Thuốc nhỏ mắt Corticoid: Công dụng, cách dùng và tác dụng phụ

Thuốc nhỏ mắt corticoid là gì?

Thuốc nhỏ mắt corticoid là thuốc giúp kiểm soát các triệu chứng liên quan đến viêm mắt do dị ứng, sau phẫu thuật, chấn thương mắt và các tình trạng khác về mắt bao gồm prednisolone, loteprednol,… Các loại thuốc nhỏ mắt corticoid có tỷ lệ thành phần cấu tạo khác biệt. Vì vậy, cơ chế hoạt động, hiệu quả điều trị và tác dụng phụ của từng loại cũng sẽ khác nhau. (1)

Cơ chế hoạt động của thuốc nhỏ mắt corticoid

Thuốc nhỏ mắt corticoid giúp ngăn ngừa viêm nhiễm bằng cách ức chế giải phóng các protein gây viêm từ những tế bào miễn dịch, từ đó làm giảm các triệu chứng như đau, đỏ và sưng. Cơ chế hoạt động của corticoid là làm kích hoạt enzyme lipocortin – chất này có tác dụng ức chế phospholipase A2,  enzyme đóng vai trò bắt đầu quá trình viêm. Phospholipase A2 giúp tổng hợp  chất gây viêm như prostaglandin và leukotrien.

Ngoài tác dụng chống viêm, thuốc nhỏ mắt corticoid còn có tác dụng chống dị ứng và chống xuất tiết, thường được sử dụng để điều trị các bệnh: viêm màng bồ đào, viêm mống mắt thể mi, viêm giác mạc, viêm kết mạc, viêm kết mạc dị ứng theo mùa,…

Tuy nhiên, không nên dùng thuốc nhỏ mắt corticoid cho người đang bị viêm loét giác mạc, vì hoạt chất này sẽ làm giảm miễn dịch tại chỗ và chậm quá trình liền sẹo, lành thương. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn trong kết mạc và giác mạc sinh sôi và phát triển, gây ra biến chứng cho người bệnh.

Công dụng của thuốc nhỏ mắt corticoid

Khi tình trạng viêm ảnh hưởng đến cấu trúc và thị lực của mắt, việc sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid sẽ cực kỳ thiết yếu cho quá trình điều trị bệnh. Vì thành phần của thuốc bao gồm dexamethason và tobramycin nên thường  được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhãn khoa. Dexamethasone là thành phần hoạt chất chống viêm thuộc họ corticoid, mạnh hơn prednisolon hàng chục lần, có khả năng hấp thu tốt vào nội nhãn, có tác dụng giảm đau, chống viêm và cương tụ mạch máu nhanh chóng. Tobramycin là kháng sinh phổ rộng thuộc họ aminosid, mạnh hơn gentamicin, hấp thu nhanh gấp 4 lần gentamicin và ít độc hơn gentamicin.

Nếu được chẩn đoán chính xác, sử dụng thuốc đúng liều lượng và đúng thời gian, sự kết hợp giữa kháng sinh và thuốc chống viêm có thể nhanh chóng đáp ứng nhu cầu của người dùng và đạt được hiệu quả điều trị như mong muốn. Liều thông thường là 4-6 giọt. Đối với một số bệnh cấp tính như viêm dị ứng nặng, viêm màng bồ đào cấp tính,… có thể tăng liều lên 8-10 lần. Ngược lại, các bệnh mạn tính cần giảm liều corticoid từ từ, không nên dừng thuốc đột ngột. Bác sĩ chuyên khoa Mắt, khoa Da liễu, khoa Nội tiết – Đái tháo đường,… sẽ thăm khám và theo dõi tình trạng bệnh. Tùy vào nguyên nhân gây bệnh, người bệnh có biến chứng hay không,… từ đó quyết định tăng hoặc giảm liều lượng của thuốc.

1. Điều trị viêm mắt và các bệnh về mắt liên quan

Thuốc nhỏ mắt corticoid giúp điều trị các triệu chứng viêm (như đỏ, đau nhức và sưng mắt), giúp rút ngắn thời gian chữa bệnh, giảm ngứa. Tình trạng này có thể do chấn thương, nhiễm trùng, dị ứng hoặc xảy ra sau phẫu thuật.

