Tia UV là gì? 5 tác hại của tia UV ảnh hưởng nghiêm trọng cho da

Tia UV là gì?

Tia UV (ultraviolet) hay còn gọi là tia cực tím, tia tử ngoại. Tia này có bước sóng ngắn hơn ánh sáng khả kiến, do đó mắt thường không thể nhìn thấy được. Tia UV có thể kích thích quá trình tổng hợp vitamin D tự nhiên của cơ thể, giúp xương chắc khỏe và kìm hãm một số bệnh ngoài da. Tuy nhiên, nếu thường xuyên tiếp xúc với tia UV ở cường độ mạnh sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và làn da.

Tia UV có bao nhiêu loại? Chúng đến từ đâu?

Tia UV là sóng điện từ có trong ánh nắng mặt trời. Phổ của tia cực tím bao gồm các loại: (1)

1. Tia UVA

Là tia có bước sóng dài nhất trong số 3 loại tia cực tím, khoảng 315 – 399 nanomet (nm) và chiếm đến 95% bức xạ UV mà Trái đất nhận được. UVA luôn hiện diện trong ánh sáng mặt trời, kể cả trong điều kiện thời tiết âm u. Tia này có thể xuyên đến lớp hạ bì, làm giảm sự đàn hồi của da và là nguyên nhân gây lão hóa sớm.

2. Tia UVB

Tia UVA ảnh hưởng sâu đến lớp hạ bì của da, gây lão hóa sớm, còn tia UVB tác động đến lớp thượng bì, gây cháy nắng.

Tia UVB có bước sóng ngắn hơn tia UVA, khoảng 280 – 314nm và chiếm khoảng 5% bức xạ UV. Tác hại tia UV này ảnh hưởng đáng kể đến lớp biểu bì ngoài cùng của da, gây sạm da, cháy nắng và phồng rộp, có thể dẫn đến ung thư da.

3. Tia UVC

Bức xạ UVC trải dài ở bước sóng 100 – 279nm, tuy nhiên tia này đã bị chặn lại bởi tầng ozone trong khí quyển, do đó không thể đến được bề mặt Trái đất. UVC là tia cực tím có nguồn năng lượng lớn nhất và gây hại nhiều nhất đến sức khỏe con người, đặc biệt là với mắt và da.

Chỉ số tia UV bao nhiêu là có hại?

Cơ quan Thời tiết Quốc gia Hoa Kỳ và Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) đã quy ước chỉ số UV để đo cường độ của tia UV trong ngày, nhằm cảnh báo tác hại của tia UV đối với sức khỏe con người, cụ thể: (2)

• Từ 0 – 2 (thấp): nên đeo kính râm, sử dụng kem chống nắng và quần áo dài để bảo vệ làn da, nhất là với da nhạy cảm, dễ bị bỏng.
• Từ 3 – 5 (trung bình): nên che chắn làn da và sử dụng kem chống nắng, hạn chế ra ngoài vào buổi trưa.
• Từ 6 – 7 (cao): nên áp dụng mọi biện pháp bảo vệ cơ thể khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời, sử dụng áo khoác chống tia cực tím, váy chống nắng, đội mũ rộng vành và đeo kính râm, sử dụng kem chống nắng. Hạn chế ra ngoài trong thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
• Từ 8 – 10 (rất cao): mức độ UV này có thể khiến làn da bị bỏng rát nhanh chóng, do đó cần hết sức cẩn thận và trang bị đầy đủ quần áo bảo hộ, kem chống nắng, mũ và kính râm khi ra ngoài. Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
• 11+ (cực đoan): chỉ vài phút tiếp xúc trực tiếp với cường độ tia UV này cũng có thể khiến da bị bỏng. Do đó, nên hạn chế tối đa việc ra ngoài vào khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Mặc quần áo bảo hộ, đội mũ, đeo kính râm và bôi kem chống nắng phổ rộng.

Tác hại của tia UV nghiêm trọng như thế nào?

Tia UV là nguyên nhân hàng đầu khiến làn da bị tổn thương, thúc đẩy quá trình lão hóa và nhiều nguy cơ sức khỏe khác, bao gồm:

1. Gây ung thư da

Tiếp xúc thời gian dài với tia cực tím làm tổn thương ADN, gây thay đổi và tăng sinh bất thường tế bào, dẫn đến ung thư. Tia UV là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư da, với 3 dạng chính là: ung thư biểu mô tế bào đáy, ung thư biểu mô tế bào vảy và ung thư tế bào hắc tố ở da (melanocytes). Nếu không được điều trị kịp thời, khối u có thể di căn sang các cơ quan khác và gây tử vong. (3)

2. Làm da cháy nắng, sạm đen

Khi tiếp xúc với bức xạ UV, da sẽ sản sinh sắc tố melanin như một cơ chế tự bảo vệ chống lại tác hại từ các tia này. Quá nhiều sắc tố melanin sẽ làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về da như: tăng sắc tố, sạm đen, nám da và tàn nhang.

