Trào ngược dạ dày ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và chẩn đoán

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là gì?

Trào ngược dạ dày ở trẻ em thường được định nghĩa là tình trạng thức ăn, dịch dạ dày, không khí di chuyển từ dạ dày lên thực quản có thể kèm hoặc không kèm nôn trớ. Đây là tình trạng rối loạn tiêu hóa khá phổ biến ở trẻ dưới 2 tuổi và thường sẽ tự hết khi trẻ được khoảng 18 tháng tuổi.

Phân loại trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ em

Bệnh trào ngược dạ dày ở trẻ em được phân thành hai loại là trào ngược sinh lý và trào ngược bệnh lý, cụ thể:

1. Trào ngược sinh lý

Trào ngược dạ dày sinh lý thường xảy ra ở trẻ dưới 6 tháng tuổi, đặc trưng bởi tình trạng trẻ ọc sữa qua miệng hoặc mũi nhưng không ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh hoạt bình thường của trẻ. Trẻ vẫn bú tốt, lên cân đều và không bị khò khè tái phát nhiều lần.

2. Trào ngược bệnh lý

Trào ngược dạ dày bệnh lý xảy ra khi tình trạng trào ngược dạ dày thực quản gây khó chịu ở trẻ hoặc biến chứng như: viêm loét thực quản, hẹp thực quản, suy dinh dưỡng, bệnh lý hô hấp mạn tính, viêm tai giữa tái phát, mòn răng,…

Nguyên nhân gây bệnh là do axit trong chất lỏng trào ngược khiến bé khò khè tái đi tái lại, chậm lớn hoặc tổn thương thực quản. Ngoài ra, trào ngược dạ dày bệnh lý còn gặp ở trẻ có bất thường bẩm sinh (như thoát vị hoành, hẹp môn vị, màng ngăn tá tràng, ruột xoay bất…), trẻ bị dị ứng đạm sữa bò, trẻ bị bại não, sau phẫu thuật teo thực quản,…

Đối với tình trạng này, ba mẹ nên sớm đưa trẻ đến bệnh viện để được các bác sĩ chuyên khoa Nhi kiểm tra, chẩn đoán và đưa ra hướng điều trị phù hợp, kịp thời ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm khác.

Triệu chứng trào ngược dạ dày ở trẻ em

Ở trẻ em, trào ngược dạ dày có thể gây ra các triệu chứng đặc trưng như:

• Trẻ ói hoặc nôn ngay sau khi uống sữa hay ăn, chủ yếu qua đường miệng hoặc mũi.
• Trẻ thường xuyên quấy khóc, cáu kỉnh, biếng ăn, ngủ không thẳng giấc.
• Thường xuyên bị nấc cụt, ho, ợ nóng.
• Dễ bị nghẹn, thở khò khè.

Một số triệu chứng nghiêm trọng khác:

• Trẻ chậm phát triển, không tăng cân, thấp còi so với những đứa trẻ cùng tuổi.
• Ho lâu ngày không khỏi kèm theo viêm họng dẫn đến nhiễm trùng phổi.
• Hơi thở có mùi hôi, có vị chua trong miệng, mất hoặc hư men răng.
• Với những trẻ lớn hơn, có thể đau phía sau xương ức, kèm theo ợ nóng khó chịu.

Nguyên nhân gây trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày sinh lý ở trẻ em xảy ra do hệ tiêu hóa của trẻ trong những tháng đầu đời chưa được hoàn thiện. Dạ dày trẻ nằm ngang, thể tích dạ dày nhỏ và cơ thắt thực quản dưới còn yếu và nguồn thức ăn chủ yếu là sữa nên thức ăn dễ trào khỏi dạ dày vào thực quản. Tình trạng này sẽ cải thiện dần khi trẻ lớn, thường sau 18 tháng tuổi.

Bác sĩ Lâm Bội Hy – Khoa Nhi, PlinkCare lý giải, trong cơ thể người, cơ thắt thực quản sẽ hoạt động như một van giữa thực quản và dạ dày, ngăn không có thức ăn từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Tuy nhiên, ở trẻ em đặc biệt là trẻ sơ sinh, cơ này vẫn còn yếu và chưa ổn định khiến chúng có thể giãn ra khi không cần thiết nên dễ xảy ra hiện tượng trào ngược.

