Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Nguyên nhân, dấu hiệu và chẩn đoán

Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là gì?

Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là tình trạng trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và/hoặc sử dụng ngôn ngữ nói, không đạt các mốc phát triển về ngôn ngữ phù hợp với lứa tuổi. Điều này bao gồm khó khăn trong ngôn ngữ tiếp nhận (hiểu ngôn ngữ) và ngôn ngữ diễn đạt (sử dụng ngôn ngữ). Trẻ có thể chậm phản ứng với lời nói, chậm nói những từ đầu tiên, khó hiểu từ ngữ hoặc câu hoặc gặp khó khăn trong việc học từ mới, ghép các từ lại với nhau để tạo thành câu và xây dựng vốn từ vựng.

Chậm phát triển ngôn ngữ khá phổ biến ở trẻ trong khoảng 0 – 2 tuổi. Ước tính trung bình 6 trẻ sẽ có 1 trẻ bị chậm phát triển ngôn ngữ, còn được gọi là “trẻ chậm nói”. (1)

Một số trường hợp, chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có thể là dấu hiệu của một rối loạn phát triển nghiêm trọng hơn, có thể là điếc, chậm phát triển, khuyết tật trí tuệ hay tự kỷ. Do đó, bố mẹ cần theo dõi sát sao sự phát triển của trẻ, nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời nếu trẻ có dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ.

Điểm mạnh của trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Tuy chậm phát triển ngôn ngữ, gặp nhiều khó khăn để hiểu và sử dụng lời nói, giao tiếp nhưng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng: một số trẻ trong nhóm này có thể có những điểm mạnh như:

• Cảm nhận và sử dụng các giác quan một cách nhạy bén.
• Khả năng quan sát, ghi nhớ tốt, tư duy logic.

Không phải tất cả chậm phát triển ở trẻ đều có những điểm mạnh này. Do đó, để tìm kiếm những điểm mạnh của trẻ, giúp trẻ phát triển tốt và đúng hướng, bố mẹ có thể nhờ sự hỗ trợ từ y tế và các chuyên gia.

Nguyên nhân trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ có thể liên quan đến các tình trạng như rối loạn phổ tự kỷ, khuyết tật bẩm sinh, môi trường hay do thiếu sự chăm sóc tự người thân. Một số khác, trẻ chậm phát triển ngôn ngữ không có nguyên nhân rõ ràng.

1. Khiếm thính bẩm sinh/tai nạn

Khiếm thính bẩm sinh hay do tai nạn đều gây ảnh hưởng đến khả năng nghe của trẻ. Từ đó, gây ảnh hưởng đến khả năng phát âm và học ngôn ngữ, góp phần làm chậm phát triển ngôn ngữ.

2. Tự kỷ

Rối loạn phổ tự kỷ khiến trẻ gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp, “thu mình” lại với xã hội. Trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ thường có biểu hiện chậm phát triển ngôn ngữ. Lưu ý, chậm phát triển ngôn ngữ không đồng nghĩa với trẻ bị tự kỷ.

3. Khuyết tật bẩm sinh

Hội chứng Down, hở môi chẻ vòm, bất thường xương hàm mặt, bộ máy phát âm, dính thắng lưỡi… là những khuyết tật bẩm sinh thường gặp gây khó khăn khi trẻ phát âm, sử dụng lời nói. Hiện nay, với sự tiến bộ của y học, một số khuyết tật gây cản trở sự phát triển ngôn ngữ của trẻ có thể được khắc phục từ sớm như dính thắng lưỡi, hở môi chẻ vòm… Tuy nhiên, vẫn còn những khuyết tật khó có thể khắc phục hoàn toàn, đi theo trẻ suốt cuộc đời.

4. Thiếu tương tác gia đình

Trẻ không được tương tác nhiều với người thân, gia đình hàng ngày hoặc chia cắt với gia đình quá sớm trong thời gian dài có thể gây nên những “rào cản” giao tiếp giữa trẻ với những người xung quanh. Trẻ có thể hình thành nên xu hướng nhút nhát, rụt rè, sống nội tâm hơn.

5. Yếu tố môi trường trong thai kỳ

Sức khỏe, dinh dưỡng, tâm lý của người mẹ khi mang thai có ảnh hưởng rất lớn để sự hình thành và phát triển của trẻ. Thai phụ thường xuyên tiếp xúc với ô nhiễm, hóa chất, mắc bệnh, suy dinh dưỡng sẽ làm tăng nguy cơ thai nhi mắc dị tật, suy dinh dưỡng, sinh non, nhẹ cân… Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ và các cơ quan, gây chậm phát triển ngôn ngữ.

Yếu tố nguy cơ tăng khả năng bị chậm phát triển ngôn ngữ

Một số yếu tố nguy cơ của chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ:

• Là bé trai: Nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ ở bé trai cao hơn khoảng 3 lần so với bé gái.
• Trong gia đình có bố/mẹ/anh/chị chậm phát triển ngôn ngữ hoặc rối loạn giao tiếp.
• Trẻ sinh non, nhẹ cân.
• Trẻ gặp phải biến chứng trong quá trình sinh nở.
• Mắc hội chứng rối loạn phát triển, tự kỷ hoặc Down.
• Trẻ có vấn đề về thính giác, điếc hoặc nhiễm trùng tai kéo dài.

