Các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu cần nghi ngờ, nhận biết sớm

Lao phổi giai đoạn đầu là gì?

Lao phổi là bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp, do vi khuẩn lao (vi khuẩn ái khí) Mycobacterium tuberculosis gây ra. Vi khuẩn lao này có thể ủ bệnh trong khoảng từ vài tuần đến vài năm, phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe và điều kiện môi trường mà chúng bắt đầu hoạt động và gây ra các triệu chứng khác nhau, trong đó có các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu.

Vi khuẩn ái khí Mycobacterium tuberculosis thường tập trung tại các vùng có nhiều oxy như phổi, đặc biệt trong các hang lao có phế quản thông. Đáng chú ý, vi khuẩn lao có thể tồn tại từ 3-4 tháng ở điều kiện tự nhiên, nhưng sẽ bị tiêu diệt trong vòng 1,5 giờ khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.

Triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu

Các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu có thể phát triển chậm rãi trong nhiều tháng, dễ khiến cho người mắc bệnh bỏ qua và có thể lây lan sang người khác mà không hề hay biết. Các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu có thể kể đến như: (1)

• Ho dai dẳng và kéo dài hơn 3 tuần mà không phải do viêm phổi, viêm phế quản, giãn phế quản hay ung thư phổi, không đáp ứng với điều trị với kháng sinh.
• Ho có đờm không giảm sau khi dùng kháng sinh ở người bị ho khạc trên 3 tuần.
• Ho ra máu hoặc có máu trong đờm, đây là triệu chứng thường gặp ở khoảng 60% bệnh nhân lao phổi, cho thấy tình trạng tổn thương và chảy máu trong đường hô hấp.
• Đau ngực và khó thở do ho nhiều gây ức chế phế quản và khó khăn trong trao đổi khí.
• Gầy, sụt cân không do tiêu chảy hoặc suy dinh dưỡng, kèm theo các triệu chứng của đường hô hấp nêu trên.
• Sốt, ớn lạnh về chiều tối cùng với các triệu chứng ho, khạc đờm ra máu và đổ mồ hôi đêm.
• Chán ăn, mệt mỏi là những dấu hiệu không đặc hiệu nhưng phổ biến.

Các triệu chứng của bệnh lao phổi thường bắt đầu từ từ và trở nên trầm trọng hơn chỉ sau vài tuần. Người có sức khỏe tốt có thể mắc bệnh lao giai đoạn 2, có nghĩa là có vi khuẩn lao trong cơ thể nhưng chúng không hoạt động, không gây ra triệu chứng và cũng không lây lan. Sự tiến triển của bệnh có thể bị ngăn chặn trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu vì một lý do nào đó, vi khuẩn lao có thể nhân lên và tấn công các mô cơ quan. Lúc này, bệnh lao trở thành thể hoạt động và bắt đầu xuất hiện các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu.

Tầm quan trọng của việc nhận biết sớm bệnh lao phổi

Theo ước tính, có khoảng 1/4 dân số toàn cầu đã bị nhiễm vi khuẩn lao, nhưng chỉ có khoảng 5-10% số người nhiễm vi khuẩn xuất hiện triệu chứng và phát triển thành bệnh lao. Bệnh này có thể gây tổn thương ở nhiều bộ phận khác nhau trong cơ thể, nhưng lao phổi là thể lao phổ biến nhất, chiếm khoảng 80-85%.

Nhiều bệnh nhân mắc bệnh lao thường không được chẩn đoán kịp thời, dẫn đến tình trạng ho dai dẳng, thiếu máu nặng và khả năng hoạt động hàng ngày bị giảm sút. Việc chẩn đoán muộn làm tăng nguy cơ lây truyền bệnh cho người khác và khiến sức khỏe người bệnh diễn biến xấu đi.

Điều này sẽ gây khó khăn hơn cho quá trình điều trị và tăng chi phí y tế đáng kể. Nếu không được điều trị thích hợp, bệnh lao có thể gây nguy hại tới tính mạng. Do đó, nhận biết sớm giai đoạn đầu của lao phổi là rất quan trọng để kiểm soát bệnh lao và giảm thiểu những hậu quả mà bệnh này có thể gây ra.