Ngoài ra, trào ngược dạ dày còn có thể gây nên bởi nhiều nguyên nhân như việc cho trẻ bú sai tư thế; trẻ bị dị tật bẩm sinh, chẳng hạn thoát vị hoành; trẻ hút thuốc thụ động; trẻ từng phẫu thuật vùng bụng trên; trẻ bị bại não; trẻ mắc bệnh do di truyền; sử dụng một số thuốc điều trị trong thời gian dài, ví dụ thuốc cho bệnh hen suyễn…

Yếu tố nguy cơ gây trào ngược dạ dày ở trẻ em

• Việc mẹ cho bé bú ở tư thế nằm ngang có thể khiến sữa khi xuống đến dạ dày dễ bị trào ngược lên miệng.
• Trẻ dùng sữa công thức cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ gây trào ngược dạ dày hơn so với những trẻ bú sữa mẹ.
• Khi trẻ dùng những thực phẩm có chứa caffeine hoặc thực phẩm nóng cũng dễ gây ra hiện tượng trào ngược dạ dày.
• Trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Trẻ đã từng phẫu thuật ở thực quản hoặc bụng trên trước đó.

Trẻ bị trào ngược dạ dày có nguy hiểm không?

Trẻ bị trào ngược dạ dày có nguy hiểm không là vấn đề được nhiều người thắc mắc. Theo nghiên cứu của KC Leung và cộng sự cho thấy trào ngược dạ dày xảy ra ở khoảng 50% trẻ sơ sinh dưới 2 tháng tuổi, 60-70% trẻ từ 3-4 tháng tuổi và 5% trẻ dưới 12 tháng tuổi. Tỷ lệ trào ngược dạ dày ở trẻ em dưới 34 tuần tuổi được ước tính khoảng 22%. (1)

Phần lớn các trường hợp trào ngược sinh lý có thể giảm dần các triệu chứng và tự khỏi sau một thời gian. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng trào ngược kéo dài và không được điều trị phù hợp có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí ngưng tim ngưng thở, barrett thực quản, ung thư.

Trào ngược dạ dày kéo dài không khỏi có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cũng như sự phát triển của trẻ nhỏ. Chính vì thế, ba mẹ không nên chủ quan mà hãy đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám sớm ngay khi nhận thấy trẻ có các triệu chứng bất thường. – Bác sĩ Lâm Bội Hy khuyến cáo.

Chẩn đoán trẻ trào ngược dạ dày thực quản

Để xác định chính xác tình trạng trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ em, bác sĩ có thể sử dụng nhiều phương pháp chẩn đoán khác nhau, trong đó có các phương pháp chẩn đoán phổ biến sau đây:

1. Chụp X-quang ngực thẳng

Chụp X-quang ngực cho phép các bác sĩ có thể kiểm tra các dấu hiệu biến đổi ở phổi có thể do axit dạ dày gây ra.

2. Chụp X-quang thực quản – dạ dày – tá tràng có cản quang

Phương pháp này được sử dụng để kiểm tra các cơ quan ở phần trên của hệ tiêu hóa của trẻ bao gồm thực quản, dạ dày và phần đầu của ruột non (tá tràng). Trước khi thực hiện, trẻ sẽ được cho nuốt một chất lỏng cản quang gọi là bari. Bari giúp làm nổi bật đường tiêu hóa trên hình ảnh X-quang, từ đó các bác sĩ có thể quan sát sự di chuyển của thức ăn qua thực quản và xác định một số nguyên nhân có thể gây ra trào ngược.

3. Nội soi tiêu hóa trên

Khi thực hiện nội soi tiêu hóa, trẻ sẽ được gây mê, sau đó bác sĩ sẽ tiến hành đưa một ống mềm nhỏ có gắn camera ở đầu đưa qua miệng vào thực quản và dạ dày. Phương pháp này không chỉ giúp các bác sĩ biết được nguyên nhân gây ra các triệu chứng trào ngược mà còn có thể phát hiện biến chứng và lấy mẫu sinh thiết nhằm kiểm tra có sự hiện diện của tình trạng viêm nhiễm tiềm ẩn nào hay không.

