Ức chế chức năng buồng trứng: Lợi ích, tác dụng phụ và chỉ định

Ức chế chức năng buồng trứng là gì?

Ức chế chức năng buồng trứng là phương pháp điều trị nhằm ngăn chặn việc sản xuất estrogen từ buồng trứng của phụ nữ. Phương pháp này áp dụng chủ yếu ở phụ nữ chưa mãn kinh, đang điều trị ung thư vú dương tính với thụ thể hormone (HR+), một loại ung thư vú phụ thuộc vào các hormone như estrogen để tế bào ung thư phát triển.

Estrogen được tạo ra bởi buồng trứng của phụ nữ tiền mãn kinh và có chức năng điều hòa chu kỳ kinh nguyệt. Mô vú bình thường phản ứng với estrogen và nhiều bệnh ung thư sử dụng cơ chế tương tự để tồn tại. Sau phẫu thuật, người bệnh được áp dụng phương pháp ức chế chức năng buồng trứng để chống lại cơ chế này.

Các loại thuốc giảm nồng độ estrogen hoặc ức chế việc sử dụng estrogen của các tế bào ung thư được áp dụng. Nói một cách đơn giản, ức chế buồng trứng giảm nồng độ estrogen trong cơ thể nên tế bào ung thư không thể tiếp tục phát triển.

Ức chế buồng trứng được sử dụng:

• Như một phần trong quá trình điều trị ung thư vú ở phụ nữ tiền mãn kinh (phụ nữ chưa đến tuổi mãn kinh).
• Để cố gắng duy trì khả năng sinh sản trong quá trình hóa trị.

Ức chế buồng trứng có tác dụng thế nào trong điều trị ung thư vú?

Ức chế buồng trứng có một số tác dụng trong điều trị ung thư vú, cụ thể như sau:

• Cải thiện tỷ lệ sống: ức chế chức năng buồng trứng kết hợp với các liệu pháp hormone khác có thể cải thiện tỷ lệ sống ở phụ nữ tiền mãn kinh mắc ung thư vú dương tính với thụ thể hormone.
• Giảm nguy cơ tái phát: bằng cách giảm nồng độ estrogen trong cơ thể, việc ức chế chức năng buồng trứng có thể giúp giảm nguy cơ tái phát ung thư vú.
• Nhiều lựa chọn điều trị hơn: ức chế chức năng buồng trứng có thể là lựa chọn thay thế khi người bệnh không thể tham gia hoặc dung nạp với các phương pháp điều trị khác.

Người bệnh tiền mãn kinh không nhất thiết phải ức chế chức năng buồng trứng nếu có nguy cơ ung thư vú thấp (khối u nhỏ, không xâm lấn đến hạch bạch huyết và tỷ lệ tái phát thấp).

Bác sĩ cũng không áp dụng biện pháp ức chế chức năng buồng trứng cho người bệnh có khối u biểu hiện hormone thấp (ví dụ: tín hiệu estrogen dưới 20%). Các khối u biểu hiện hormone thấp ít có khả năng đáp ứng với liệu pháp nội tiết vì khối u không phụ thuộc vào estrogen.

Đối tượng chỉ định ức chế chức năng buồng trứng

Các đối tượng chỉ định ức chế chức năng buồng trứng bao gồm:

1. Tiền mãn kinh

Ức chế chức năng buồng trứng chủ yếu được áp dụng cùng với thuốc ức chế hormone sau phẫu thuật vú ở người bệnh ung thư vú tiền mãn kinh, dương tính với hormone mãn kinh sớm.

Mục đích là ức chế nồng độ estrogen trong cơ thể đến trạng thái sau mãn kinh, thông qua thuốc hoặc phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng. Từ đó ngăn buồng trứng sản xuất estrogen và cung cấp thêm một tuyến phòng thủ ngừa ung thư tái phát.

Ức chế chức năng buồng trứng hiệu quả hơn ở phụ nữ dưới 35 tuổi và không hiệu quả ở phụ nữ sau mãn kinh vì cơ thể đã ngừng sản xuất hormone tự nhiên.