Đối tượng có nguy cơ mắc lao phổi giai đoạn đầu

Lao phổi xảy ra khi hệ thống miễn dịch của người bệnh không đủ mạnh để chống lại vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis). Những người có nguy cơ cao mắc lao phổi nói chung hay lao phổi giai đoạn đầu nói riêng bao gồm bất kỳ ai có hệ miễn dịch suy yếu và ở gần người bệnh lao, chẳng hạn như: (2)

• Người dân từ các vùng hoặc khu vực có tỷ lệ mắc bệnh lao cao.
• Người tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây nhiễm, đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi. Nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng lên nếu thường xuyên tiếp xúc gần trong một khoảng thời gian dài.
• Người bị suy giảm miễn dịch như mắc bệnh tự miễn, nhiễm HIV, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài (corticosteroid, người ghép tạng,…), hóa trị liệu ung thư hoặc mắc các bệnh suy giảm miễn dịch khác.
• Người nghiện ma túy, rượu bia, thuốc lá, thuốc lào.
• Người mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, suy thận mạn,…
• Trẻ em suy dinh dưỡng, đặc biệt là trường hợp suy dinh dưỡng nặng và chưa được tiêm phòng vaccine BCG.
• Nhân viên y tế, đặc biệt là nhân viên y tế chuyên khoa lao và bệnh phổi.
• Người đã từng mắc bệnh lao trước đó và không được điều trị đúng cách.

Các nhóm đối tượng này có nguy cơ mắc bệnh lao và khả năng lây nhiễm cao hơn so với những người khác trong cộng đồng.

Chẩn đoán bệnh lao phổi giai đoạn đầu

Khi có nghi ngờ về triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu, người bệnh sẽ được tiến hành các phương pháp chẩn đoán sau:

• Xét nghiệm Mantoux: Phương pháp được thực hiện bằng cách tiêm dưới da một lượng nhỏ kháng nguyên dạng tuberculin để xác định người bệnh đã nhiễm vi khuẩn lao hay chưa. Kết quả của xét nghiệm này dựa trên phản ứng dị ứng da của người bệnh sau khi tiêm.
• Xét nghiệm máu, lấy mẫu đờm: Xét nghiệm máu có thể phát hiện các dấu hiệu kháng thể chống lại vi khuẩn lao, trong khi lấy mẫu đờm được sử dụng để tìm kiếm vi khuẩn lao trong chất dịch được tiết ra ở đường hô hấp.
• Chụp X-quang phổi: Kỹ thuật này giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường như đông đặc phổi, tràn dịch màng phổi, các nốt ở phổi, xẹp phổi,… Chụp X-quang phổi giúp bác sĩ đưa ra đánh giá sơ bộ về tình trạng của phổi, hỗ trợ trong quá trình chẩn đoán bệnh lao.

Cách điều trị lao phổi giai đoạn đầu

Để điều trị triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau trong vòng từ 6-9 tháng. Hiện nay, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt khoảng 10 loại thuốc phù hợp để điều trị bệnh lao. Trong số đó, các thuốc kháng lao như isoniazid (INH), rifampin (RIF), pyrazinamide (PZA) và ethambutol (EMB) được xem là lựa chọn thường gặp trong phác đồ điều trị.

Dưới đây là phác đồ điều trị có thể được xây dựng cho bệnh nhân mắc lao phổi:

• Phác đồ đầu tiên (giai đoạn tấn công) là sự kết hợp của một số loại thuốc phù hợp với giai đoạn lao phổi này, ví dụ 4 loại thuốc isoniazid, rifampicin, pyrazinamide và ethambutol, sử dụng trong 2 tháng. Khi vi khuẩn lao phân lập đủ nhạy với thuốc, ethambutol có thể được chỉ định ngừng sử dụng.
• Phác đồ tiếp theo (giai đoạn duy trì) là sự kết hợp của các thuốc như isoniazid và rifampicin trong 4 tháng.
• Đối với những bệnh nhân điều trị bằng thuốc pyrazinamide, nên thực hiện xét nghiệm acid uric huyết thanh định kỳ. Những bệnh nhân dùng thuốc ethambutol, nên kiểm tra thị lực và tình trạng mù màu xanh/đỏ định kỳ.