4. Đo áp lực thực quản

Một ống nhỏ được đưa qua mũi hoặc miệng vào thực quản để kiểm tra sức mạnh của các cơ thực quản, đồng thời đo áp lực mà các cơ thực quản tạo ra khi nghỉ ngơi.

5. Theo dõi độ pH thực quản

Phương pháp này giúp kiểm tra độ pH hoặc mức axit bên trong thực quản. Cũng tương tự như phương pháp đo áp lực thực quản, một ống nhỏ với đầu cảm biến đo độ pH được đưa vào lỗ mũi của trẻ xuống thực quản, đầu còn lại sẽ được gắn vào một màn hình nhỏ. Màn hình này sẽ ghi lại mức độ pH của trẻ trong vòng 24 giờ. Trong thời gian này, trẻ có thể về nhà và sinh hoạt bình thường. Điều này giúp các bác sĩ xác định được thời gian và tần suất axit trào ngược lên thực quản, từ đó đánh giá mức độ nghiêm trọng của tình trạng trào ngược.

6. Nghiên cứu làm rỗng dạ dày

Phương pháp nghiên cứu làm rỗng dạ dày có thể xác định xem thức ăn trong dạ dày có đổ vào ruột non đúng cách hay không. Tốc độ làm rỗng dạ dày chậm có thể làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày, do thức ăn và axit dư thừa sẽ bị đẩy trở lại thực quản.

Điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, độ tuổi và tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ sẽ có phương pháp điều trị phù hợp.

Nguyên tắc điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em:

• Điều hòa hoạt động cơ thắt thực quản dưới.
• Tránh các yếu tố làm giảm trương lực cơ thắt thực quản dưới.
• Chỉ dùng thuốc khi có biểu hiện trào ngược dạ dày bệnh lý.

1. Điều trị triệu chứng

Bước 1. Điều trị không dùng thuốc

• Sau khi cho trẻ bú, mẹ nên giữ nguyên tư thế (bế trẻ ở tư thế đứng) khoảng 30 phút rồi mới cho bé nằm. Cho trẻ nằm ngửa, nâng cao đầu giường và sử dụng gối chuyên dụng cho trẻ bị trào ngược dạ dày.
• Làm ợ hơi sau bú.
• Tránh các yếu tố làm tăng áp lực ổ bụng: ho, bón, quần áo chật…
• Tránh các thuốc, thực phẩm làm giảm cơ thắt: anticholinergic, adrenergic, xanthine, khói thuốc lá, socola…
• Làm đặc thức ăn, thêm bột vào sữa ở trẻ bú bình. Chia nhỏ bữa ăn (không quá 7 lần/ngày).
• Nếu nghi ngời dị ứng protein sữa bò: dùng sữa thủy phân protein trong 2 tuần hoặc loại trừ protein sữa bò khỏi chế độ ăn của mẹ nếu trẻ bú mẹ.

Bước 2. Điều trị dùng thuốc

Khi bước 1 thất bại sau 1 tuần hoặc có dấu hiệu nặng (hô hấp). Bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng một số thuốc để điều trị. Lưu ý, quá trình điều trị bằng thuốc và áp dụng song song với các phương pháp điều trị ở bước 1 để giảm triệu chứng.

Ba mẹ cần tuân thủ nghiêm ngặt liều lượng và loại thuốc theo chỉ định của bác sĩ, tránh tự ý thay đổi thuốc hoặc tăng giảm liều lượng để đảm bảo hiệu quả của quá trình điều trị cũng như an toàn cho trẻ.

2. Bổ sung calo

Một số trẻ bị trào ngược dạ dày không thể tăng cân vì thường xuyên bị nôn trớ. Lúc này bác sĩ có thể chỉ định bổ sung calo để đảm bảo trẻ không bị suy dinh dưỡng. Điều này được thực hiện thông qua điều chỉnh chế độ ăn uống, bổ sung thêm các sản phẩm dinh dưỡng đặc biệt thiết kế cho trẻ em cần năng lượng cao và dễ tiêu hóa. (2)

3. Bổ sung thực phẩm qua ống

Đối với những trẻ bị trào ngược dạ dày do những bệnh lý bẩm sinh hoặc sinh non, trẻ thường sẽ nôn hoặc buồn ngủ ngay sau khi ăn hoặc bú một ít sữa mẹ. Khi đó, phương pháp bổ sung thực phẩm qua đường ống có thể được cân nhắc lựa chọn.

