Thuốc kháng sinh là gì? Có tác dụng gì? Có quan trọng không?

Lưu ý: Các thuốc kháng sinh có hiệu quả khác nhau tùy vào từng đối tượng cụ thể. Để đảm bảo an toàn, người bệnh cần thăm khám trực tiếp và dùng thuốc theo hướng dẫn của Bác sĩ/ Dược sĩ. Bài viết mang tính chia sẻ thông tin, không có ý nghĩa chỉ định và không mang tính giới thiệu thuốc, chúng tôi không chịu trách nhiệm cho bất kỳ trường hợp nào tự ý mua và sử dụng thuốc.

Thuốc kháng sinh là gì?

Thuốc kháng sinh (trụ sinh hay chất kháng sinh) là thuốc chống nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra, hoạt động với cơ chế ức chế sự phát triển và sinh sản của vi khuẩn trên người hay động vật.

Sau khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn sẽ sinh sôi và gây ra các vấn đề cho sức khỏe. Cơ thể phản ứng lại bằng cách kích hoạt hệ thống miễn dịch tiêu diệt vi khuẩn. Tuy nhiên trong một số trường hợp, do số lượng vi khuẩn quá nhiều, phát triển quá nhanh hoặc phức tạp khiến hệ miễn dịch không thể loại bỏ hết. Lúc này, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh dùng thuốc kháng sinh để hỗ trợ cơ thể loại bỏ các tác nhân gây hại này. (1)

Sơ lược lịch sử ra đời của thuốc kháng sinh

Vào đầu những năm 1900, các nhà khoa học đã giới thiệu loại thuốc kháng sinh đầu tiên mang tên Salvarsan. Sự kiện này đã tác động tích cực đến sự phát triển của y học nhân loại, kéo dài thêm 23 năm tuổi thọ trung bình của con người. (2)

Ví dụ vào năm 1928, nhà khoa học Alexander Fleming đã tìm ra một loại thuốc kháng sinh có tên là penicillin khi kiểm tra các đĩa nuôi cấy chứa vi khuẩn trong phòng thí nghiệm. Phát hiện này đã đánh dấu kỷ nguyên vàng trong việc tìm kiếm chất kháng sinh tự nhiên.

Trước khi có thuốc trụ sinh nói chung, rất nhiều trường hợp đã tử vong do mắc các bệnh nhiễm trùng nhẹ như viêm họng liên cầu khuẩn. Tuy nhiên sau khi thuốc ra đời, các bệnh lý này đã có thể điều trị dễ dàng, giúp nâng cao tuổi thọ con người. Đặc biệt, thuốc còn được sử dụng trong dự phòng nhiễm trùng trong phẫu thuật, đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Cơ chế hoạt động của thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh hoạt động bằng cách ức chế tổng hợp thành tế bào, tăng tính thấm của màng tế bào, đồng thời can thiệp vào quá trình tổng hợp protein, chuyển hóa acid nucleic và các quá trình trao đổi chất khác. Từ đó thực hiện các chức năng chính là diệt khuẩn hoặc kìm khuẩn. (3)

Thuốc kháng sinh có tác dụng gì?

Thuốc có tác dụng điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn, thường được bác sĩ chỉ định dùng cho các trường hợp dưới đây:

• Nhiễm trùng hô hấp trên hoặc dưới
• Nhiễm trùng tai và xoang
• Nhiễm trùng da
• Nhiễm trùng răng
• Nhiễm trùng đường tiết niệu
• Viêm màng não
• Viêm họng do liên cầu khuẩn
• Nhiễm trùng bàng quang và thận
• Viêm phổi do vi khuẩn
• Ho gà…

Tác dụng phụ của thuốc kháng sinh là gì?

Thuốc có thể gây ra một số phản ứng thường gặp như phát ban, buồn nôn, tiêu chảy và nhiễm nấm men. Ngoài ra, người dùng cũng cần lưu ý một số tác dụng phụ nguy hiểm (nhất là khi tùy tiện sử dụng) của thuốc kháng sinh như nhiễm trùng C.diff, nhiễm trùng kháng kháng sinh, phản ứng dị ứng nghiêm trọng… (4)

Người bệnh sau khi dùng thuốc, nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường, cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra và xử lý nhanh chóng, tránh biến chứng nguy hiểm.

