với những loại virus hoặc vi khuẩn khó nuôi cấy.
  • Chẩn đoán phân biệt những bệnh lý về phổi: Bao gồm các bệnh lao phổi, xẹp phổi, tràn dịch màng phổi, giãn phế quản bội nhiễm, tắc phổi gây nhồi máu phổi, viêm phổi với cơ chế tự miễn do dùng thuốc, phù phổi bán cấp không điển hình,…

Cách điều trị viêm phổi cộng đồng

Tùy vào triệu chứng và tác nhân gây bệnh viêm phổi cộng đồng, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Người mắc bệnh ở mức độ nặng có thể phải ở lại bệnh viện để chữa trị. Nếu bệnh diễn biến nhẹ, người bệnh có thể chữa trị tại nhà theo phác đồ điều trị viêm phổi trong cộng đồng do bác sĩ đề ra, tái khám định kỳ.

1. Điều trị tại bệnh viện

Nếu bị viêm phổi cộng đồng do vi khuẩn, người bệnh có thể được chỉ định cho dùng thuốc kháng sinh ngay sau khi nhập viện. Bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định loại thuốc kháng sinh cũng như liều dùng phù hợp tùy vào loại vi khuẩn gây bệnh (đã được xác định khi cấy đờm, cấy máu). Nếu bệnh diễn biến nặng hoặc người bệnh không thể uống thuốc, cần tiến hành truyền kháng sinh qua đường tĩnh mạch.

Người bệnh bị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng do virus không sử dụng kháng sinh mà được chỉ định dùng thuốc kháng virus. Nếu phải tiếp tục chữa trị tại bệnh viện, người bệnh có thể được bổ sung chất lỏng trong trường hợp bị mất nước, thực hiện những bài tập thở, được cung cấp thêm oxy, hỗ trợ hô hấp với máy thở khi bệnh diễn biến nặng.

2. Điều trị tại nhà

Một số người bị viêm phổi tại cộng đồng mức độ nhẹ được chữa trị tại nhà bằng cách sử dụng kháng sinh đường uống (trong khoảng 5 – 7 ngày). Khi điều trị viêm phổi mắc phải trong cộng đồng, người bệnh cần lưu ý:

• Dành thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn.
• Người bệnh cần sử dụng thuốc kháng sinh đúng theo chỉ định của bác sĩ. Uống thuốc đúng liều, đúng giờ, không tự ý ngưng dùng thuốc ngay cả khi cảm thấy khỏe hơn.
• Không tự ý dùng thuốc cảm, thuốc ho khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
• Uống nhiều nước như nước lọc, trà loãng, nước trái cây.
• Hít không khí ấm giúp người bệnh làm lỏng chất nhầy dính, qua đó tạo cảm giác dễ thở hơn.
• Không uống rượu bia.

Biến chứng của viêm phổi cộng đồng

Bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng có thể gây ra những biến chứng khác nhau, tác động đáng kể đến sức khỏe cũng như tinh thần của người bệnh, chẳng hạn như:

1. Nhiễm trùng huyết

Khi vi khuẩn ở phổi xâm nhập vào máu, khiến tình trạng nhiễm trùng huyết có thể xuất hiện, làm suy nội tạng do tình trạng nhiễm trùng lây khắp cơ thể.

2. Khó thở

Người bị viêm phổi trong cộng đồng mức độ nặng (đặc biệt là ở những người bị bệnh phổi mạn tính tiềm ẩn) có thể gặp chứng suy hô hấp nghiêm trọng. Lúc này, phổi sẽ gặp khó khăn trong việc cung cấp đủ oxy cho máu, người bệnh buộc phải dùng máy thở để hỗ trợ hô hấp.

3. Tràn dịch màng phổi

Tình trạng viêm phổi có thể làm tích tụ chất lỏng ở giữa khoang ngực và các lớp mô lót phổi (được gọi là chứng tràn dịch màng phổi). Người bệnh bị tràn dịch màng phổi có thể cảm thấy khó thở, đau ngực. Việc xác định cũng như quản lý kịp thời chứng tràn dịch màng phổi có thể giúp làm giảm triệu chứng, góp phần ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng hơn.

4. Áp xe phổi

Bệnh viêm phổi mắc phải trong cộng đồng có thể làm hình thành một khoang chứa đầy mủ trong phổi (tình trạng này được gọi là áp xe phổi). Các áp xe này cần được chữa trị bằng thuốc kháng sinh cũng như kết hợp can thiệp phẫu thuật trong trường hợp nặng, tùy theo sự thăm khám và chỉ định từ bác sĩ.

Phòng ngừa viêm phổi cộng đồng

Bên cạnh việc thăm khám bác sĩ khi có triệu chứng nghi ngờ nhiễm bệnh, mỗi người có thể chủ động phòng ngừa bệnh viêm phổi cộng đồng thông qua các biện pháp sau:

• Chủng ngừa vắc xin cúm 1 lần/năm. Đối với người bị suy tim, viêm phổi mạn tính, có tiền sử thực hiện cắt lách, trên 65 tuổi nên tiêm ngừa phế cầu định kỳ mỗi 5 năm 1 lần.
• Thường xuyên rửa tay, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, trước và sau khi ăn, sau khi tiếp xúc với người bệnh.
• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi mắc bệnh.
• Áp dụng chế độ ăn uống khoa học, đầy đủ dưỡng chất.
• Giữ cho nhà cửa, môi trường sống, làm việc sạch sẽ.
• Đeo khẩu trang ở nơi đông người hoặc khi ra ngoài trời.
• Bỏ hút thuốc lào, thuốc lá để bảo vệ hệ hô hấp.
• Chú ý giữ ấm phần cổ, ngực khi thời tiết lạnh, chuyển mùa.
• Tiến hành chữa trị dứt điểm các ổ nhiễm trùng tại vùng tai mũi họng, răng hàm mặt.

Địa chỉ khám viêm phổi cộng đồng đáng tin cậy

Khoa Hô hấp, Nội tổng hợp, Hệ thống PlinkCare là địa chỉ uy tín cung cấp dịch vụ thăm khám, chữa trị hiệu quả các bệnh lý xảy ra tại hệ hô hấp, trong đó bao gồm cả bệnh viêm phổi cộng đồng.

Bệnh viện quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ chuyên khoa Hô hấp đầu ngành, nhiều năm kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, được trang bị nhiều máy móc hiện đại chuyên dụng cho khám chữa bệnh đường hô hấp, ví dụ như: máy đo chức năng hô hấp KoKo 1000, máy đo đa ký hô hấp NOX A1, T3S, hệ thống X-quang kỹ thuật số treo trần cao cấp GXR-52SD, máy chụp cắt lớp vi tính 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam…

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Bệnh viêm phổi cộng đồng có thể chuyển biến nặng, gây ra các biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được chữa trị đúng cách, kịp thời. Ngay khi gặp triệu chứng nghi do chứng viêm phổi mắc phải trong cộng đồng, người bệnh cần đến bệnh viện uy tín thăm khám sớm.