Lưu ý: Phác đồ điều trị lao phổi được đề cập chỉ mang tính chất tham khảo. Việc sử dụng thuốc phải tuân theo chỉ định của bác sĩ. Hiệu quả điều trị còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.

Bác sĩ sẽ chỉ định cụ thể về liều dùng, cách dùng và thời gian sử dụng thuốc. Trong suốt quá trình điều trị, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị, sử dụng đầy đủ và đúng liều thuốc theo chỉ định. Tránh bỏ qua liều hoặc tự ý ngưng dùng thuốc quá sớm, điều này sẽ khiến vi khuẩn lao còn hoạt động trở nên kháng thuốc, làm cho quá trình điều trị trở nên phức tạp hơn.

Như vậy, mục tiêu của việc điều trị bệnh lao phổi là chữa khỏi nhiễm trùng bằng các loại thuốc kháng sinh chống lại vi khuẩn lao. Loại thuốc được chỉ định phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tình trạng sức khỏe tổng quát, tuổi tác và bệnh lao đang hoạt động là lao tiềm ẩn hay lao kháng thuốc. Thông thường, nếu là lao tiềm ẩn và nhằm giảm nguy cơ cao phát triển thành lao hoạt động trong tương lai thì chỉ cần dùng 1 hoặc 2 loại thuốc điều trị trong thời gian ngắn.

Biện pháp phòng ngừa lao phổi giai đoạn đầu

Biện pháp phòng ngừa lao phổi nói chung và lao phổi giai đoạn đầu nói riêng hiệu quả là tiêm vaccine BCG ngừa lao, thực hiện lối sống khoa học, vệ sinh và an toàn:

• Sử dụng khẩu trang mỗi khi ra ngoài hoặc tiếp xúc với người bệnh lao phổi.
• Che miệng khi ho hoặc hắt hơi và rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
• Không sử dụng chung đồ dùng cá nhân như khăn tắm, bàn chải, son dưỡng,…
• Thường xuyên vệ sinh nơi ở và nơi làm việc.
• Khám sức khỏe định kỳ để tầm soát, phát hiện sớm các bệnh lý hay bất thường về sức khỏe.
• Không ngủ chung phòng với người bệnh và những nơi đông người để giảm nguy cơ lây nhiễm.

Khi xuất hiện các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu, người bệnh cần đến cơ sở y tế để thăm khám và điều trị dứt điểm, không chỉ để bảo vệ bản thân mà còn tránh lây lan cho gia đình và cộng đồng.

Trong thời gian điều trị, cần duy trì chế độ ăn uống hợp lý để đảm bảo cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể. Không nên sử dụng các chất kích thích, rượu bia, thuốc lá,… vì có thể làm tăng nguy cơ phát sinh tác dụng phụ của thuốc đồng thời giảm hiệu quả điều trị bệnh.

Để tránh lây nhiễm cho những người xung quanh, cần hạn chế tiếp xúc gần với người khác trong giai đoạn đầu điều trị, đeo khẩu trang khi ra ngoài và sử dụng khăn che miệng khi ho hoặc hắt hơi. Người bệnh cần hiểu rõ tình trạng bệnh, tuân thủ điều trị để sớm đạt được hiệu quả khỏi bệnh và ngăn ngừa tái phát.

Tóm lại, lao phổi là một căn bệnh nhiễm trùng có khả năng lây lan nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết các triệu chứng lao phổi giai đoạn đầu góp phần nâng cao khả năng kiểm soát và giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh đối với cá nhân và cộng đồng.