Khi nào không nên dùng thuốc kháng sinh?

Thuốc kháng sinh cần được dùng theo chỉ định của bác sĩ. Thông thường, thuốc khuyến cáo không dùng cho người bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc. Cân nhắc khi dùng thuốc cho phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú để tránh ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Ngoài ra, không nên dùng thuốc cho các đối tượng mắc các bệnh nhiễm trùng do virus như: (5)

• Cảm cúm
• Cảm lạnh thông thường hoặc sổ mũi
• Viêm phế quản (trong hầu hết trường hợp)
• Đau họng
• Nhiễm trùng xoang do virus…

Thuốc kháng sinh có quan trọng không?

Có! Đây là một loại thuốc rất quan trọng, đặc biệt với bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng, hệ miễn dịch không thể xử lý được thì cần phải có kháng sinh nhằm hỗ trợ ức chế, tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh.

Ngoài ra, thuốc trụ sinh còn dùng trong dự phòng sự hình thành, lây lan của vi khuẩn khi người bệnh gặp tổn thương hoặc cần can thiệp phẫu thuật.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, thuốc kháng sinh cần dùng theo chỉ định của bác sĩ thông qua thăm khám trực tiếp. Việc lạm dụng thuốc trụ sinh có thể gây ra tình trạng kháng thuốc và nhiều tác dụng phụ. Những trường hợp nhiễm khuẩn mức độ nhẹ không nên tùy tiện dùng thuốc, lúc này hệ miễn dịch có thể loại bỏ vi khuẩn một cách tự nhiên mà không cần can thiệp.

Trường hợp bắt buộc phải dùng thuốc, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ nhằm chuẩn hóa liều lượng cho mỗi đối tượng, tránh tình trạng dùng sai, thiếu hoặc dư thuốc.

Các dạng thuốc kháng sinh thường gặp

Thuốc kháng sinh được sản xuất dưới 4 dạng chính, bao gồm:

1. Kháng sinh đường uống

Thuốc uống dạng viên nén, viên nang hoặc hỗn dịch uống. Thuốc kháng sinh dạng uống có thể dùng để điều trị hầu hết các loại nhiễm trùng từ nhẹ đến trung bình.

2. Thuốc tiêm

Thuốc được tiêm trực tiếp vào bắp hoặc tĩnh mạch, thường dùng trong các trường hợp nhiễm khuẩn mức độ nghiêm trọng hơn.

3. Thuốc kháng sinh tại chỗ

Kháng sinh tại chỗ thường được bào chế dưới dạng keo bôi, thuốc xịt hoặc thuốc nhỏ; dùng trong điều trị nhiễm trùng da, mắt, tai…

4. Đường đặt âm đạo

Thông thường, thuốc đặt âm đạo được bào chế dưới các dạng viên đạn hoặc viên mềm, đặt trực tiếp vào âm đạo theo hướng dẫn của Bác sĩ/ Dược sĩ nhằm điều trị các vấn đề phụ khoa do vi khuẩn gây nên.

Thuốc kháng sinh gồm những loại nào?

Hiện có rất nhiều loại thuốc kháng sinh, nhưng về cơ bản chúng được chia thành 6 nhóm dưới đây:

1. Thuốc kháng sinh thuộc nhóm Beta-Lactam

Đây là nhóm thuốc có mặt từ những ngày đầu xuất hiện kháng sinh. Nhóm thuốc này diệt khuẩn bằng cách ức chế tổng hợp vách tế bào, làm ly gián và biến dạng vi khuẩn. Beta – Lactam được chia thành các nhóm nhỏ gồm: penicillins, cephalosporins, monobactams và carbapenems.