3. Đẩy nhanh tốc độ lão hóa da

Một trong những tác hại của tia UV với làn da là thúc đẩy quá trình lão hóa da. Tia UV làm thay đổi cấu trúc biểu bì da, phá hủy các sợi collagen và elastin. Đây là 2 loại protein rất quan trọng, tạo nên “bộ khung” nâng đỡ da, giúp da săn chắc, căng bóng. Do đó, da sẽ có xu hướng bị chùng nhão, xuất hiện các vết chân chim, nếp nhăn. Tia nắng mặt trời cũng khiến da bị khô, mất đi sự mềm mại và trở nên thô ráp hơn.

4. Gây tổn thương hệ miễn dịch

Tia UV có thể thay đổi sự phân bố và chức năng của tế bào bạch cầu, từ đó ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống miễn dịch. Tình trạng này kéo dài có thể khiến hệ miễn dịch bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

5. Gây hại trực tiếp đến mắt

Mắt là cơ quan thứ hai chịu tác hại tia UV nặng nề nhất. Những người thường xuyên tiếp xúc với tia UV sẽ có nguy cơ đục thủy tinh thể cao hơn bình thường, dẫn đến mù vĩnh viễn. Ngoài ra, tia cực tím cũng làm tăng tỉ lệ mắc các bệnh về mắt khác, như: ung thư mí mắt, thoái hóa điểm vàng, mộng mắt…

Lợi ích tia UV mang lại

Tuy gây ra nhiều ảnh hưởng xấu đối với làn da và sức khỏe, nhưng không thể phủ nhận những lợi ích tia UV mang lại cho con người, như:

1. Kích hoạt Vitamin D

Tia UVB là tia duy nhất có khả năng kích thích cơ thể tạo ra vitamin D, hỗ trợ quá trình hấp thụ canxi, tăng cường hệ thống miễn dịch, hệ cơ xương khỏe mạnh… Khi tia UVB tiếp xúc với da sẽ chuyển hóa tiền chất vitamin D là 7-dehydrocholesterol thành tiền tố vitamin D3 cho cơ thể.

2. Tiệt trùng, khử khuẩn

Từ lâu con người đã biết cách tận dụng ánh sáng mặt trời như một chất diệt khuẩn tự nhiên. Bức xạ tia cực tím có khả năng tiêu diệt hoặc bất hoạt vi khuẩn bằng cách phá vỡ các liên kết hóa học và xáo trộn vật liệu di truyền của chúng. Tia UVC có khả năng tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả nhất, do đó được ứng dụng vào các loại máy móc tiệt trùng, khử khuẩn, tiếp đó là tia UVB và UVA.

3. Hỗ trợ điều trị vảy nến

Liệu pháp sử dụng tia UVB để điều trị bệnh vảy nến là một quang liệu pháp được sử dụng rộng rãi. Phương pháp này sử dụng tia UVB để kìm hãm các tế bào da phát triển, áp dụng cho người bệnh vảy nến không đáp ứng với các phương pháp điều trị tại chỗ.

4. Giúp cải thiện tâm trạng

Ánh sáng mặt trời kích thích cơ thể giải phóng hormone serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác hạnh phúc, do đó tạo ra những ảnh hưởng tích cực đến tâm trạng.

Có thể phòng tránh tia UV không?

Có, nhưng không phải lúc nào cũng cần, bởi tia UV mang đến những lợi ích tốt đối với sức khỏe con người, và vận động thể chất ngoài trời là yếu tố quan trọng giúp xây dựng cơ thể khỏe mạnh. Chỉ nên hạn chế tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong những thời điểm cường độ tia UV quá cao (từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều). Ngoài ra, khi ra ngoài trời trong khoảng thời gian này, nên bảo vệ, che chắn cơ thể bằng các loại quần áo dài, thoa kem chống nắng, sử dụng mũ rộng vành và kính râm.