2. Đã từng hóa trị

Phương pháp ức chế chức năng buồng trứng có hiệu quả nhất ở phụ nữ tiền mãn kinh sau hóa trị. Nhưng với phụ nữ tiền mãn kinh lớn tuổi, tác dụng của phương pháp này sẽ không cao.

Mục tiêu sử dụng ức chế chức năng buồng trứng trong điều trị ung thư vú

Mục tiêu sử dụng ức chế chức năng buồng trứng trong điều trị ung thư vú bao gồm:

1. Ung thư vú nguyên phát

Ức chế buồng trứng có thể được áp dụng như một phần trong quá trình điều trị ung thư vú nguyên phát. Bác sĩ sẽ xem xét các đặc điểm khác nhau của bệnh ung thư như: giai đoạn, kích thước khối u và mức độ bệnh để quyết định áp dụng phương pháp ức chế buồng trứng. Các yếu tố khác cũng được xem xét như:

• Ức chế buồng trứng có thể giúp giảm nguy cơ ung thư vú tái phát hoặc hình thành khối u nguyên phát thứ hai.
• Phương pháp này cũng có thể là một lựa chọn điều trị cho một số phụ nữ chọn không hóa trị.

2. Ung thư vú thứ phát

Ức chế buồng trứng có thể được áp dụng để điều trị ung thư vú thứ phát ở phụ nữ tiền mãn kinh. Bác sĩ sẽ thảo luận với người bệnh trước khi quyết định phương pháp điều trị phù hợp.

Các phương pháp ức chế chức năng buồng trứng phổ biến

Có 2 loại ức chế buồng trứng chính: dùng thuốc và phẫu thuật.

1. Thuốc – liệu pháp hormone

Ức chế buồng trứng bằng thuốc có tác dụng ngăn chặn hoặc giảm nồng độ estrogen, cụ thể:

• Hormone giải phóng hormone luteinizing (LHRH): những loại thuốc này tạm thời ngăn buồng trứng sản xuất estrogen, bao gồm: goserelin (Zoladex), leuprolide (Lupron) và triptorelin (Trelstar).
• Thuốc ức chế Aromatase (AI): những loại thuốc này ngăn chặn việc sản xuất estrogen ở phụ nữ sau mãn kinh, ức chế nồng độ estrogen ở phụ nữ tiền mãn kinh đang dùng thuốc LHRH, bao gồm: anastrozole (Arimidex), exemestane (Aromasin) và letrozole (Femara).

Theo tạp chí The Lancet Oncology, việc kết hợp chất ức chế aromatase với phương pháp ức chế buồng trứng giúp cải thiện tỷ lệ sống và giảm nguy cơ tái phát ở phụ nữ tiền mãn kinh mắc ung thư vú dương tính với thụ thể hormone.

Ức chế chức năng buồng trứng do dùng thuốc thường mang tính tạm thời và có thể hồi phục sau điều trị. Tuy nhiên, một số phụ nữ có thể bị mãn kinh vĩnh viễn sau khi sử dụng các loại thuốc này.

2. Phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng

Phẫu thuật ức chế buồng trứng bao gồm việc cắt bỏ buồng trứng 2 bên. Đây là hình thức ức chế buồng trứng lâu dài hơn, dẫn đến mãn kinh vĩnh viễn, bất kể tuổi tác của người bệnh.

Thủ thuật này có thể được thực hiện bằng nội soi (sử dụng vết mổ nhỏ và camera) hoặc thông qua phẫu thuật mở bụng. Rủi ro bao gồm chảy máu và nhiễm trùng.

3. Ức chế buồng trứng và Tamoxifen

Tamoxifen là thuốc ngăn chặn tác dụng của estrogen lên tế bào ung thư vú. Ở phụ nữ tiền mãn kinh, tamoxifen có thể được kết hợp với thuốc ức chế buồng trứng để tăng hiệu quả giảm nồng độ estrogen trong cơ thể.

4. Ức chế buồng trứng sau hóa trị

Hóa trị có thể gây mãn kinh tạm thời hoặc vĩnh viễn ở phụ nữ tiền mãn kinh. Những phụ nữ có nguy cơ tái phát ung thư vú cao ở thời kỳ tiền mãn kinh sau hóa trị có thể được điều trị ức chế chức năng buồng trứng kết hợp tamoxifen hoặc thuốc ức chế aromatase.

