Viêm màng ngoài tim co thắt: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Viêm màng ngoài tim co thắt là gì?

Viêm màng ngoài tim co thắt tên tiếng Anh là Constrictive pericarditis (CP), là tình trạng màng ngoài tim trở nên cứng hơn và dày hơn bình thường, làm giảm khả năng bơm máu của tim và có thể dẫn đến suy tim. Viêm màng ngoài tim co thắt làm ảnh hưởng đến sự đổ đầy của hai thất, vách liên thất dịch chuyển qua bên trái khi hít vào và ngược lại, vách liên thất dịch sang bên phải khi thở ra, áp lực lồng ngực giảm.

Định nghĩa của các hội chứng viêm màng ngoài tim co thắt chính như sau (Theo Hướng dẫn chẩn đoán của ESC năm 2015 về chẩn đoán và quản lý bệnh màng ngoài tim (1)):

• Co thắt thoáng qua: Mô hình co thắt có thể đảo ngược sau khi hồi phục tự nhiên hoặc điều trị nội khoa.
• Viêm màng ngoài tim tràn dịch – co thắt: Không giảm được áp lực nhĩ phải dưới 50% hoặc xuống dưới mức 10mmHg sau khi chọc dịch màng ngoài tim. Cũng có thể được chẩn đoán bằng phương pháp hình ảnh không xâm lấn.
• Co thắt mãn tính: Co thắt dai dẳng sau 3-6 tháng.

Nguyên nhân gây viêm màng ngoài tim co thắt

Các nguyên nhân dẫn đến viêm màng ngoài tim co thắt bao gồm:

• Nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng ngoài tim co thắt là bệnh lao. Khoảng 50% bệnh nhân lao dù đã điều trị bằng thuốc chống lao mắc tràn dịch màng ngoài tim co thắt.
• Viêm màng ngoài tim co thắt do nhiễm trùng tự phát hoặc sau nhiễm virus với tỷ lệ mắc bệnh là 40-60% tổng số trường hợp.
• Biến chứng sau phẫu thuật tim.
• Khoảng 2-30% bệnh nhân sau điều trị bằng xạ trị mắc viêm màng ngoài tim co thắt.
• Do các rối loạn mô liên kết như viêm khớp dạng thấp và bệnh lupus ban đỏ hệ thống (SLE).
• Trong nhiều trường hợp, không thể xác định được nguyên nhân và được cho là một đợt viêm màng ngoài tim do virus không có triệu chứng. (2)

Đối tượng nào có nguy cơ viêm ngoài màng tim co thắt?

Viêm màng ngoài tim co thắt có nhiều khả năng xảy ra ở những người có tiền sử phẫu thuật tim, xạ trị quanh tim hoặc viêm màng ngoài tim vô căn/do virus. Khoảng 9% bệnh nhân viêm màng ngoài tim cấp tính phát triển sinh lý co thắt. Ở các nước đang phát triển, nhiễm trùng (lao) vẫn là nguyên nhân phổ biến nhất. Nam giới có nguy cơ mắc bệnh cao gấp ba lần so với nữ giới. Viêm màng ngoài tim co thắt hiếm gặp ở trẻ em.

Triệu chứng viêm màng ngoài tim co thắt

Khi bị viêm màng ngoài tim co thắt, tình trạng viêm khiến lớp màng ngoài tim trở nên dày và cứng. Điều này khiến tim khó có thể giãn nở bình thường khi đập. Kết quả là các buồng tim không chứa đủ máu. Máu trào ngược ra sau tim, gây ra tình trạng sưng tim và các triệu chứng khác của suy tim.

Biểu hiện lâm sàng của viêm màng ngoài tim co thắt có thể là cấp tính, bán cấp hoặc mạn tính. Tuy nhiên, người bệnh thường biểu hiện các triệu chứng mãn tính bao gồm:

• Khó thở khi gắng sức và ngày càng nặng hơn.
• Mệt mỏi.
• Phù nề ở chân và mắt cá chân.
• Tràn dịch màng bụng.
• Chóng mặt.
• Giảm khối lượng cơ.
• Mất cảm giác thèm ăn và cảm thấy no ngay cả khi ăn rất ít. (3)

Các triệu chứng dựa vào khám thực thể bao gồm: tĩnh mạch cổ nổi cao, dấu hiệu Kussmaul, tiếng cọ màng ngoài tim, tràn dịch màng phổi, cổ trướng và phù nề.