Biểu hiện của trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Mỗi một trẻ là một cá thể độc lập, có tốc độ phát triển khác nhau. Vì vậy, tốc độ phát triển ngôn ngữ của mỗi trẻ là khác nhau. Việc so sánh sự phát triển của trẻ với những trẻ khác trong cùng độ tuổi có thể gây nhầm lẫn khi đánh giá trẻ có đang chậm phát triển ngôn ngữ hay không.

Một số dấu hiệu nguy cơ của trẻ chậm phát triển ngôn ngữ bố mẹ nên lưu ý:

• 6 tháng tuổi: Trẻ không cố gắng giao tiếp bằng mắt với những người xung quanh. Không nhìn theo hay có bất kỳ phản ứng gì khi được gọi tên. Khi nghe âm thanh từ các đồ vật, trẻ không có phản ứng quay về hướng các đồ vật đó.
• 12 tháng tuổi: Trẻ không hứng thú, không phản ứng khi chơi ú òa hoặc những trò chơi tương tự. Không giao tiếp với những người xung quanh bằng từ ngữ, âm thanh, cử chỉ, thậm chí khi trẻ cần sự giúp đỡ hoặc mong muốn một điều gì đó.
• 18 tháng tuổi: Trẻ không đáp lại khi được gọi tên hay không có những phản hồi trước các câu hỏi quen thuộc hàng ngày như nói “bye bye” khi nghe mẹ nói “bye bye đi con”, chỉ tay về hướng bố khi được hỏi “ Bố đâu rồi?”… Trẻ không nói được khoảng 10 từ đơn.
• 2 tuổi: Trẻ không thể nói khoảng 50 từ đơn khác nhau, không thể ghép 2 – 3 từ đơn. Trẻ chỉ có thể lặp lại từ của người khác mà không thể tự nói ra từ mình muốn. Trẻ cũng không phản ứng hay đáp lại những yêu cầu, câu hỏi thường ngày.
• 3 tuổi: Trẻ không thể kết hợp từ thành cụm từ, tạo câu dài như “Mẹ giúp con với”, không đáp lại những yêu cầu hay trả lời những câu hỏi dài, không tự đặt câu hỏi.

Tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần ở trẻ thường sẽ được cải thiện khi trẻ được 4 tuổi, hầu như đã bắt kịp với sự phát triển của trẻ đồng trang lứa. Nếu trẻ vẫn có những biểu hiện của chậm phát triển ngôn ngữ kéo dài đến khi trẻ bước vào mẫu giáo (khoảng 4 – 5 tuổi) và những khó khăn này được xác định không liên quan đến tự kỷ, mất thính lực thì trẻ có thể đang bị rối loạn ngôn ngữ phát triển. Rối loạn ngôn ngữ phát triển là một tình trạng khác với chậm phát triển ngôn ngữ.

Chẩn đoán trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Nếu nghi ngờ trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng ngôn ngữ, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám và tư vấn phù hợp. Bác sĩ có thể cho trẻ làm một số bài kiểm tra ngôn ngữ để đánh giá cách trẻ sử dụng từ ngữ, phản hồi các yêu cầu, mệnh lệnh và câu hỏi.

Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ kiểm tra thính lực và một số thăm khám liên quan nhằm xác định trẻ có thật sự bị chậm phát triển không hay bị rối loạn giao tiếp, chậm phát triển tổng quát, tự kỷ hay gặp phải vấn đề về sức khỏe, phát triển nào đó. Vì vậy, quá trình chẩn đoán bệnh có thể có sự phối hợp bởi nhiều chuyên gia đến từ những chuyên khoa liên quan như Nhi khoa, Tai Mũi Họng, Phục hồi chức năng, Tâm Lý, Thần kinh…

Cách can thiệp sớm trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Can thiệp sớm và đúng cách sẽ góp phần cải thiện tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ và thúc đẩy sự phát triển ở trẻ. Dành nhiều thời gian quan tâm, chăm sóc và tương tác với trẻ là cách tốt nhất để trẻ học ngôn ngữ. Thông qua các hoạt động tương tác với chính bản thân trẻ hoặc với những người xung quanh, trẻ em khác, trẻ có thể học theo, bắt chước cách phát âm, diễn đạt và hiểu được lời nói, yêu cầu của người khác.

1. Diễn đạt theo những gì trẻ đang làm

Khi trẻ đang tham gia vào một hoạt động hoặc quan tâm đến điều gì đó, bố mẹ hãy dùng lời nói để diễn đạt, miêu tả những gì đang diễn ra. Điều này giúp trẻ mở rộng vốn từ vựng và phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Đối với trẻ nhỏ, bố mẹ nên nói chậm rãi, rõ ràng, sử dụng câu ngắn, có nhấn mạnh từ quan trọng để trẻ dễ nhớ và học theo.