Với phương pháp này, thay vì trẻ phải bú bình, sữa công thức hoặc sữa mẹ được truyền qua một ống nhỏ được đặt trong mũi của trẻ, được gọi là ống thông mũi dạ dày. Sau đó, ống này dẫn thức ăn qua thực quản vào dạ dày để cung cấp dinh dưỡng nuôi trẻ. Ngoài ra, còn một loại ống khác có thể được sử dụng để dẫn thức ăn vòng qua hoặc bỏ qua dạ dày, chúng được gọi là ống thông mũi tá tràng.

4. Phẫu thuật

Trong những trường hợp trào ngược dạ dày ở trẻ em nghiêm trọng, trẻ có triệu chứng hô hấp nặng (cơn ngưng thở, bệnh phổi mạn) cần cân nhắc phẫu thuật sớm. Phẫu thuật cơ thắt thực quản dưới được thực hiện giúp thắt chặt, ngăn axit chảy ngược vào trong. Sau phẫu thuật khoảng 1 ngày, trẻ có thể ăn nhẹ, nếu độ lưu thông và chức năng van tốt, trẻ có thể trở lại chế độ ăn uống bình thường sau 1 tuần.

Cách chăm sóc trẻ bị trào ngược dạ dày thực quản

Theo Bác sĩ Lâm Bội Hy, nôn trớ là hiện tượng sinh lý bình thường ở trẻ sơ sinh, miễn là ba mẹ nhận thấy con đang phát triển tốt, không gặp các vấn đề bất thường chẳng hạn như khó thở, thì tình trạng này không cần điều trị, vì nó có thể giảm dần theo thời gian và khỏi hẳn.

Tuy nhiên, vì các triệu chứng của tình trạng trào ngược có thể gây khó chịu cũng như ảnh hưởng đến sinh hoạt và ăn uống của trẻ. Do đó, việc hiểu rõ các cách chăm sóc trẻ bị trào ngược dạ dày thực quản là rất cần thiết. Ba mẹ có thể tham khảo một số cách chăm sóc được chuyên gia khuyến cáo sau đây.

1. Trẻ bị trào ngược dạ dày nên ăn gì?

Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp là rất quan trọng trong việc quản lý cũng như giúp giảm thiểu các triệu chứng của tình trạng trào ngược dạ dày ở trẻ em. Thực phẩm dành cho trẻ bị trào ngược nên là những loại dễ tiêu hóa, không gây kích ứng dạ dày tăng sản xuất axit. Vậy trẻ bị trào ngược dạ dày nên ăn gì?

• Các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám…
• Thực phẩm giàu protein mà không mà tăng axit trong dạ dày như thịt gà, cá, thịt lưỡi heo, thịt thăn heo…
• Các loại rau củ tươi như bí ngòi, súp lơ, củ cải, khoai tây nấu chín…

Đặc biệt, ba mẹ cần lưu ý tránh cho trẻ ăn các loại thực phẩm có tính kích thích dạ dày như thức ăn có vị chua, cay, đồ ăn nhanh, trái cây nhiều axit… Những loại thực phẩm này có thể khiến triệu chứng trào ngược nặng nề thêm.

2. Trẻ bị trào ngược dạ dày nên uống gì?

Với những trẻ bị dị ứng với đạm sữa bò, khi trẻ uống sữa công thức và có biểu hiện trào ngược, các chuyên gia khuyến cáo ba mẹ nên đổi sang loại sữa khác phù hợp hơn.

Một số đồ uống tốt cho trẻ bị trào ngược dạ dày có thể kể đến như:

• Làm cho sữa đặc hơn bằng cách pha thêm vào sữa một lượng bột gạo hoặc bột ngũ cốc. Điều này giúp giảm lượng sữa một lần bú, từ đó hạn chế tình trạng trào ngược ở trẻ.
• Đồ uống không chứa caffeine, vì những đồ uống có caffeine như cà phê, trà có thể làm thư giãn cơ thắt thực quản dưới và làm tăng triệu chứng trào ngược.
• Nước ép trái cây không axit như nước ép táo, chuối vì chúng ít có khả năng gây kích thích dạ dày so với những loại nước ép khác như cam và chanh.