2. Giảm viêm và ngăn ngừa phản ứng dị ứng mắt

Thuốc nhỏ mắt corticoid có chứa kháng sinh giúp giảm viêm, ngăn ngừa và điều trị nhiễm trùng cũng như phản ứng dị ứng mắt. Thuốc thường được sử dụng để điều trị các triệu chứng dị ứng mắt nghiêm trọng hoặc xảy ra trong thời gian dài.

Đối tượng chỉ định và chống chỉ định dùng thuốc nhỏ mắt corticoid

Chỉ định: hầu hết người lớn đều có thể sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid. Trẻ em từ 2 tuổi trở lên có thể sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Chống chỉ định sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid đối với người:

• Từng bị dị ứng với thuốc.
• Nhiễm trùng ở mắt hoặc mắt đang có mủ.
• Bệnh lao.
• Bệnh zona hoặc nhiễm vi-rút khác có thể ảnh hưởng đến mắt.
• Bệnh tăng nhãn áp.
• Đỏ mắt không phải do dị ứng, kích ứng hoặc nguyên nhân khác như phẫu thuật.
• Dùng kính áp tròng mềm.

Tác dụng phụ thuốc nhỏ mắt có corticoid

Dưới đây là một số tác dụng phụ thường gặp của thuốc nhỏ mắt corticoid: (2)

• Kích ứng, rát, châm chích hoặc ngứa mắt.
• Mắt bị mờ bán phần hoặc toàn phần.
• Miệng có vị lạ.

Nếu gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng như dưới đây, người bệnh nên liên hệ bệnh viện ngay lập tức để được chữa trị kịp thời:

• Suy giảm thị lực: tầm nhìn bị mờ hoặc có mây mà không cải thiện hoặc trở nên tệ hơn. Đây có thể là dấu hiệu của bệnh tăng nhãn áp hoặc đục thủy tinh thể.
• Đau mắt: đây có thể là dấu hiệu bề mặt mắt xuất hiện vết loét.

Trong một số ít trường hợp, có thể xảy ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng (sốc phản vệ) với thuốc nhỏ mắt corticoid. Người xung quanh nên liên hệ bệnh viện gần nhất hoặc trạm cấp cứu khẩn cấp ngay nếu người bệnh xuất hiện các triệu chứng sau:

• Môi, miệng, cổ họng hoặc lưỡi đột nhiên sưng tấy.
• Người bệnh thở rất nhanh hoặc khó thở (thở khò khè, cảm thấy như bị nghẹn hoặc thở hổn hển).
• Cổ họng bị nghẹn.
• Da, lưỡi hoặc môi chuyển sang màu xanh, xám hoặc nhợt nhạt.
• Lơ mơ, buồn ngủ hoặc chóng mặt.
• Ngất xỉu.
• Trẻ đi khập khiễng, mềm nhũn hoặc không phản ứng như bình thường (nghiêng đầu sang một bên, khó ngẩng đầu hoặc mắt nhìn không tập trung).
• Bị phát ban, sưng tấy, nổi mề đay, ngứa, phồng rộp hoặc bong tróc da.

Biến chứng thuốc nhỏ mắt corticoid khi dùng sai cách

Corticoid gây tích tụ glycosaminoglycan, tăng sản xuất protein-TIGR (trabecular meshwork-inducible glucocorticoid response protein), dẫn đến tắc nghẽn và xơ hóa vùng bè, từ đó gây bệnh tăng nhãn áp. Bệnh tăng nhãn áp làm tổn thương dây thần kinh thị giác, ảnh hưởng đến thị lực và có thể gây đục thủy tinh thể, mờ mắt, chói mắt khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, suy giảm thị lực và mù lòa dần dần.

Nguy cơ mắc bệnh tăng nhãn áp do corticoid phụ thuộc vào thời gian sử dụng, hiệu quả của corticoid và tình trạng của bệnh nhân. Các yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tăng nhãn áp do corticoid bao gồm bệnh tăng nhãn áp góc mở nguyên phát từ trước, tiền sử tăng áp lực nội nhãn do sử dụng corticoid, đái tháo đường type 1 hoặc tuổi tác.

Sử dụng corticoid lâu dài có thể gây mỏng giác mạc. Ở một số bệnh, người bệnh không biết mình bị rách hoặc loét giác mạc mà sử dụng thuốc nhỏ mắt có chứa corticoid một cách bừa bãi, có thể khiến vết loét ngày càng nặng, để lại sẹo lâu lành và có thể dẫn đến thủng giác mạc, dẫn đến mù lòa.