2. Làm mẫu với các từ ngữ mà bạn muốn trẻ phát âm

Đối với những từ ngữ mà bố mẹ muốn trẻ phát âm, hãy làm mẫu với những từ ngữ đó. Lúc này, trẻ sẽ học theo và có thể sẽ phát âm chưa rõ. Bố mẹ nên khen và động viên khi trẻ cố gắng phát âm theo.

3. Hạn chế việc sử dụng câu mệnh lệnh

Sử dụng những câu mệnh lệnh, câu hỏi hay những câu nói dài, vòng vo sẽ khiến trẻ bị bối rối, khó hiểu và có xu hướng từ chối nói và xa cách với bố mẹ hơn. Do đó, bố mẹ nên hạn chế dùng những câu mệnh lệnh khi tương tác với trẻ cũng như không bắt ép trẻ nói.

4. Đưa ra các lựa chọn

Bố mẹ nên đưa ra các lựa chọn để trẻ phản ứng, chủ động lựa chọn bằng cử chỉ và âm thanh. Qua đó, trẻ có thể ghi nhớ và sử dụng từ một cách hiệu quả, chính xác hơn.

5. Đọc sách hoặc nói chuyện với trẻ

Đọc sách và nói chuyện là hai hoạt động nên được thực hiện thường xuyên, tốt nhất nên thực hiện đều đặn trong một khung giờ mỗi ngày. Thông qua những hoạt động này, không chỉ vốn từ vựng của trẻ trở nên đa dạng hơn mà còn giúp tăng tình cảm, tương tác giữa bố mẹ với trẻ.

Cách dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Dạy cho trẻ chậm phát triển ngôn ngữ cần có sự phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia để đạt hiệu quả tối ưu nhất. Mỗi trẻ sẽ có sở thích, cách học khác nhau. Vậy nên, bố mẹ nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia để được hướng dẫn, điều chỉnh phù hợp.

Bố mẹ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong chăm sóc và dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Quá trình dạy trẻ đòi hỏi sự kiên nhẫn, yêu thương và thời gian, cùng với việc áp dụng nhiều phương pháp khác nhau, trên nhiều phương diện nhằm khuyến khích, tạo điều kiện trẻ nói chuyện nhiều hơn. Điều này bao gồm cả việc sử dụng lời nói và cử chỉ để giao tiếp.

Điều quan trọng là phải tạo cho trẻ môi trường giao tiếp phong phú, thường xuyên, được tiếp xúc với bạn bè, sử dụng từ ngữ đơn giản, rõ ràng. Việc kết hợp sử dụng hình ảnh, đồ vật, âm thanh và hành động, cử chỉ khi giao tiếp giúp trẻ tiếp thu thông tin một cách dễ dàng hơn. Trẻ nhỏ thích vui đùa, vì vậy dạy học lồng ghép với vui chơi, học qua trò chơi, bài hát sẽ góp phần cải thiện khả năng giao tiếp và các kỹ năng xã hội cho trẻ. Lưu ý, cần thăm khám sức khỏe định kỳ để bác sĩ theo dõi, đánh giá sự phát triển của trẻ.

>>>Có thể bạn chưa biết: Nguyên nhân và dấu hiệu trẻ chậm phát triển vận động

Địa chỉ khám chậm phát triển ngôn ngữ đáng tin cậy

Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, bố mẹ có thể đưa trẻ đến PlinkCare để được các chuyên gia thăm khám và tư vấn điều trị sớm, kịp thời.

Chậm phát triển nói chung và chậm phát triển ngôn ngữ nói riêng là tình trạng bệnh lý phức tạp, cần có sự hỗ trợ điều trị tích cực từ y tế và gia đình. PlinkCare là bệnh viện đa khoa chuyên sâu, được trang bị hệ thống thiết bị tân tiến, quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ được đào tạo chuyên sâu với nhiều năm kinh nghiệm.

Tại đây, trẻ sẽ được kiểm tra một cách kỹ lưỡng, trên nhiều phương diện. Từ đó, xây dựng phác đồ “cá thể hóa” dưới sự phối hợp chặt chẽ từ các chuyên gia, bác sĩ của những chuyên khoa liên quan như Thần kinh, Tâm lý, Phục hồi chức năng… nhằm giúp trẻ nhanh hồi phục và đạt hiệu quả tối ưu nhất. Do đó, PlinkCare là một trong những cơ sở y tế uy tín mà bố mẹ không nên bỏ qua khi nghi ngờ trẻ chậm phát triển cũng như có dấu hiệu bất thường, nghi ngờ trẻ mắc phải bệnh lý nào đó.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ tới bệnh viện theo địa chỉ:

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Trẻ nhỏ có thể nghe, hiểu từ rất sớm và đây cũng chính là giai đoạn trẻ học và ghi nhớ rất nhanh. Vì vậy, bố mẹ nên dành nhiều thời gian quan tâm, chăm sóc và trò chuyện cùng trẻ, kích thích sự phát triển của trẻ một cách toàn diện.