>>>Có thể bạn chưa biết: Trào ngược dạ dày gây ho ở trẻ em là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu

Biến chứng trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ em

Trào ngược dạ dày ở trẻ em tuy hầu hết là tình trạng sinh lý bình thường và có thể tự hết theo thời gian, nhưng nếu không được điều trị và quản lý các triệu chứng kịp thời có thể gây ra các triệu chứng nguy hiểm như:

• Biến chứng về tiêu hóa: Barrett thực quản là trường hợp nặng nhất, là tình trạng viêm thực quản và hẹp đường thực quản. Biến chứng này dẫn đến thức ăn lưu thông từ miệng xuống dạ dày khó khăn hơn.
• Biến chứng về hệ thống hô hấp: Dây thanh ở cổ họng sẽ dần dần dày lên khi axit từ dạ dày thường xuyên trào ngược lên thực quản. Nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra tình trạng hen suyễn ở trẻ.
• Biến chứng về răng miệng và tai mũi họng: Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể gây ra biến chứng viêm tai giữa, bệnh viêm xoang, răng bị mòn, nhẹ cân, còi xương… Lâu ngày sẽ ảnh hưởng xấu đến sự phát triển cũng như sức khỏe của trẻ nhỏ.

Biện pháp phòng ngừa chứng trào ngược dạ dày ở trẻ

Ba mẹ có thể giảm thiểu rủi ro mắc phải tình trạng trào ngược ở trẻ bằng một số biện pháp phòng ngừa sau đây:

• Chia nhỏ lượng sữa trong mỗi cữ bú, cho trẻ bú ít nhưng thường xuyên nhiều cữ trong ngày.
• Cho trẻ bú ở tư thế đầu cao hơn và giúp trẻ ợ hơi sau khi bú hoặc ăn bằng cách vỗ nhẹ vào lưng.
• Không vác trẻ lên vai vì có thể sẽ khiến trẻ bị ọc sữa do tư thế này làm chèn ép dạ dày.
• Cho trẻ ăn trước khi đi ngủ khoảng 3 tiếng.
• Hạn chế thực phẩm có tính axit, caffeine, đồ ăn nhiều gia vị cay nóng, nhiều chất béo.

Trào ngược dạ dày ở trẻ khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi chăm sóc trẻ bị trào ngược dạ dày, ba mẹ nên chú ý quan sát các biểu hiện của trẻ và đưa trẻ đến bệnh viện sớm để được thăm khám và kiểm tra, từ đó có kế hoạch điều trị kịp thời.

• Trẻ chậm tăng trưởng, không tăng cân hoặc tăng chiều cao khi so với những đứa trẻ cùng tuổi.
• Trẻ có biểu hiện nôn ói dữ dội, các cơn co thắt cơ bụng kéo dài.
• Chất nôn có màu xanh lá cây, vàng, nâu đậm hoặc có lẫn máu.
• Trẻ bỏ bú.
• Trẻ đi ngoài ra phân có lẫn máu.
• Trẻ khó thở, thở khò khè, ho dai dẳng không khỏi, da tím tái.
• Trẻ ợ nóng, ợ chua thường xuyên.
• Trẻ bị hôi, chua miệng.
• Trẻ có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng.

Để biết thêm thông tin về tình trạng trào ngược dạ dày ở trẻ em hoặc các vấn đề sức khỏe khác ở trẻ, ba mẹ có thể liên hệ đặt lịch khám tại khoa Nhi, Hệ thống PlinkCare theo thông tin liên hệ sau:

Tóm lại, trào ngược dạ dày ở trẻ em là hiện tượng thường gặp và gây ra nhiều triệu chứng khó chịu cũng như ảnh hưởng đến việc sinh hoạt và ăn uống của trẻ. Do đó, ba mẹ cần chú ý quan sát kỹ để nhận biết các dấu hiệu, đồng thời tìm hiểu về cách chăm sóc trẻ bị trào ngược dạ dày đúng cách. Trong trường hợp tình trạng bệnh kéo dài không cải thiện, ba mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được thăm khám và điều trị kịp thời, tránh để lâu có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe.