Viêm da: Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán và điều trị

Viêm da là gì?

Viêm da là tình trạng phổ biến, gây đỏ, ngứa da. Bệnh được chia thành nhiều dạng, do nhiều nguyên nhân gây nên, thường liên quan đến da khô, phát ban da, có thể khiến da bị phồng rộp, rỉ dịch, đóng vảy hoặc bong tróc.

Các dạng viêm da thường gặp

Các loại viêm da thường gặp bao gồm: (1)

1. Viêm da cơ địa (chàm)

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) là tình trạng viêm da mạn tính, gây ngứa da, khô da và tróc vảy. Bệnh có xu hướng tiến triển dần dần, kéo dài và xảy ra ở thời thơ ấu hoặc suốt đời.

2. Viêm da tiếp xúc

Viêm da tiếp xúc (contact dermatitis) là tình trạng phát ban trên da khi người bệnh tiếp xúc với dị nguyên hoặc yếu tố nào đó gây kích ứng, dị ứng ở da. Phát ban có thể kèm sưng nề, ngứa và gây khó chịu. Tránh những yếu tố gây bệnh là cách phòng ngừa tốt nhất.

Viêm da tiếp xúc được chia thành 2 loại:

• Viêm da tiếp xúc dị ứng: do hệ miễn dịch nhạy cảm với chất gây dị ứng, thường ở nồng độ thấp, bao gồm: niken, thuốc nhuộm tóc, cao su, nước hoa…
• Viêm da tiếp xúc kích ứng: xảy ra ở bất kỳ ai tiếp xúc với chất gây kích ứng ở nồng độ đủ cao trong thời gian đủ dài, chất gây kích ứng bao gồm: xà phòng, chất tẩy rửa, dung môi hữu cơ, chất tẩy nhờn, chất mài mòn, chất hút ẩm, bụi, nước tiểu…

3. Viêm da tã lót (hăm tã)

Viêm da tã lót (diaper dermatitis) gây phát ban ở vùng mặc tã. Trong trường hợp nhẹ, da nổi mẩn đỏ; nghiêm trọng hơn gây trợt loét, đau rát. Các trường hợp nhẹ thường khỏi trong vòng 3-4 ngày. Các trường hợp nghiêm trọng hơn cần đến bác sĩ Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da để được chẩn đoán và điều trị.

4. Chàm tổ đỉa

Chàm tổ đỉa (dyshidrotic dermatitis) là tình trạng da viêm mạn tính, gây các mụn nước nhỏ kèm da khô, ngứa. Bệnh thường xuất hiện trên các ngón tay, bàn tay và bàn chân.

Bệnh thường liên quan đến việc tiếp xúc với các hóa mỹ phẩm, nước sơn, giấy, mực in, phấn viết bảng, hồ keo trong văn phòng phẩm, xà bông, nước lau sàn nhà… Ngoài ra, bệnh còn liên quan đến cơ địa dị ứng, những tác động từ môi trường bên ngoài, yếu tố di truyền…

5. Viêm da do nguyên nhân thần kinh

Viêm da do nguyên nhân thần kinh (neurodermatitis) là tình trạng viêm da thường không đe dọa đến tính mạng, liên quan đến chu trình ngứa – gãi. Tình trạng ngứa có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể nhưng thường gặp nhất ở cánh tay, vai, khuỷu tay, chân, mắt cá chân, cổ tay, bàn tay, gáy hoặc da đầu. Vùng hậu môn, bộ phận sinh dục và mặt cũng có thể bị ngứa.

Cảm giác ngứa dữ dội làm người bệnh gãi thường xuyên hoặc ngứa kịch phát rồi thuyên giảm dần. Ngứa nhiều nhất khi người bệnh thư giãn hoặc cố gắng vào giấc ngủ.

6. Chàm đồng tiền

Chàm đồng tiền (nummular eczema) là tình trạng viêm da mạn tính, trên da xuất hiện các đốm tròn có hình dạng đồng tiền. Các tổn thương thường gây ngứa, đôi khi rỉ dịch và đóng vảy. Các mảng thường kéo dài trong nhiều tuần đến nhiều tháng và các đợt bùng phát xảy ra nhiều lần trong thời gian dài.