Tác dụng phụ khi dùng corticoid thường xuất hiện vài tuần sau khi dùng corticoid mạnh và vài tháng sau khi dùng corticoid nhẹ. Dexamethason có thể gây đục thủy tinh thể ở cực sau, gây khó nhìn vào ban ngày, sau đó đục thủy tinh thể lan đến vỏ và lõi thủy tinh thể, dẫn đến mù lòa thực sự nếu không loại bỏ đục thủy tinh thể và đặt thấu kính nội nhãn (IOL).

Các bệnh về mắt do đục thủy tinh thể thường không có triệu chứng rõ ràng như không đau hoặc đỏ mắt nên người bệnh thường chỉ tìm đến điều trị y tế khi tình trạng đã tiến triển đến giai đoạn nặng. Khi tình trạng bệnh diễn tiến nặng, bệnh nhân cần phải phẫu thuật thay thủy tinh thể để cải thiện thị lực.

Hoạt chất corticoid không chỉ ức chế phản ứng viêm mà còn ức chế khả năng chống nhiễm trùng của cơ thể. Kết quả là vi khuẩn, virus hoặc nấm thường xâm nhập vào hàng rào bảo vệ của mắt, gây nhiễm trùng giác mạc và thậm chí là môi trường nội nhãn, làm chậm quá trình lành vết thương.

>>>Có thể bạn chưa biết: Corticoid có trong thuốc nào? Cách phân biệt thuốc chứa Corticoid

Cách sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid an toàn

Liều dùng của các loại thuốc sẽ khác nhau tùy thuộc độ tuổi của người bệnh và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Bạn nên tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ khi sử dụng thuốc. Lượng thuốc cần dùng sẽ tùy thuộc vào độ mạnh của thuốc. Ngoài ra, bạn tuân thủ liều dùng mỗi ngày, thời gian giữa các lần dùng thuốc và thời điểm dùng thuốc của mỗi người cũng sẽ khác nhau.

1. Liều dùng

• Đối với betamethason: nhỏ 1-2 giọt vào mắt cứ sau 1-2 giờ, thời gian giữa các lần nhỏ giãn dần ra khi mắt bắt đầu phục hồi.
• Đối với dexamethason: nhỏ 1-2 giọt vào mắt từ 4 – 6 lần/ngày, thời gian giữa các lần nhỏ giãn dần ra khi mắt bắt đầu phục hồi.
• Đối với fluorometholon: nhỏ 1-2 giọt vào mắt 2-4 lần/ngày.
• Đối với medryson: nhỏ 1 giọt vào mắt 4 giờ/lần.
• Đối với prednisolon: nhỏ 1-2 giọt vào mắt 2-4 lần/ngày.

2. Thời gian sử dụng

Bác sĩ cần thường xuyên kiểm tra mắt để đảm bảo thuốc hoạt động bình thường và kiểm tra các tác dụng không mong muốn, đặc biệt khi người bệnh sử dụng thuốc này trong 10 ngày hoặc lâu hơn. (3)

Không nên sử dụng thuốc trong thời gian quá dài. Thuốc nhỏ mắt corticoid có thể gây tăng áp lực nội nhãn hoặc đục thủy tinh thể dưới bao sau nếu sử dụng quá lâu. Ngoài ra, sử dụng thuốc sau phẫu thuật đục thủy tinh thể cũng có khả năng làm vết thương chậm lành.

Thuốc này có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng gọi là sốc phản vệ, có thể đe dọa tính mạng và cần được chăm sóc y tế ngay lập tức. Nếu bạn xuất hiện các triệu chứng như phát ban, ngứa, khàn giọng, khó thở, khó nuốt hoặc sưng tay, mặt hoặc miệng sau khi sử dụng thuốc này,… hãy đến ngay trung tâm y tế hoặc bệnh viện gần nhất.

Đừng ngừng sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid đột ngột. Bác sĩ sẽ tư vấn cho bạn cách giảm liều từ từ đến khi bạn ngừng thuốc hoàn toàn. Nếu các triệu chứng của bạn không cải thiện sau 2 ngày hoặc nếu chúng trở nên tồi tệ hơn, đến bác sĩ khoa Mắt khoa kiểm tra ngay để tránh những biến chứng nguy hiểm cho mắt.

>>>Xem thêm: Corticoid cho trẻ em dùng như thế nào an toàn?

Những lưu ý khi sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid

Dưới đây là các lưu ý khi sử dụng thuốc nhỏ mắt corticoid:

• Không dùng thuốc nhỏ mắt có chứa corticoid một cách tùy ý: các thuốc này phải mua theo đơn và sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ, vì sử dụng kéo dài có thể gây tác dụng phụ và các biến chứng nghiêm trọng như tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, và giác mạc mỏng đi…
• Nhớ kiểm tra hạn sử dụng của thuốc trước khi sử dụng và không sử dụng thuốc đã hết hạn sử dụng: thuốc nhỏ mắt là dạng bào chế vô trùng và thường chứa rất ít chất bảo quản. Hạn sử dụng của thuốc sau khi mở nắp rất ngắn, thường chỉ trong vòng 15 ngày. Để đảm bảo chất lượng, bạn nên ghi ngày mở nắp trên lọ, không sử dụng lọ thuốc nhỏ mắt đã mở quá 15 ngày.
• Không dùng chung thuốc nhỏ mắt với người khác: khi dùng chung thuốc nhỏ mắt, bạn sẽ tăng nguy cơ lây lan mầm bệnh (vi khuẩn, vi sinh vật hoặc bụi bẩn) từ người này sang người khác, đặc biệt các bệnh liên quan đến mắt.
• Rửa tay sạch trước khi nhỏ thuốc nhỏ mắt và không để đầu lọ thuốc  tiếp xúc với mắt.
• Sử dụng đúng liều lượng và thời gian: nhiều người có thói quen sử dụng thuốc nhỏ mắt vào bất kỳ thời điểm nào khi có triệu chứng, hoặc sử dụng tùy tiện mà không chú ý đến thời gian, khoảng cách giữa các lần nhỏ thuốc và điều trị, có thể gây hại cho sức khỏe của mắt. Giống như các loại thuốc khác, thuốc nhỏ mắt có chứa corticosteroid phải được sử dụng đúng liều lượng và đúng thời điểm tùy theo tình trạng của bệnh nhân. Vì vậy, bạn tuyệt đối  tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ và ghi nhớ chính xác thời gian nhỏ thuốc.
• Lưu ý khi sử dụng nhiều loại thuốc cùng lúc: nếu cần nhỏ nhiều hơn một loại thuốc nhỏ mắt, đợi ít nhất 5-10 phút trước khi nhỏ loại thuốc tiếp theo. Điều này nhằm ngăn ngừa loại thuốc đầu tiên bạn sử dụng bị trôi đi trước khi thuốc có tác dụng và giúp ngăn ngừa bất kỳ tương tác thuốc nào giữa các loại thuốc nhỏ mắt khác nhau. Nếu bác sĩ kê đơn cả thuốc nhỏ mắt và thuốc mỡ mắt thì nên sử dụng thuốc nhỏ mắt trước.
• Đối với người đeo kính áp tròng: cần tháo kính áp tròng trước khi nhỏ mắt. Kính sẽ gây cản trở quá trình mắt hấp thu thuốc, từ đó giảm hiệu quả điều trị. Sau khi nhỏ thuốc chờ 30 phút rồi mới đeo kính áp tròng trở lại, tránh để thuốc làm hỏng kính.

Khoa Mắt, khoa Nội tiết – Đái tháo đường, khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, PlinkCare TP.HCM là nơi hội tụ đội ngũ y bác sĩ với chuyên môn cao và nhiều năm kinh nghiệm trong điều trị các bệnh như: đái tháo đường, béo phì, suy tuyến thượng thận, viêm bờ mi, viêm kết mạc, đặc biệt có liên quan đến thuốc corticoid,… Hệ thống máy móc, trang thiết bị hiện đại được nhập khẩu chính ngạch từ các nước tân tiến trên thế giới giúp cải thiện tình trạng sức khỏe kịp thời, hiệu quả.

Khi gặp các vấn đề về mắt, người bệnh không nên tự ý mua thuốc nhỏ mắt về dùng, đặc biệt thuốc nhỏ mắt Corticoid. Thay vào đó, người dân nên tìm đến bệnh viện để được các bác sĩ khám và điều trị kịp thời, ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.