Viêm phế quản cấp ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và chẩn đoán bệnh

Viêm phế quản cấp ở trẻ em là gì?

Viêm phế quản cấp ở trẻ em là tình trạng viêm nhiễm cấp tính ở phế quản (nối giữa khí quản và phổi). Bình thường, lớp niêm mạc của phế quản tạo ra chất nhày bao phủ và bảo vệ các cơ quan và mô liên quan đến hô hấp. Nhưng khi bị viêm phế quản cấp, tình trạng viêm nhiễm khiến phế quản sưng đỏ và tích tụ nhiều dịch nhầy gây khó lưu thông không khí. Từ đó, bệnh gây nên các triệu chứng khó chịu như ho, khó thở và thường kèm theo sốt nhẹ. Bệnh viêm phế quản cấp ở trẻ em phát triển nhanh chóng, thường biểu hiện ở mức độ nhẹ và không kéo dài.

Nguyên nhân viêm phế quản cấp ở trẻ em

Đa số trẻ bị viêm phế quản cấp do sự lây nhiễm của virus, ngoài ra còn có một số tác nhân gây bệnh khác như virus, nấm mốc, ký sinh trùng… Chính vì điều này, bệnh có thể diễn ra quanh năm và rất khó để phòng ngừa tuyệt đối.

Virus tấn công mũi, xoang và cổ họng trước khi lan tới niêm mạc của các ống phế quản, gây sưng viêm và kích thích tiết dịch nhầy; từ đó gây các triệu chứng khó chịu. Trẻ dễ bị virus xâm nhập hơn khi mới vừa khỏi bệnh cảm lạnh hoặc các bệnh lý viêm nhiễm khác liên quan đến các cơ quan thuộc đường hô hấp trên (mũi, miệng, cổ họng).

Một số chủng virus gây bệnh viêm phế quản cấp ở trẻ em phổ biến như Hợp bào hô hấp (RSV), Cúm, Á cúm, Rhinovirus, và Adenovirus. Trong đó, Adenovirus và Rhinovirus là hai chủng virus gây viêm phế quản cấp thường gặp nhất. Tỷ lệ mắc bệnh do virus Cúm A – B, RSV, Coronavirus tăng cao hơn vào các tháng mùa đông, trời chuyển lạnh. Tỷ lệ mắc bệnh do Rhinovirus sẽ cao hơn vào màu xuân và mùa thu. Vào mùa hè, trẻ dễ nhiễm bệnh do Enterovirus hơn.

Trẻ bị viêm phế quản cấp do vi khuẩn chiếm dưới 10%, có thể do vi khuẩn Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Bordetella pertussis hoặc một số loại vi khuẩn ít gặp khác. (1)

Triệu chứng viêm phế quản cấp ở trẻ nhỏ

Bệnh viêm phế quản cấp ở trẻ nhỏ khởi phát đột ngột với các triệu chứng nhẹ, sau đó có thể trở nên nặng hơn nếu trẻ không được chăm sóc và điều trị đúng cách. Các triệu chứng thường gặp khi trẻ mắc bệnh gồm:

• Nghẹt mũi, chảy nước mũi;
• Đau họng, ho khan, ho có đờm;
• Sốt nhẹ;
• Ớn lạnh;
• Khò khè;
• Đau mỏi cơ, đau mỏi toàn thân;
• Buồn nôn.

Các triệu chứng này thường sẽ thuyên giảm và biến mất sau khoảng 1 – 2 tuần được khám chữa đúng cách; triệu chứng ho thường sẽ kéo dài hơn, có thể cần khoảng 3 – 4 tuần để hết hẳn.

Trẻ nào có nguy cơ bị viêm phế quản cấp tính?

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ bị viêm phế quản cấp tính ở trẻ em:

• Sống trong môi trường bị ô nhiễm, thường xuyên tiếp xúc với khói bụi, khói thuốc lá, chất kích ứng.
• Sinh non, có hệ miễn dịch kém.
• Trẻ vừa mới bị cảm lạnh.
• Trẻ mắc phải một số bệnh lý khác như trào ngược dạ dày thực quản, viêm xoang mạn tính, viêm amidan, hen suyễn, dị ứng,…

Viêm phế quản cấp ở trẻ em có lây không?

Tác nhân gây bệnh viêm phế quản cấp ở trẻ em có thể lây nhiễm từ người này sang người khác bằng hai con đường: trực tiếp và gián tiếp.

Phần lớn các trường hợp mắc bệnh do lây nhiễm virus, vi khuẩn trực tiếp khi tiếp xúc gần với người bệnh. Trẻ khỏe mạnh có thể nhiễm tác nhân gây bệnh do hít phải giọt bắn có chứa virus, vi khuẩn gây bệnh được phát tán ra môi trường khi người bệnh ho, hắt hơi hay nói chuyện hoặc vô tình tiếp xúc với dịch tiết đường hô hấp của người bệnh. Do đó, bệnh rất dễ bùng phát tại những khu vực tập trung đông người như trường học, nhà trẻ,…

Một số chủng virus, vi khuẩn có thể tồn tại khá lâu ở môi trường bên ngoài, chúng bám vào các bề mặt như mặt bàn, tay nắm cửa hay các vật dụng cá nhân như khăn mặt, ly, chén, thìa,… Các tác nhân này có thể bám vào người trẻ và xâm nhập vào đường hô hấp gây bệnh khi trẻ chạm tay lên vùng mặt (mắt, mũi, miệng). Đây chính là lây nhiễm gián tiếp.

Viêm phế quản cấp ở trẻ có nguy hiểm hay không?

Nhiều bậc phụ huynh lo ngại về mức độ nguy hiểm của viêm phế quản cấp ở trẻ em. Theo các bác sĩ, nếu bệnh được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, sẽ không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trẻ. Tuy nhiên, nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển nặng và gây ra những biến chứng nghiêm trọng như:

• Viêm phế quản cấp có thể chuyển thành viêm phổi
• Tràn dịch màng phổi, trong trường hợp nghiêm trọng nhất, có thể dẫn đến tử vong.

Chẩn đoán viêm phế quản cấp ở trẻ

Chẩn đoán viêm phế quản cấp ở trẻ em bao gồm thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng. Thông qua kết quả khám lâm sàng, bác sĩ có thể biết được tiền sử bệnh, tình trạng sức khỏe của trẻ, từ đó thực hiện cận lâm sàng phù hợp.

1. Chụp X-quang ngực

Chụp X-quang ngực để kiểm tra tình trạng tổn thương do viêm phế quản cấp gây ra, đồng thời phân biệt bệnh với viêm phổi ở trẻ em.

2. Đo oxy

Bác sĩ dùng một thiết bị cảm biến nhỏ (có hình dạng như một chiếc kẹp) kẹp lên ngón chân hoặc ngón tay của trẻ để đo nồng độ oxy trong máu. Thiết bị cảm biến này không làm trẻ bị đau hay bị nóng.

3. Xét nghiệm sinh học phân tử PCR

Xét nghiệm PCR là phương pháp xác định nhanh chóng mầm bệnh qua mẫu dịch tiết đường hô hấp; từ đó, có phương pháp điều trị bệnh hiệu quả hơn.

4. Đo chức năng hô hấp

Với một số trẻ, bác sĩ có thể chỉ định đo chức năng hô hấp để kiểm tra xem trẻ có bị hen phế quản không. Một số trẻ bị nhiều đợt viêm phế quản – kèm theo ho, khò khè và khó thở – thì có thể trẻ đó mắc hen phế quản.

Điều trị viêm phế quản cấp ở trẻ

Tùy thuộc vào triệu chứng, mức độ nghiêm trọng của bệnh, độ tuổi, tiền sử bệnh và tình trạng sức khỏe của trẻ, bác sĩ sẽ tư vấn điều trị phù hợp. Nguyên tắc điều trị chung của viêm phế quản cấp tính ở trẻ em là giúp trẻ giảm nhẹ các triệu chứng:

• Thuốc kháng sinh thường không được sử dụng trong điều trị viêm phế quản cấp tính bởi hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều do virus gây ra. Thuốc chỉ được chỉ định dùng khi bệnh do vi khuẩn gây ra hoặc trẻ có biến chứng bội nhiễm do vi khuẩn.
• Dùng acetaminophen hoặc ibuprofen theo đúng liều lượng bác sĩ chỉ định để hạ sốt và giảm đau cho trẻ. Tuyệt đối không dùng Aspirin để hạ sốt cho trẻ bởi nó có thể gây hội chứng Reye, ảnh hưởng chức năng gan, não.
• Không tự ý dùng thuốc trị ho cho trẻ nếu không chỉ định của bác sĩ. Theo khuyến cáo của Học viện Nhi khoa Mỹ, trẻ dưới 4 tuổi không nên dùng các loại thuốc ho, cảm lạnh không kê đơn bởi thuốc có thể gây nên nhiều tác dụng phụ nguy hiểm; trẻ từ 4 – 6 tuổi chỉ được dùng thuốc khi được bác sĩ chỉ định, kê toa.
• Trong hầu hết các trường hợp, thuốc kháng histamine cũng không được sử dụng bởi nó có thể làm khô dịch tiết, khiến cơn ho ngày càng tệ hơn.

Biến chứng viêm phế quản cấp tính ở trẻ

Phần lớn trẻ bị viêm phế quản cấp tính sẽ khỏi bệnh mà không gặp phải bất kỳ biến chứng nguy hiểm nào. Tuy nhiên, một số trường hợp bệnh có thể dẫn đến viêm phổi ở trẻ em. (2)

Một số biến chứng tiềm ẩn khác có thể xảy ra ở trẻ bị viêm phế quản nếu không được chăm sóc và khám chữa bệnh đúng cách:

• Hội chứng suy hô hấp cấp tính;
• Tràn khí màng phổi;
• Tràn khí trung thất;
• Triệu chứng kéo dài.

Phòng ngừa viêm phế quản cấp ở trẻ nhỏ

Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu là cách tốt nhất để tạo một nền tảng sức khỏe tốt cho trẻ bởi sữa mẹ không chỉ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ mà nó còn bổ sung nhiều kháng thể không thể thay thế được. Bên cạnh đó, trẻ nên được tiêm chủng đủ mũi và đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế để nâng cao đề kháng. Chăm sóc trẻ đúng cách, tập cho trẻ các thói quen tốt sẽ góp phần giúp trẻ giảm nguy cơ mắc bệnh viêm phế quản cấp:

• Cho trẻ ăn uống đủ chất, phù hợp nhu cầu dinh dưỡng lứa tuổi.
• Giữ ấm cho trẻ đúng cách, nhất là khi trời chuyển lạnh, thời tiết thay đổi thất thường.
• Tập cho trẻ thói quen vệ sinh răng miệng, súc miệng với nước muối thường xuyên.
• Hướng dẫn trẻ rửa tay với xà phòng khử khuẩn đúng cách, rửa tay thường xuyên, nhất là sau khi trẻ đi vệ sinh, ho, hắt hơi và trước khi ăn.
• Tránh để trẻ đưa tay lên mắt, mũi, miệng hay đưa đồ chơi vào miệng.
• Tránh cho trẻ dùng chung vật dụng cá nhân với người khác.
• Rèn luyện thể dục thể thao mỗi ngày để tăng độ dẻo dai, nâng cao đề kháng.
• Giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng; tránh khói bụi, khói thuốc lá.
• Cho trẻ đeo khẩu trang khi ra ngoài; tránh đến những nơi có dịch bệnh bùng phát hoặc tiếp xúc với người có nguy cơ, dấu hiệu mắc bệnh đường hô hấp.
• Tiêm đầy đủ, và tiêm nhắc lại các mũi vacxin cho trẻ, ví dụ như vacxin cúm.

Chăm sóc bệnh viêm phế quản cấp tính ở trẻ em

Bên cạnh việc tuân theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ, chăm sóc trẻ đúng cách sẽ giúp tăng hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian mắc bệnh viêm phế quản cấp ở trẻ em. Một số lưu ý trong chăm sóc trẻ:

• Trẻ nên được bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, ăn thức ăn mềm, dễ tiêu; tăng cường rau xanh, trái cây tương giàu vitamin để tăng đề kháng, giúp bệnh nhanh khỏi.
• Cho trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn; ngủ đủ giấc để cơ thể hồi phục nhanh hơn.
• Mặc quần áo có khả năng thấm hút tốt, giữ ấm đúng cách cho trẻ khi ra ngoài; điều chỉnh nhiệt độ phòng phù hợp, không quá nóng hay quá lạnh.
• Dùng máy phun sương để tạo độ ẩm phòng phù hợp, giúp trẻ thoải mái và dễ chịu hơn. Lưu ý, phụ huynh nên khử khuẩn, vệ sinh máy sạch sẽ trước khi sử dụng; tránh để phòng ẩm mốc tạo điều kiện sản sinh vi khuẩn, nấm mốc.
• Khuyến khích trẻ uống đủ nước nhằm bù đủ lượng nước bị mất do viêm phế cấp gây nên, hỗ trợ cải thiện các triệu chứng.
• Vệ sinh mũi họng và nước muối sinh lý thường xuyên sẽ giúp trẻ dễ thở hơn.
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người khác.
• Đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám ngay khi trẻ có các triệu chứng nặng hơn: sốt cao không giảm dù đã dùng thuốc hạ sốt, có các dấu hiệu mất nước, lừ đừ, khó thở,…

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ chuyên khoa Nhi, PlinkCare theo địa chỉ:

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về viêm phế quản cấp ở trẻ em. Mặc dù bệnh thường diễn ra ở mức độ nhẹ, tự khỏi nhưng phụ huynh tuyệt đối không chủ quan trong chăm sóc, điều trị và phòng ngừa viêm phế quản cấp cho trẻ.