7. Viêm da quanh miệng

Viêm da quanh miệng (perioral/periorificial dermatitis) là tình trạng phát ban da quanh miệng. Da có thể có vảy, khô và bong tróc với các sẩn sưng, viêm. Bệnh thường dễ nhầm lẫn với mụn trứng cá. Một số người bệnh cảm thấy ngứa hoặc nóng da quanh miệng, đôi khi lan đến mũi, mắt và số ít trường hợp lan đến bộ phận sinh dục.

8. Viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã (seborrheic dermatitis) là tình trạng viêm da phổ biến, không lây nhiễm. Loại viêm da này gây ra các mảng đỏ ngứa, vảy trên da mặt cùng các vảy trắng, vàng hoặc vảy bột trên da đầu. Viêm da tiết bã được gọi là “gàu” khi xuất hiện trên da đầu của thanh thiếu niên hoặc người trưởng thành và “cứt trâu” khi xuất hiện trên da đầu của trẻ sơ sinh.

Viêm da tiết bã có thể xảy ra ở các vùng khác nhau trên cơ thể, những vùng này có tuyến bã nhờn (dầu) hoạt động nhiều, bao gồm: lưng trên, ngực, mặt, trán, nếp gấp ở gốc mũi, sau tai, rốn, lông mày, dưới ngực, nếp gấp/khe cong của cánh tay, chân và bẹn. Tình trạng bệnh thường diễn tiến mạn tính, thỉnh thoảng bùng phát và thuyên giảm khi được điều trị.

Dấu hiệu viêm da dễ nhận biết cho từng loại

Các triệu chứng phụ thuộc vào loại viêm da, mỗi người có thể bị 1 loại hoặc nhiều loại. Mỗi loại có 1 hoặc nhiều triệu chứng sau:

• Ngứa.
• Phát ban da.
• Da khô.
• Các mụn nước, bóng nước chứa đầy dịch.
• Da dày lên.
• Da bong vảy.
• Trợt loét gây đau rát.
• Khi bị trầy xước, vết phát ban có thể rỉ dịch hoặc chảy máu.

Một số dấu hiệu các loại viêm da phổ biến:

1. Viêm da tiếp xúc

Viêm da tiếp xúc là phản ứng dị ứng hoặc kích ứng gây phát ban da. Người bệnh bị viêm da tiếp xúc do tiếp xúc các dị nguyên gây dị ứng (thực phẩm, phấn hoa, bụi mịn…), hệ miễn dịch hoặc di truyền và chất gây kích ứng như hóa chất (tẩy rửa, xà phòng, mỹ phẩm…).

2. Viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã là tình trạng viêm da thường xuất hiện ở mặt và trên da đầu, biểu hiện bằng các mảng vảy màu trắng, vàng, phát ban da.

3. Viêm da tã lót

Viêm da tã lót gây phát ban ở bất kỳ phần da nào được tã che phủ. Da bị phá vỡ cấu trúc do ẩm ướt và tiếp xúc lâu với chất thải.

4. Chàm tổ đỉa

Loại viêm da này gây mụn nước, đau, ngứa ở ngón tay, lòng bàn tay, ngón chân và lòng bàn chân.

5. Viêm da do nguyên nhân thần kinh

Loại viêm da này thường gây ra tình trạng ngứa dữ dội, kích thích các đầu dây thần kinh của da. Bệnh gây mảng da ngứa, người bệnh cảm thấy khó chịu và muốn cào gãi.

6. Chàm đồng tiền

Nếu có các đốm tròn, ngứa trên da, người bệnh có thể bị chàm đồng tiền. Bệnh gây khô da, ngứa, đỏ da.

7. Viêm da quanh miệng

Viêm da quanh miệng có biểu hiện dễ nhầm lẫn với mụn trứng cá, phát triển xung quanh miệng, mắt và mũi.

Nguyên nhân gây viêm da

Nguyên nhân gây viêm da chủ yếu do sự phối hợp hoạt động của hệ thống miễn dịch, di truyền và các tác nhân từ môi trường, cụ thể:

• Hệ thống miễn dịch: đôi khi hệ thống miễn dịch phản ứng “thái quá”, nếu bị viêm da dị ứng, hệ thống miễn dịch phản ứng với các chất gây dị ứng và gây viêm.
• Di truyền: nếu người thân trong gia đình bị tình trạng viêm da có liên quan đến yếu tố di truyền, bạn có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Môi trường: môi trường có thể khiến hệ thống miễn dịch thay đổi, làm suy yếu hàng rào bảo vệ da, làm da mất độ ẩm nhanh hơn và dễ dẫn đến viêm da. Các yếu tố môi trường bao gồm tiếp xúc với khói thuốc lá và một số chất gây ô nhiễm. Hương liệu trong một số sản phẩm chăm sóc da và xà phòng cũng có thể gây viêm da.
• Tiếp xúc: một số loại viêm da do tiếp xúc với hóa chất và các chất gây kích ứng khác.

Một số tình trạng phổ biến liên quan với viêm da như:

• Mất ngủ.
• Trầm cảm.
• Lo lắng.
• Hen suyễn.
• Dị ứng.

Tình trạng viêm da có nguy hiểm không?

Tình trạng viêm da thường không nguy hiểm, nhưng việc cào gãi mạnh hoặc quá thường xuyên có thể dẫn đến vết loét hở và nhiễm trùng da. Người bệnh nên đến Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da để được điều trị, ngăn ngừa hoặc kiểm soát các đợt bùng phát của bệnh. (2)

Yếu tố rủi ro tăng nguy cơ mắc bệnh

Bất kỳ ai, già hay trẻ, đều có thể bị viêm da, cụ thể: (3)

• Trẻ nhỏ có thể bị viêm da tiết bã, viêm da cơ địa, viêm da tã lót…
• Viêm da dị ứng có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi.
• Bất kỳ ai cũng có thể bị viêm da tiếp xúc vì bệnh thường liên quan đến việc da tiếp xúc với chất gây bệnh.
• Những người mắc bệnh celiac (bệnh đường ruột do gluten, 1 loại protein có trong lúa mì và nhiều loại ngũ cốc) dễ bị viêm da dạng herpes (bệnh tự miễn, mạn tính, gây phát ban dạng sẩn trên da, rất ngứa).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Đừng đợi đến khi khó chịu đến mức không ngủ được mới đi khám bác sĩ, người bệnh nên đi khám khi các triệu chứng mới khởi phát để được điều trị sớm, tránh để ngứa quá mức cũng như biến chứng nhiễm trùng da.

Phương pháp chẩn đoán tình trạng viêm da

Việc chẩn đoán tình trạng viêm da chủ yếu dựa trên việc thăm khám da. Tuy nhiên, khi có nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau:

• Xét nghiệm máu: kiểm tra một số nguyên nhân gây phát ban da.
• Sinh thiết da + mô bệnh học: kỹ thuật xét nghiệm giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác những tổn thương trên da, phân biệt các loại viêm da nếu triệu chứng lâm sàng không điển hình cũng như phát hiện ung thư da (nếu có).
• Xét nghiệm dị ứng nguyên: được sử dụng để xác định chất cụ thể gây phản ứng dị ứng trên da.

Cách điều trị tình trạng viêm da theo từng dạng

Phương pháp điều trị phụ thuộc vào loại và vị trí viêm da. Bước đầu là tránh xa các yếu tố gây bệnh, bao gồm: căng thẳng, hóa chất, khói thuốc lá và/hoặc một số chất kích thích khác. Bước hai là thực hiện các biện pháp khắc phục tại nhà dưới sự hướng dẫn của bác sĩ da liễu hoặc đến bệnh viện điều trị nếu tình trạng quá nghiêm trọng. Bước ba là dùng thuốc theo toa bác sĩ kê đơn.

Một số phương pháp điều trị chủ yếu:

1. Liệu pháp tại chỗ

• Chất làm mềm da: sau khi tắm rửa hoặc bất cứ lúc nào nếu da khô.
• Thuốc tím ngâm: có tác dụng làm khô dịch tiết chảy ra hoặc mụn nước.
• Thuốc steroid tại chỗ:
  • Giúp làm giảm tình trạng viêm da và nên bôi vào vùng da bị viêm (đỏ và ngứa).
  • Các sản phẩm có dược tính mạnh thường được sử dụng trong 7–14 ngày, sau đó giảm dần tần suất sử dụng.
• Thuốc chống viêm tại chỗ
• Thuốc ức chế calcineurin như pimecrolimus và tacrolimus có tác dụng điều trị bệnh chàm và không có tác dụng phụ lâu dài như steroid.