Ức chế chức năng buồng trứng sau hóa trị có thể cải thiện tỷ lệ sống và giảm nguy cơ tái phát.

Tác dụng phụ khi ức chế chức năng buồng trứng và biến chứng rủi ro

Ức chế buồng trứng có những rủi ro và tác dụng phụ, bao gồm:

• Triệu chứng mãn kinh: ức chế buồng trứng có thể gây các triệu chứng tương tự như mãn kinh: bốc hỏa, khô âm đạo và tăng cân.
• Loãng xương: Estrogen đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì mật độ xương. Ức chế buồng trứng có thể làm giảm mật độ xương, tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương. Bác sĩ khuyến nghị đo mật độ xương cơ bản với các lần quét lặp lại 2 năm/lần để theo dõi sức khỏe của xương.
• Tăng nguy cơ mắc bệnh tim: nồng độ estrogen thấp hơn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim. Trong nghiên cứu Cancer Spectrum của Nhà xuất bản Đại học Oxford cho thấy mối liên hệ giữa phương pháp ức chế chức năng buồng trứng, liệu pháp hormone và việc suy giảm chức năng tim.
• Vô sinh: ức chế chức năng buồng trứng có thể gây vô sinh tạm thời hoặc vĩnh viễn. Người bệnh nên thảo luận về các lựa chọn bảo tồn khả năng sinh sản với bác sĩ trước khi bắt đầu điều trị.
• Rủi ro khi phẫu thuật: Phẫu thuật cắt buồng trứng 2 có nhiều rủi ro giống với bất kỳ cuộc phẫu thuật nào, như chảy máu và nhiễm trùng.

Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ để so sánh những rủi ro với lợi ích của phương pháp điều trị này.

Với một số phụ nữ, việc đối phó với ảnh hưởng của phương pháp ức chế buồng trứng (bao gồm mãn kinh sớm do điều trị) có thể khó khăn. Bác sĩ sẽ thảo luận với người bệnh về những lợi ích và rủi ro của việc ức chế buồng trứng.

Nếu tiếp tục gặp các tác dụng phụ, người bệnh nên báo cho bác sĩ để có cách xử lý triệu chứng tốt nhất.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cần gặp bác sĩ khi xuất hiện các biến chứng phát sinh liên quan đến phương pháp ức chế chức năng buồng trứng. Một số biến chứng nguy hiểm như:

• Bốc hỏa dữ dội và đổ mồ hôi ban đêm: Những cơn bốc hỏa và đổ mồ hôi ban đêm dai dẳng hoặc nghiêm trọng ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống và giấc ngủ. Bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị để giảm bớt những triệu chứng này.
• Thay đổi tâm trạng và trầm cảm: Tâm trạng thất thường, lo lắng và trầm cảm có thể trở nên trầm trọng hơn do thay đổi nội tiết tố. Người bệnh nên gặp bác sĩ để được tư vấn hoặc dùng thuốc để kiểm soát các triệu chứng.
• Loãng xương và mất mật độ xương: Ức chế estrogen trong thời gian dài có thể dẫn đến giảm mật độ xương và tăng nguy cơ gãy xương. Quét mật độ xương thường xuyên và dùng thuốc thích hợp (ví dụ: bisphosphonates) để kiểm soát và giảm thiểu nguy cơ.
• Vấn đề sức khỏe tim mạch: Sự thay đổi nội tiết tố có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch. Theo dõi huyết áp; mức cholesterol và sức khỏe tim mạch tổng thể; thay đổi lối sống và dùng thuốc nếu cần để cải thiện các vấn đề ở tim.
• Khô âm đạo nghiêm trọng và rối loạn chức năng tình dục: Âm đạo khô và khó chịu khi quan hệ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và các mối quan hệ. Bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị như: kem dưỡng ẩm âm đạo, chất bôi trơn hoặc estrogen âm đạo liều thấp.
• Rối loạn giấc ngủ: Rối loạn giấc ngủ dai dẳng gây mệt mỏi và các vấn đề sức khỏe khác. Bác sĩ có thể giúp xác định nguyên nhân và đề xuất các biện pháp can thiệp thích hợp, bao gồm trị liệu giấc ngủ hoặc dùng thuốc.
• Tăng cân và thay đổi trao đổi chất: Ức chế nội tiết tố có thể dẫn đến tăng cân và thay đổi quá trình trao đổi chất. Bác sĩ có thể đưa ra lời khuyên về chế độ ăn uống, khuyến nghị tập thể dục và theo dõi các tình trạng như bệnh tiểu đường.
• Thay đổi nhận thức: Khó khăn về trí nhớ và sự tập trung có thể ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày. Bác sĩ có thể đánh giá chức năng nhận thức và đề xuất các phương pháp điều trị phù hợp.
• Đau dai dẳng hoặc dữ dội: Bất kỳ cơn đau dai dẳng hoặc dữ dội nào, dù là đau khớp, đau đầu hay đau vùng chậu đều cần được đánh giá để loại trừ các nguy cơ tiềm ẩn và kiểm soát các triệu chứng hiệu quả.
• Chảy máu: Bất kỳ tình trạng chảy máu âm đạo bất thường hoặc đột ngột nào cũng cần được khám để loại trừ các biến chứng nguy hiểm.