2. Kháng sinh nhóm Aminoglycosid

Các loại thuốc như kanamycin streptomycin, gentamicin, tobramycin… thuộc nhóm aminoglycosid, có tác dụng ức chế sự phát triển của các loại vi khuẩn gram âm, khuẩn tụ cầu, trực khuẩn lao…

3. Thuốc kháng sinh nhóm Lincosamid

Nhóm thuốc này gồm 2 loại chính là lincomycin và clindamycin, có khả năng kìm khuẩn thông qua cơ chế ngăn chặn sự tổng hợp protein của các vi sinh vật, khiến chúng không thể sinh sôi và phát triển. Thuốc thường được chỉ định cho các trường hợp nhiễm khuẩn nặng ở đường hô hấp, nhiễm khuẩn xương khớp, nhiễm khuẩn bộ phận sinh dục và một số bệnh lý khác.

4. Kháng sinh nhóm Macrolid

Nhóm thuốc có tác dụng ngăn ngừa sự sinh sôi, phát triển của vi khuẩn gây bệnh, thường được bác sĩ chỉ định trong điều trị các bệnh liên quan đến nhiễm trùng vùng phổi, ngực và dùng như một liệu pháp thay thế cho cho người bị dị ứng với penicillin hoặc kháng penicillin. Các thuốc kháng sinh thuộc nhóm macrolid gồm: azithromycin, erythromycin, clarithromycin…

5. Kháng sinh nhóm Phenicol

Nhóm thuốc này gồm 2 loại chính là cloramphenicol và thiamphenicol, có tác dụng ức chế khả năng tổng hợp protein khiến vi khuẩn không thể sinh trưởng, nhằm kiểm soát các bệnh do nhiễm khuẩn vùng mắt, tay, ngoài da, âm đạo…

6. Thuốc kháng sinh chống nấm

Nhóm thuốc chống nấm này có tác dụng tiêu diệt các loại nấm ngoài da và trong niêm mạc như candida, trichophyton, microsporum… Một số thuốc kháng sinh chống nấm được sử dụng phổ biến gồm: nystatin, ketoconazol và griseofulvin.

Lưu ý sử dụng thuốc kháng sinh an toàn

Tùy mỗi loại thuốc mà sẽ có cách dùng thuốc khác nhau như uống trực tiếp, tiêm, đặt âm đạo… Để đảm bảo an toàn, người bệnh chỉ nên dùng thuốc trụ sinh theo liều lượng, hướng dẫn của bác sĩ. Tuyệt đối không tự ý tăng giảm liều hoặc ngừng thuốc trước kế hoạch, điều này có thể làm tăng nguy cơ tái phát bệnh lý và hình thành cơ chế kháng thuốc, gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

Nguyên tắc sử dụng kháng sinh

Để đảm bảo an toàn, người bệnh cần lưu ý các nguyên tắc sau khi sử dụng kháng sinh:

• Chỉ nên dùng thuốc khi có tư vấn hay chỉ định của bác sĩ, dược sĩ, khi thật sự bị nhiễm khuẩn.
• Chọn đúng loại thuốc cơ thể cần với sự tham vấn của bác sĩ.
• Kiểm tra sức khỏe, thể trạng của người bệnh, cân nhắc khi dùng thuốc cho các trường hợp đặc biệt.
• Dùng đủ, đúng liều điều trị; chỉ phối hợp các loại kháng sinh khi cần thiết.
• Cẩn trọng khi dùng thuốc trong các trường hợp phòng ngừa nhiễm khuẩn.

Lưu ý khi sử dụng thuốc kháng sinh

Dưới đây là một số lưu ý chung khi sử dụng thuốc kháng sinh:

• Thông báo với bác sĩ về các thuốc đang sử dụng để tránh tương tác thuốc ngoài ý muốn.
• Cẩn trọng khi dùng thuốc cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, người già, người bị suy gan, suy thận.
• Không dùng thuốc trụ sinh trong điều trị các bệnh lý do virus gây ra.
• Tin tưởng bác sĩ nếu họ cho rằng bạn không cần dùng kháng sinh.
• Chỉ uống thuốc theo đơn của bác sĩ, không tự ý mua thuốc, tăng giảm liều thuốc hoặc ngừng thuốc.
• Không dùng chung thuốc với người khác ngay cả khi có dấu hiệu tương tự.
• Không vứt thuốc chung với rác thải sinh hoạt hoặc ống thoát nước. Trường hợp thuốc có dấu hiệu hư hỏng hoặc dược sĩ vô tình lấy dư thuốc. Người bệnh cần xử lý thuốc theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
• Không dùng thuốc có dấu hiệu hư hỏng như chảy nước, đổi màu, có mùi lạ…
• Không để các loại kháng sinh trong tầm với của trẻ.
• Đọc kỹ hướng dẫn trên nhãn thuốc trước khi dùng.