Cách bảo vệ da trước tác hại của tia UV hiệu quả

Cách tốt nhất bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV là cần hạn chế tối đa để da trần tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng. Ngoài ra cần lưu ý những điều sau:

1. Luôn thoa kem chống nắng

Luôn nhớ thoa kem chống nắng có chỉ số chống nắng (SPF) từ 30 trở lên từ 15 – 30 phút trước khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, kể cả khi ở trong nhà hoặc khi thời tiết âm u. Nên thoa lại sau mỗi 3 – 4 giờ, nếu da đổ mồ hôi hoặc tiếp xúc với nước, cần thoa lại nhiều lần hơn.

2. Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học

Một chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ hỗ trợ làn da khỏe mạnh từ bên trong, hạn chế các dấu hiệu lão hóa do ánh nắng mặt trời. Nên ăn nhiều trái cây, rau xanh, hạn chế thức ăn chế biến sẵn và nhiều dầu mỡ.

Đặc biệt, những thực phẩm giàu chất chống oxy hóa có thể bảo vệ cơ thể khỏi tác động xấu từ tia cực tím, hạn chế nguy cơ ung thư da. Ngoài ra, đừng quên uống đủ 2 lít nước mỗi ngày để duy trì cơ chế bảo vệ tự nhiên của da.

3. Sinh hoạt lành mạnh, điều độ

Ngủ đủ giấc, vận động thể thao thường xuyên cũng là cách duy trì làn da và cơ thể khỏe mạnh.

4. Áp dụng các biện pháp chống nắng cơ học

Khi ra ngoài trong điều kiện nắng gắt, đừng quên sử dụng những trang phục bảo hộ cho làn da như váy chống nắng, áo khoác chống nắng, khẩu trang, ô chống tia UV, kính râm, bao tay, tất chân…

5. Chú ý trang phục khi ra ngoài

Nên sử dụng các loại áo, quần hoặc váy dài để tăng mức độ che phủ và bảo vệ da tốt nhất khỏi tác hại tia UV. Trang phục màu tối sẽ bảo vệ da tốt hơn màu sáng, nhưng cũng hấp thụ nhiều nhiệt hơn. Các loại vải có mật độ sợi dệt cao sẽ có hiệu quả cao hơn vải dệt thưa.

Kính râm cũng là phụ kiện không thể thiếu để bảo vệ mắt khỏi các tác nhân như gió, bụi, vi khuẩn, ánh nắng… Nên lựa chọn loại kính có khả năng chống tia cực tím để không chỉ bảo vệ mắt mà còn bảo vệ vùng da mỏng manh quanh mắt.

6. Hạn chế tối đa để da tiếp xúc trực tiếp ánh nắng mặt trời

Nên tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, nhất là trong thời điểm từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều, lúc bức xạ tia cực tím cao nhất.

Một số câu hỏi liên quan

Dưới đây là một số thắc mắc phổ biến liên quan đến tia cực tím và thông tin giải đáp:

1. Tia UV cao nhất khi nào?

Cường độ tia UV cao nhất trong ngày vào khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Do đó, nên hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời trong thời điểm này, kể cả khi thời tiết mát mẻ hoặc âm u.

2. Tia UV nào nguy hiểm nhất?

UVC bước sóng ngắn là loại bức xạ UV có hại nhất. Tuy nhiên, loại tia này đã bị chặn lại bởi bầu khí quyển và không chạm tới bề mặt Trái đất.

3. Tia UV có phản xạ không?

Có, tia UV có thể được phản xạ bởi nhiều bề mặt, như:

• Cây cỏ, đất hoặc nước: phản xạ thấp hơn 10% bức xạ tia cực tím.
• Cát: phản xạ khoảng 15% tia UV.
• Tuyết: phản xạ gần gấp đôi tia cực tím.

4. Mùa đông có tia UV không?

Tia UV luôn có trong ánh nắng mặt trời, có thể xuyên qua cả mây hoặc sương mù. Tia này cũng có thể xuyên qua kính, vì vậy vẫn có khả năng gây tổn hại cho làn da của bạn khi ở trong nhà.

Khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, PlinkCare TP.HCM là nơi hội tụ các chuyên gia, bác sĩ hàng đầu trong lĩnh vực điều trị bệnh về da và chăm sóc thẩm mỹ da, kết hợp với hệ thống máy móc hiện đại bậc nhất, nhằm đưa ra phác đồ điều trị an toàn, hiệu quả, mang đến trải nghiệm dịch vụ tối ưu cho quý khách hàng.

Tia UV luôn hiện diện trong ánh nắng mặt trời. Do đó, mỗi người cần chủ động bảo vệ làn da bằng kem chống nắng và các phương pháp che chắn khác, tránh tiếp xúc trực tiếp với nắng để hạn chế tối đa các tác hại của tia cực tím với làn da và sức khỏe.