Biến chứng của bệnh viêm màng tim co thắt

Viêm màng ngoài tim co thắt có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị. Các biến chứng của bệnh không chỉ ảnh hưởng đến tim mà còn có thể tác động đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể bao gồm:

• Suy tim: Viêm màng ngoài tim co thắt gây cản trở khả năng giãn nở và co bóp của tim, làm giảm hiệu quả bơm máu, dẫn đến suy tim. Bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi, khó thở và phù nề, đặc biệt là ở chân và bàn chân.
• Phù phổi: Khi tim không thể bơm máu hiệu quả, áp lực trong các mạch máu phổi tăng lên, có thể khiến dịch tích tụ trong phổi, gây phù phổi. Tình trạng này làm cho bệnh nhân khó thở nghiêm trọng, đặc biệt khi nằm xuống hoặc gắng sức.
• Rối loạn chức năng gan và thận: Sự suy giảm lưu lượng máu do tim hoạt động kém hiệu quả ảnh hưởng đến các cơ quan khác. Gan có thể bị ứ máu, dẫn đến suy gan ứ mật với các triệu chứng như vàng da và cổ trướng. Thận cũng có thể bị ảnh hưởng, giảm khả năng lọc máu và bài tiết chất thải, lâu dài có thể dẫn đến suy thận.
• Sẹo cơ tim: Tình trạng viêm kéo dài có thể gây tổn thương và hình thành sẹo trên cơ tim. Vết sẹo làm giảm khả năng co bóp của tim, ảnh hưởng đến chức năng bơm máu, làm trầm trọng thêm tình trạng suy tim và tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim. (4)

Cách chẩn đoán bệnh viêm màng ngoài tim co thắt

Việc chẩn đoán viêm màng ngoài tim co thắt dựa trên sự kết hợp của các dấu hiệu và triệu chứng của suy tim phải và suy giảm đổ đầy tâm trương. Các phương pháp thường được sử dụng bao gồm:

• Siêu âm tim: Hướng dẫn của Hội Tim mạch Mỹ và Hiệp hội Tim mạch châu Âu khuyến cáo sử dụng siêu âm tim để chẩn đoán viêm màng ngoài tim co thắt và bất kỳ bệnh màng ngoài tim nào khác. Ở bệnh nhân viêm màng ngoài tim co thắt, siêu âm tim cho thấy tăng độ dày màng ngoài tim, vôi hóa màng ngoài tim.
• Siêu âm qua thực quản có độ nhạy cao hơn trong việc đo độ dày của màng ngoài tim, độ nhạy 95% và độ đặc hiệu 86%.
• Chụp X-quang ngực: Kết quả X-quang ngực có thể cho thấy tình trạng vôi hóa màng ngoài tim trong viêm màng ngoài tim do lao.
• Điện tâm đồ: Kết quả điện tâm đồ thường bình thường, điện áp QRS thấp, thay đổi đoạn ST không đặc hiệu, gần hai nhĩ, nhịp xoang nhanh hoặc rung nhĩ.
• Chụp CT: Đánh giá chính xác hơn độ dày màng ngoài tim và tình trạng vôi hóa, giúp bác sĩ có thể lập kế hoạch trước phẫu thuật.
• Chụp MRI tim: Cung cấp độ phân giải cao, độ dày màng ngoài tim chính xác nhưng không phải là kỹ thuật đáng tin cậy để xác định vôi hóa. Kỹ thuật này giúp phát hiện chuyển động bất thường của vách liên thất và và sự thay đổi liên quan đến hô hấp ở dòng chảy van hai lá. Đồng thời, tiết lộ sự tăng cường gadolinium chậm trễ của màng ngoài tim, cho thấy tình trạng viêm và khả năng đảo ngược bằng liệu pháp chống viêm.
• Chọc dịch màng ngoài tim: Được chỉ định khi các phương pháp không xâm lấn khác không đưa ra chẩn đoán xác định về tình trạng co thắt.

Cách điều trị viêm màng ngoài tim co thắt

Điều trị viêm màng ngoài tim co thắt chủ yếu tập trung vào việc quản lý nguyên nhân gây bệnh, đồng thời áp dụng phương pháp điều trị thích hợp nhằm cải thiện chức năng tim.

1. Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc được chỉ định trong những trường hợp:

• Viêm màng ngoài tim do lao.
• Viêm màng ngoài tim co thắt bán cấp có thể đáp ứng với steroid nếu được điều trị trước khi xơ hóa màng ngoài tim phát triển.
• Viêm màng ngoài tim co thắt thoáng qua: Có thể được điều trị bằng thuốc chống viêm trong tối đa ba tháng và được theo dõi chặt chẽ. Nếu người bệnh phát triển các dấu hiệu co thắt mạn tính và mất ổn định huyết động, cần được điều trị phẫu thuật kịp thời.
• Thuốc lợi tiểu có thể được sử dụng để giảm phù nề hoặc tăng áp lực tĩnh mạch trước khi phẫu thuật, kiểm soát các triệu chứng ở những bệnh nhân khi phẫu thuật bị chống chỉ định hoặc có nguy cơ cao.

2. Phẫu thuật

Phẫu thuật cắt màng ngoài tim là phương pháp điều trị duy nhất dứt điểm viêm màng ngoài tim co thắt mạn tính và có thể cắt bỏ toàn bộ màng ngoài tim nếu khả thi. Cắt bỏ màng ngoài tim thường giúp cải thiện nhanh chóng về huyết động và triệu chứng ở hầu hết bệnh nhân. Ước tính có 80-90% bệnh nhân viêm màng ngoài tim co thắt trải qua phẫu thuật cắt màng ngoài tim thành công, cải thiện đáng kể triệu chứng của suy tim 1 hoặc 2 và hơn 60% bệnh nhân hồi phục hoặc phục hồi huyết động học tim sau phẫu thuật.

Phẫu thuật cắt màng ngoài tim đạt kết quả tốt nếu được thực hiện sớm khi màng ngoài tim ít vôi hóa và không có yếu tố xơ hóa/rối loạn chức năng cơ tim hoặc suy tim tiến triển.

Tuy nhiên, phẫu thuật cắt màng ngoài tim có thể không được khuyến cáo trong giai đoạn đầu của bệnh hoặc ở những bệnh nhân có bệnh tiến triển, rủi ro khi phẫu thuật cao. Rủi ro phẫu thuật ở những bệnh nhân mắc bệnh giai đoạn tiến triển hoặc những bệnh nhân bị rối loạn chức năng tâm thu thất trái rất cao, với tỷ lệ tử vong trong phẫu thuật ước tính từ 40% đến 60%.

Điều trị viêm màng ngoài tim co thắt ở đâu?

Để chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả viêm màng ngoài tim co thắt, cần có sự hỗ trợ từ các thiết bị y tế hiện đại và được thăm khám chuyên sâu bởi các chuyên gia, bác sĩ tim mạch giàu kinh nghiệm. Vì vậy, người bệnh nên đến các cơ sở y tế có đầy đủ trang thiết bị hiện đại và đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực tim mạch.

Trung tâm Tim mạch, PlinkCare là địa chỉ được nhiều người tin tưởng lựa chọn đến để điều trị hiệu quả các bệnh lý tim mạch phức tạp, bao gồm các bệnh về viêm màng ngoài tim. Trung tâm được trang thị đầy đủ các thiết bị hiện đại, giúp việc chẩn đoán các bệnh về tim mạch, mạch máu và lồng ngực, trong đó có bệnh màng ngoài tim như: máy chụp MRI, máy chụp CT 1975 lát cắt, máy siêu âm tim và mạch máu 4D, điện tâm đồ, phòng thông tim can thiệp hiện đại…

Đồng thời, Trung tâm quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ hàng đầu trong lĩnh vực Tim mạch tại Việt Nam PGS. TS. BS Phạm Nguyễn Vinh, BS.CKII Huỳnh Ngọc Long, TS. BS Nguyễn Anh Dũng, ThS.BS.CKII Huỳnh Thanh Kiều, TS.BS Trần Vũ Minh Thư, Ths. BS Phạm Đỗ Anh Thư, BS.CKI Huỳnh Phúc Nguyên… trực tiếp thăm khám và đưa ra phác đồ điều trị “cá thể hóa” nhằm đem lại hiệu quả điều trị tối ưu nhất cho từng bệnh nhân.

Có thể phòng ngừa bệnh viêm màng ngoài tim co thắt không?

Do viêm màng ngoài tim co thắt không có nguyên nhân rõ ràng nên khó để phòng ngừa hoàn toàn được bệnh. Tuy nhiên, người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp để giúp giảm nguy cơ mắc bệnh về tim như:

• Kiểm soát các bệnh lý tiềm ẩn: Nhiều trường hợp viêm màng ngoài tim co thắt phát sinh từ các bệnh lý khác như lao hoặc viêm màng ngoài tim cấp tính. Vì vậy, điều trị hiệu quả và kịp thời các bệnh này có thể giúp ngăn ngừa biến chứng viêm màng ngoài tim co thắt.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Người bệnh có chế độ ăn uống khoa học, tập thể dục đều đặn và không hút thuốc không chỉ giúp tăng cường sức khỏe tim mạch mà còn giúp cơ thể chống lại các tình trạng viêm nhiễm tốt hơn.
• Tiêm phòng đầy đủ theo khuyến cáo của Bộ Y tế: Một số loại vaccine như vaccine phòng lao (BCG) có thể giúp ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng là nguyên nhân tiềm ẩn của viêm màng ngoài tim co thắt.
• Khám sức khỏe định kỳ: Kiểm tra sức khỏe tim mạch thường xuyên có thể giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn, bao gồm các dấu hiệu ban đầu của viêm màng ngoài tim.

Đặt lịch tư vấn, thăm khám và điều trị tại Trung tâm Tim mạch, PlinkCare, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Viêm màng ngoài tim co thắt nếu không được điều trị sớm có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như suy tim, phù phổi, rối loạn chức năng gan và thận, sẹo cơ tim. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân được can thiệp sớm bằng phẫu thuật cắt bỏ màng ngoài tim có thể điều trị dứt điểm bệnh và hồi phục sức khỏe hoàn toàn. Vì vậy, khi có các triệu chứng nghi ngờ bệnh tim nói chung và bệnh màng ngoài tim nói riêng, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để thăm khám, chẩn đoán và điều trị sớm.