Câu hỏi thường gặp

Để sử dụng thuốc an toàn, bạn cần lưu ý một số thông tin thường được đề cập dưới đây:

1. Tại sao chỉ dùng kháng sinh khi thật cần thiết?

Thuốc kháng sinh mang lại hiệu quả điều trị cao, tuy nhiên cũng có thể gây ra những tác dụng phụ nhất định. Đặc biệt, lạm dụng thuốc có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc, khiến thuốc không thể phát huy được hiệu quả diệt khuẩn tối ưu. Do đó, người dân chỉ nên dùng chất kháng sinh theo đơn của bác sĩ để đảm bảo an toàn.

2. Phân biệt thuốc kháng sinh như thế nào?

Thuốc trụ sinh là tập hợp rất nhiều loại thuốc khác nhau, được kê đơn dựa trên tình trạng bệnh lý cụ thể và khả năng đáp ứng điều trị của người bệnh. Việc phân biệt thuốc cần dựa trên nhiều yếu tố khác nhau. Để biết chính xác thông tin về cách phân biệt thuốc, bạn nên trao đổi với Bác sĩ/ Dược sĩ để được hướng dẫn thêm.

3. 10 loại thuốc kháng sinh phổ biến nhất là gì?

Dưới đây là 10 loại thuốc kháng sinh thường được dùng phổ biến:

• Aminoglycoside
• Cephalosporin
• Penicillin
• Monobactam
• Carbapenem
• Fluoroquinolone
• Macrolide
• Sulfonamid
• Tetracycline
• Trimethoprim

4. Kháng sinh có tác dụng nhanh như thế nào?

Tùy vào tình trạng bệnh lý, thể trạng và loại thuốc được kê đơn mà thời gian phát huy tác dụng kháng sinh là khác nhau. Thông thường, thuốc sẽ có tác dụng ngay khi uống và khoảng vài ngày sau khi dùng liều thuốc đầu tiên thì người bệnh sẽ cảm thấy khỏe hơn. Một đợt thuốc thông thường sẽ kéo dài từ 5 đến 14 ngày.

5. Cần tránh những gì khi sử dụng thuốc kháng sinh?

Trong thời gian sử dụng thuốc, bạn cần tránh uống rượu bia, thuốc tránh thai và một số thuốc có khả năng tương tác tiêu cực khác như thuốc warfarin, thuốc chẹn beta, thuốc kháng axit, thuốc kháng viêm không steroid…

6. Dùng kháng sinh gần nhau có nguy hiểm không?

Có! Dùng các đợt thuốc quá gần nhau có thể tăng nguy cơ xuất hiện hoặc làm trầm trọng hơn các tác dụng phụ người bệnh gặp phải. Để đảm bảo an toàn, bạn cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ về cách dùng thuốc.

7. Uống thuốc kháng sinh vài lần một năm có sao không?

Như đã đề cập, thuốc kháng sinh chỉ nên uống khi thật sự cần thiết. Việc dùng thuốc bao nhiêu lần một năm cần được đánh giá bởi bác sĩ nhằm đảm bảo an toàn cho người bệnh. Trong trường hợp người bệnh đã dùng kháng sinh quá nhiều lần trước đó, bác sĩ có thể cân nhắc chuyển sang phương pháp điều trị khác phù hợp hơn.

Trên đây là thông tin chung về thuốc kháng sinh. Để đảm bảo an toàn, ngay khi xuất hiệu dấu hiệu nhiễm khuẩn, người bệnh nên thăm khám trực tiếp để được chẩn đoán, kê đơn thuốc kháng sinh phù hợp nhằm tối ưu hiệu quả điều trị và tránh các rủi ro không mong muốn.