Tham khảo ý kiến bác sĩ về những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn của việc ức chế buồng trứng nếu người bệnh là phụ nữ tiền mãn kinh bị ung thư vú dương tính với thụ thể hormone. Không phải ai cũng phù hợp với phương pháp điều trị này nhưng việc ức chế buồng trứng có thể giúp giảm nguy cơ tái phát ung thư cho những người có nguy cơ tái phát cao.

Bác sĩ sẽ giúp người bệnh cân nhắc giữa rủi ro và lợi ích của việc ức chế buồng trứng dựa trên loại ung thư vú, tuổi tác, sức khỏe tổng thể và mong muốn điều trị của người bệnh. Các hướng dẫn điều trị cho rằng tất cả người bệnh ung thư vú tiền mãn kinh dương tính với hormone đều có kết quả cải thiện (ít tái phát ung thư hơn) nếu được điều trị bằng phương pháp ức chế buồng trứng.

Chăm sóc khi sử dụng ức chế chức năng buồng trứng

Chăm sóc khi sử dụng ức chế chức năng buồng trứng cần những tiêu chí sau [1]:

• Đảm bảo ức chế chức năng buồng trứng được chỉ định và giám sát bởi bác sĩ khoa Ngoại Vú nhiều kinh nghiệm.
• Thường xuyên theo dõi phản ứng của người bệnh với phương pháp ức chế chức năng buồng trứng qua đánh giá lâm sàng và xét nghiệm (nồng độ hormone).
• Kiểm soát các tác dụng phụ thường gặp như: bốc hỏa, thay đổi tâm trạng, giảm mật độ xương và các vấn đề về tim mạch. Từ đó có hướng dùng thêm thuốc hoặc can thiệp lối sống.
• Xây dựng chiến lược bảo vệ sức khỏe của xương vì phương pháp ức chế chức năng buồng trứng có thể gây giảm mật độ xương. Người bệnh nên bổ sung canxi và vitamin D, các bài tập giảm cân và có thể dùng bisphosphonates hoặc các chất tăng cường khác.
• Theo dõi sức khỏe tim mạch, vì quá trình ức chế chức năng buồng trứng có thể ảnh hưởng đến cấu hình lipid và làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề tim mạch. Người bệnh nên duy trì chế độ ăn uống lành mạnh cho tim, tập thể dục thường xuyên và kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác như: tăng huyết áp hoặc cholesterol cao.
• Tư vấn tâm lý để cải thiện tâm trạng và sức khỏe tâm thần. Điều này quan trọng với những phụ nữ trẻ, đang áp dụng ức chế chức năng buồng trứng để điều trị ung thư.
• Thảo luận về vấn đề bảo tồn khả năng sinh sản với bác sĩ trước khi điều trị nếu muốn sinh con trong tương lai.
• Hướng dẫn người bệnh cách tự theo dõi triệu chứng và tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị.

Câu hỏi thường gặp về ức chế chức năng buồng trứng

1. Có cần sử dụng biện pháp tránh thai khi bị ức chế buồng trứng không?

Nếu người bệnh đã phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng thì không cần sử dụng biện pháp tránh thai.

Người bệnh được khuyên không nên mang thai khi đang điều trị ức chế buồng trứng bằng liệu pháp hormone vì thuốc có thể gây hại cho thai nhi. Người bệnh có thể mang thai khi đang điều trị bằng liệu pháp hormone, ngay cả khi kinh nguyệt đã ngừng hoặc không đều.

Sử dụng phương pháp tránh thai không chứa nội tiết tố để tránh mang thai, chẳng hạn như bao cao su, Femidoms hoặc màng ngăn. Người bệnh cũng có thể sử dụng vòng tránh thai hoặc dụng cụ tử cung. Tuy nhiên, người bệnh nên thảo luận vấn đề này với bác sĩ vì không phải loại nào cũng phù hợp với phụ nữ mắc bệnh ung thư vú.

2. Ức chế buồng trứng có bảo tồn được khả năng sinh sản khi hóa trị không?

Hóa trị có thể ảnh hưởng đến buồng trứng, làm giảm số lượng và chất lượng trứng và khiến việc mang thai trở nên khó khăn hơn.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc ức chế buồng trứng bằng cách sử dụng thuốc trị liệu bằng hormone có thể bảo vệ buồng trứng trong quá trình hóa trị vì nó tạm thời “đóng cửa” buồng trứng. Tuy nhiên, hiệu quả của việc ức chế buồng trứng để bảo tồn khả năng sinh sản vẫn còn đang được tranh luận và không thể thay thế các phương pháp bảo tồn khả năng sinh sản khác như đông lạnh trứng, phôi.

Cần nhiều nghiên cứu hơn để xem xét vai trò của ức chế buồng trứng trong quá trình hóa trị để bảo tồn khả năng sinh sản.

Nhóm điều trị của bạn nên thảo luận về phương pháp điều trị mà họ đề xuất cho bạn và tại sao.

3. Chức năng buồng trứng có hồi phục bình thường sau khi ngừng không?

Thuốc ức chế buồng trứng, chẳng hạn như leuprolide (Lupron) hoặc goserelin (Zoladex), có thể ngăn buồng trứng tạo ra estrogen. Trong hầu hết các trường hợp, khi ngừng điều trị bằng thuốc, buồng trứng sẽ bắt đầu sản xuất lại estrogen. [2]

4. Cần ức chế chức năng buồng trứng trong bao lâu?

Nếu người bệnh đang điều trị bằng cách ức chế buồng trứng để cố duy trì khả năng sinh sản trong quá trình hóa trị, một mũi tiêm thường được tiêm ít nhất 2 tuần trước khi bắt đầu hóa trị, sau đó duy trì 4 tuần một lần trong quá trình hóa trị.

Ức chế buồng trứng được xem như một phương pháp điều trị ung thư vú nguyên phát, thường được thực hiện trong khoảng từ 2-5 năm.

Nếu đang điều trị bằng cách ức chế buồng trứng do ung thư vú thứ phát, người bệnh thường sẽ tiếp tục dùng thuốc này cho đến khi việc điều trị có hiệu quả.

Trải qua thời kỳ mãn kinh sớm có thể tạo ra cảm giác mất mát và khiến người bệnh cảm thấy bị cô lập với những phụ nữ cùng tuổi. Người bệnh không phải tự mình đối phó, hãy bày tỏ cảm xúc và mối quan tâm của bản thân với điều dưỡng hoặc bác sĩ. Nếu người bệnh cảm thấy muốn nói chuyện sâu hơn, chuyên gia tư vấn tâm lý có thể phù hợp hơn.

Chia sẻ cảm xúc của người bệnh với người tình trạng tương tự, những người mắc bệnh lý tuyến vú khác, rất hữu ích. Câu lạc bộ bệnh nhân ung thư vú BV Tâm Anh có thể giúp người bệnh ung thư vú có không gian để trò chuyện và trao đổi những khó khăn trong quá trình điều trị.

Người bệnh nên tham khảo ý kiến với các bác sĩ để tìm hiểu thêm về ức chế chức năng buồng trứng, bao gồm lợi ích, tác dụng phụ và đối tượng với phương pháp điều trị này để có quyết định điều trị phù hợp, sớm khỏi bệnh