2. Liệu pháp toàn thân

• Thuốc kháng histamin: ức chế cơn ngứa trong một số tình trạng viêm da.
• Kháng sinh và kháng virus: nên được cân nhắc nếu tình trạng viêm da gây nhiễm trùng da.
• Liệu pháp ức chế miễn dịch: methotrexate, azathioprine và ciclosporin…
• Liệu pháp sinh học: phương pháp điều trị bằng kháng thể đặc hiệu, ngăn chặn các chất trung gian chính gây viêm da (cytokine) đang được sử dụng và đang trong quá trình phát triển cho các tình trạng viêm da nặng, bao gồm: dupilumab, tralokinumab, lebrikizumab và nemolizumab…

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa viêm da

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa viêm da, cụ thể như sau:

• Tránh xa những nguyên nhân gây viêm da như: thực phẩm gây dị ứng, các hóa chất và/hoặc xà phòng gây kích ứng da.
• Dưỡng ẩm cho da thường xuyên.
• Sử dụng máy tạo độ ẩm để không khí không bị quá khô.
• Cố gắng không cào gãi, chà xát mạnh lên da.
• Giảm căng thẳng.

Câu hỏi liên quan

1. Viêm da có gây sốt không?

Viêm da thường không gây sốt. Tuy nhiên, nếu viêm da có liên quan đến nhiễm trùng, có thể gây sốt khi hệ thống miễn dịch phản ứng với các yếu tố gây nhiễm trùng. Các dấu hiệu nhiễm trùng bao gồm: đỏ, nóng, sưng và mủ tại vị trí viêm da. Lúc này, điều quan trọng là đến bệnh viện để điều trị.

2. Viêm da có tự hết không?

Viêm da có tự hết không phụ thuộc vào nguyên nhân và loại viêm da cụ thể:

• Viêm da tiếp xúc có thể tự hết sau vài ngày đến vài tuần.
• Viêm da cơ địa là một tình trạng mãn tính, thường kéo dài và có xu hướng tái phát. Viêm da cơ địa thường không tự hết hoàn toàn mà cần sử dụng kem dưỡng ẩm, tránh các yếu tố kích thích và đôi khi cần sử dụng thuốc.
• Viêm da tiết bã có thể tự hết hoặc giảm dần theo thời gian nhưng thường tái phát và cần điều trị để kiểm soát triệu chứng.
• Viêm da dị ứng có thể tự hết nhưng thường cần thời gian và  thuốc kháng histamin và/hoặc corticosteroid.

Trong nhiều trường hợp, viêm da không tự hết hoàn toàn mà cần điều trị để giảm triệu chứng và ngăn ngừa tái phát. Nếu gặp vấn đề về viêm da, tốt nhất người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.

3. Viêm da có nổi hạch không?

Viêm da thông thường không gây nổi hạch. Tuy nhiên, nếu viêm da dẫn đến nhiễm trùng hoặc cơ thể phản ứng mạnh với tình trạng viêm, hạch bạch huyết gần khu vực bị viêm có thể sưng lên.

Hạch bạch huyết là một phần của hệ thống miễn dịch và có thể sưng to khi cơ thể đang chống lại nhiễm trùng hoặc tình trạng viêm nghiêm trọng. Nếu viêm da có biểu hiện sưng, nóng, đỏ, đau, có mủ và kèm hạch bạch huyết sưng lên, đó là dấu hiệu của nhiễm trùng nặng. Trong trường hợp này, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để khám và điều trị.

4. Viêm da có ngứa không?

Viêm da thường gây ngứa. Mức độ ngứa khác nhau, tùy vào loại viêm da và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Một số loại viêm da gây ngứa như:

• Viêm da cơ địa thường gây ngứa nghiêm trọng. Việc gãi có thể làm tổn thương da và dẫn đến nhiễm trùng da.
• Viêm da tiếp xúc gây ngứa, đỏ và nổi mẩn.
• Viêm da dị ứng làm nổi mẩn đỏ, ngứa, và đôi khi có mụn nước.
• Viêm da tiết bã gây vảy, đỏ da, ngứa, đặc biệt ở vùng da dầu (đầu và mặt).

Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, PlinkCare TP.HCM có đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên chuyên nghiệp, nhiều kinh nghiệm, cập nhật liên tục các phương pháp điều trị các loại viêm da, tối ưu hiệu quả điều trị.

Viêm da là tình trạng phổ biến và có thể làm người bệnh cảm thấy tự ti ở nơi công cộng. Có đến 15%-20% dân số bị viêm da tại một thời điểm trong đời; việc phát hiện và điều trị sớm giúp giảm khó chịu cũng như nguy cơ nhiễm trùng và hạn chế các ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ.