Thuốc chẹn beta-adrenergic: Công dụng, cách dùng, tác dụng phụ

Thuốc chẹn thụ thể beta-adrenergic là gì?

Thuốc chẹn thụ thể beta-adrenergic là loại thuốc giãn mạch được kê đơn để điều trị tăng huyết áp, đau thắt ngực và rối loạn nhịp tim. Thuốc chẹn thụ thể beta-adrenergic còn được gọi là thuốc chẹn beta giao cảm.

Các thụ thể adrenergic là một loại thụ thể quan trọng được tìm thấy trên khắp cơ thể, được lấy tên từ adrenaline – một chất dẫn truyền thần kinh mà cơ thể sản xuất một cách tự nhiên. Adrenaline có thể kích hoạt tất cả các thụ thể adrenergic.

Thuốc chẹn beta là chất đối kháng thụ thể beta, có tác dụng chẹn thụ thể beta-adrenergic và làm chậm một số loại hoạt động của tế bào như khiến nhịp tim và huyết áp giảm, cường độ bơm của tim sẽ ít hơn, nhu cầu oxy của tim giảm. Thuốc chẹn thụ thể beta-adrenergic có tác dụng cao nhất khi nồng độ catecholamine và số lượng thụ thể cao, xảy ra khi tập thể dục cường độ cao, giảm đi khi nồng độ catecholamine giảm, ví dụ như trong khi ngủ.

Người bệnh có thể sử dụng thuốc chẹn beta trong thời gian dài. Trong một số trường hợp, đặc biệt đối với người lớn trên 65 tuổi, có thể sử dụng thuốc trong nhiều năm hoặc vô thời hạn.

Các loại thuốc chẹn beta-adrenergic được bác sĩ kê đơn

Có 16 loại thuốc chẹn beta-adrenergic có sẵn ở Mỹ được sử dụng để điều trị tăng huyết áp và bệnh tim. Những loại thuốc này đều có tác dụng ngăn chặn tác dụng của catecholamin tại các vị trí thụ thể trong tim, nhưng có sự khác về khả năng ngăn chặn các thụ thể trong mạch máu và phổi. Thuốc chẹn beta giao cảm có thể được chia thành các nhóm phổ biến:

• Thuốc chẹn beta-adrenergic có chọn lọc: có tác động chủ yếu lên tim, gồm các loại thuốc atenolol, metoprolol, betaxolol, bisoprolol và esmolol.
• Một số thuốc có khả năng ngăn chặn tác dụng chính của catecholamine gồm: acebutolol, carteolol, penbutolol và pindolol.
• Một số loại thuốc chặn cả thụ thể beta giao cảm ở tim và mạch máu, không có tác dụng kích thích gồm: là nadolol, propranolol, sotalol và timolol.
• Một số loại thuốc chẹn beta giao cảm ngăn chặn các thụ thể catecholamin khác có thể làm giãn mạch máu gồm: labetalol và carvedilol.

Chỉ định sử dụng của thuốc beta-adrenergic

Thuốc beta-adrenergic là loại thuốc giãn mạch, được chỉ định để điều trị tăng huyết áp và các bệnh tim mạch. Tùy thuộc vào từng trường hợp bệnh cụ thể, bác sĩ sẽ điều chỉnh việc kê đơn thuốc theo cơ chế tác động của từng phân nhóm để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất. Các trường hợp được chỉ định dùng thuốc beta giao cảm bao gồm:

• Tăng huyết áp
• Rối loạn nhịp tim
• Suy tim
• Đau thắt ngực
• Bệnh cơ tim phì đại
• Đau nửa đầu
• Cường giáp
• Tăng nhãn áp.

Chống chỉ định sử dụng thuốc chẹn beta-adrenergic

Một số trường hợp chống chỉ định sử dụng thuốc chẹn beta-adrenergic bao gồm:

• Thuốc chẹn beta-adrenergic có thể không phát huy tốt hiệu quả đối với người lớn tuổi, đặc biệt là khi dùng chung với các loại thuốc huyết áp khác.
• Bệnh nhân hen suyễn có thể không được chỉ định dùng thuốc chẹn beta-adrenergic vì có thể gặp tác dụng phụ là khiến các cơn hen suyễn trở nên nghiêm trọng hơn.
• Ở bệnh nhân tiểu đường, khi sử dụng thuốc chẹn beta-adrenergic có thể ngăn chặn các dấu hiệu của lượng đường trong máu thấp. Vì vậy, trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh cần thường xuyên kiểm tra lượng đường trong máu và báo ngay với bác sĩ nếu có bất thường.
• Các trường hợp cần tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ trước khi dùng thuốc chẹn beta-adrenergic gồm: người bị hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, người gặp vấn đề về hô hấp, hạ huyết áp nặng, tắc nghẽn động mạch vành, phụ nữ mang thai, phụ nữ đang cho con bú hoặc dự định mang thai.
• Thuốc chẹn beta không được khuyến cáo là phương pháp điều trị đầu tiên nếu người bệnh chỉ bị huyết áp cao. Trong tường hợp các loại thuốc hạ huyết áp khác như thuốc lợi tiểu không có tác dụng tốt, bác sĩ mới cân nhắc sử dụng thuốc chẹn beta.

Công dụng của thuốc chẹn kênh beta-adrenergic

Thuốc chẹn beta-adrenergic là một nhóm thuốc quan trọng để điều trị tăng huyết áp cao, đau thắt ngực, loạn nhịp tim, cơ tim phì đại, suy tim. Thuốc chẹn beta giao cảm cũng có thể được sử dụng để điều trị chứng đau nửa đầu và bệnh tăng nhãn áp.

Tăng huyết áp

Thuốc chẹn beta là 1 trong 5 nhóm thuốc cơ bản được sử dụng cho bệnh nhân tăng huyết áp. Thuốc chẹn beta-adrenergic được xem là phương pháp điều trị đầu tiên cho bệnh cao huyết áp và có thể được sử dụng kết hợp với các thuốc hạ huyết áp khác để đạt hiệu quả tối đa. Song song với dùng thuốc điều trị tăng huyết áp, người bệnh cần kết hợp điều chỉnh lối sống khoa học để giúp kiểm soát tốt chỉ số huyết áp.

Đau thắt ngực

Thuốc chẹn beta-adrenergic làm giảm nhịp tim, giảm huyết áp và sự co bóp của tim trong khi vận động, nhờ đó giúp làm giảm khối lượng công việc cũng như nhu cầu oxy của tim. Để điều trị chứng đau thắt ngực, cần dùng thuốc chẹn beta hàng ngày và có thể dùng kết hợp với các thuốc chống đau thắt ngực khác như nitrat.

Nhồi máu cơ tim

Khi lượng máu cung cấp cho một phần cơ tim bị hạn chế, khiến phần cơ tim đó chết và gây ra cơn đau tim. Nồng độ catecholamine cao có thể khiến nhồi máu cơ tim trở nên nặng do tim phải làm việc nhiều hơn khiến vùng tổn thương cơ tim lan rộng. Trong nhồi máu cơ tim, thuốc chẹn beta có thể được dùng bằng đường uống hoặc qua tĩnh mạch, nhờ vào tác động của catecholamin lên nhịp tim, huyết áp và khả năng co bóp, có thể hạn chế được mức độ tổn thương cơ tim.

Sau nhồi máu cơ tim

Thuốc chẹn beta đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ xảy ra nhồi máu cơ tim mới và/hoặc tử vong ở những người sống sót sau nhồi máu cơ tim trước đó. Bệnh nhân nên bắt đầu dùng thuốc bằng đường uống ngay sau khi nhồi máu cơ tim đã ổn định và cần duy trì uống suốt đời.

Rối loạn nhịp tim

Thuốc chẹn beta-adrenergic giúp kiểm soát nhịp tim cao, làm chậm nhịp tim đối với bệnh nhân bị nhịp tim nhanh.

Suy tim

Thuốc chẹn beta-adrenergic có thể được sử dụng cùng với các phương pháp điều trị suy tim khác để làm giảm các triệu chứng suy tim. Thuốc giúp cải thiện chức năng tim và giảm nguy cơ tử vong ở bệnh nhân suy tim.

Bệnh cơ tim phì đại

Bệnh nhân bị cơ tim phì đại sẽ có thành tim dày lên, ảnh hưởng đến các chức năng bình thường của cơ tim. Bệnh nhân cơ tim phì đại được kê toa thuốc nhằm giảm triệu chứng và phòng ngừa các biến chứng. Thuốc ức chế beta có thể được kê đơn nhằm làm giãn cơ tim, giúp việc đồ đầy máu và bơm máu được hiệu quả hơn.

Liều lượng và cách dùng

Tùy thuộc vào từng trường hợp của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc chẹn beta-adrenergic với liều lượng thích hợp. Người bệnh có thể được hướng dẫn uống 1 lần/ngày, 2-3 lần/ngày. Người bệnh tuyệt đối không tự ý thay đổi liều thuốc hoặc ngừng thuốc đột ngột. (1)

Thuốc chẹn beta-adrenergic có thể được dùng bằng đường uống hoặc được tiêm qua tĩnh mạch.

Tác dụng phụ có thể gặp khi sử dụng thuốc chẹn beta-adrenergic

Thuốc chẹn beta-adrenergic là một số loại thuốc được sử dụng thường xuyên nhất trong y học và thường được dung nạp rất tốt. Tuy nhiên, vì thuốc chẹn beta giao cảm có tác dụng cản trở tác dụng của catecholamin nên có thể gây ra một số tác dụng phụ như:

• Mỏi cơ, đặc biệt khi hoạt động thể chất mạnh.
• Ở một số bệnh nhân, nhịp tim và huyết áp có thể giảm quá nhiều, gây choáng váng và ngất xỉu.
• Các triệu chứng của bệnh hen suyễn như: ho, thở khò khè, khó thở, đau ngực, nặng ngực.
• Nên thận trọng khi sử dụng thuốc ở những bệnh nhân tiểu đường đang dùng insulin vì có thể làm hạ đường huyết quá mức và chóng mặt.
• Thuốc chẹn beta giao cảm có thể gây rối loạn cương dương.
• Giảm trí nhớ.
• Mất ngủ.
• Chân tay lạnh.
• Trầm cảm.
• Thuốc chẹn beta có thể làm tăng nhẹ chất béo trung tính (triglyceride) và làm giảm mức HDL-cholesterol. Tuy nhiên, đây chỉ làm tác dụng phụ tạm thời.

Lưu ý

• Thuốc chẹn beta giao cảm gây hạ huyết áp khi mới bắt đầu sử dụng hoặc khi tăng liều. Do đó, người bệnh cần chú ý thay đổi tư thế từ nằm hoặc ngồi sang đứng từ từ để tránh bị hạ huyết áp tư thế đứng ngay sau khi sử dụng thuốc.
• Cần theo dõi nhịp tim khi sử dụng thuốc chẹn beta giao cảm.
• Thuốc chẹn beta-adrenergic có thể gây ra tác dụng phụ là rối loạn cương dương. Vì vậy, cần theo dõi và báo với bác sĩ nếu có dấu hiệu nghi ngờ rối loạn cương dương khi sử dụng thuốc.
• Cần thận trọng theo dõi các biểu hiện hạ đường huyết vì thuốc chẹn beta-adrenergic có thể che dấu các dấu hiệu này.
• Không nên sử dụng thuốc nếu bệnh nhân bị trầm cảm nặng.
• Người bệnh thường dễ nhạy cảm hơn với ánh sáng mặt trời và điều kiện thời tiết lạnh khi sử dụng thuốc chẹn beta giao cảm.
• Không nên ngưng sử dụng thuốc chẹn beta đột ngột mà phải giảm liều từ từ theo hướng dẫn của bác sĩ để tránh tăng huyết áp hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn nhịp tim.
• Bệnh nhân hen suyễn không nên dùng thuốc chẹn beta vì chúng có thể co thắt phế quản. (2)
• Do thuốc chẹn beta có tác dụng làm chậm nhịp tim, vì vậy không nên sử dụng cho người mắc bệnh nhịp tim chậm.
• Khi kết hợp thuốc chẹn beta giao cảm với các thuốc hạ huyết áp khác, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống đau thắt ngực cần thận trọng để tránh tương tác thuốc.
• Thuốc chẹn beta là nhóm thuốc kê đơn, người bệnh không tự ý sử dụng mà phải tuân thủ theo sự chỉ định và giám sát của bác sĩ.
• Thông báo ngay với bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường hoặc tác dụng phụ nghiêm trọng sau khi dùng thuốc.

Quá liều và quên liều

Người bệnh tuyệt đối không dùng 2 liều thuốc cùng một lúc. Trường hợp quên uống một liều thuốc chẹn beta-adrenergic, hãy uống ngay khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần đến giờ dùng liều tiếp theo, nên bỏ qua liều đã quên và chỉ uống đúng liều tiếp theo như bình thường. Tuyệt đối không dùng thêm liều để bù cho liều đã quên.

Nếu người bệnh dùng nhiều hơn liều so với đơn kê của bác sĩ, có thể gặp tác dụng phụ như chậm nhịp tim, khó thở, chóng mặt, run rẩy. Lượng thuốc chẹn beta có thể dẫn đến quá liều ở mỗi người là khác nhau. Tuy nhiên, khi uống quá liều, người bệnh cần thông báo ngay với bác sĩ để được kiểm tra và có hướng xử trí kịp thời.

Dược học

1. Dược lực học

Thuốc chẹn beta không chọn lọc như propranolol, nadolol, penbutolol, carvedilol phải được tách biệt khỏi thuốc chẹn chọn lọc beta 1 (ví dụ như metoprolol, atenolol, bisoprolol). Tính chọn lọc không bao giờ là tuyệt đối và tất cả các thuốc chẹn beta đều có thể gây ra vấn đề về hen suyễn dị ứng. (3)

2. Dược động học

Tất cả các thuốc chẹn beta-adrenergic có thể được hấp thu khá nhanh và hoàn toàn qua đường tiêu hóa. Tuy nhiên, người cao tuổi và bệnh nhân trẻ tuổi bị suy thận sẽ có tốc độ hấp thu chậm hơn. Thuốc được phân bố nhanh chóng trong cơ thể. Thể tích phân bố biểu kiến ​​thay đổi từ 3-4 lần giữa các hợp chất.

Thuốc chẹn beta được thải trừ tương đối nhanh khỏi cơ thể và hầu hết có thời gian bán thải từ 2-4 giờ. Ở những bệnh nhân bị suy giảm chức năng gan, có sự gia tăng thể tích phân phối propranolol và làm ảnh hưởng đến tốc độ đào thải các thuốc chẹn beta.

Tương tác thuốc beta-adrenergic với các loại thuốc và thực phẩm khác

Tương tác thuốc

Thuốc chẹn beta có thể tương tác với các loại thuốc khác như:

• Thuốc dị ứng
• Thuốc gây mê
• Thuốc chống loét
• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc Statin
• Thuốc thông mũi và các loại thuốc cảm lạnh khác
• Insulin và các loại thuốc trị tiểu đường khác
• Thuốc điều trị hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
• Thuốc điều trị bệnh Parkinson
• Thuốc giãn cơ
• Thuốc chống viêm không steroid
• Một số loại kháng sinh
• Các loại thuốc khác dùng để điều trị huyết áp cao, đau ngực và nhịp tim không đều

Tương tác với thực phẩm khác

Bệnh nhân được kê đơn dùng thuốc chẹn beta-adrenergic không nên uống rượu. Do cả thuốc chẹn beta và rượu đều có thể làm giảm huyết áp, nên khi sử dụng cùng lúc có thể khiến huyết áp giảm quá nhanh, gây mệt mỏi, chóng mặt hoặc ngất xỉu.

Bảo quản thuốc chẹn beta-adrenergic như thế nào?

Cần bảo quản thuốc chẹn beta-adrenergic trong hộp đậy kín nắp, để ở nhiệt độ phòng. Lưu ý để thuốc tránh xa tầm mắt và tầm tay của trẻ nhỏ.

Người bệnh nên lựa chọn những cơ sở y tế lớn, có chuyên khoa Tim mạch để thăm khám và điều trị tăng huyết áp cũng như các bệnh lý về tim mạch. Trung tâm Tim mạch, Hệ thống PlinkCare quy tụ đội ngũ chuyên gia giỏi, bác sĩ với nhiều năm kinh nghiệm, tay nghề cao, hệ thống máy móc, trang thiết bị tiến tiến giúp chẩn đoán chính xác và nhanh chóng, hỗ trợ điều trị tăng huyết áp hiệu quả. Đồng thời, đội ngũ nhân viên y tế, chăm sóc khách hàng hỗ trợ tận tình, giúp người bệnh an tâm khi đến thăm khám tại bệnh viện.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ tại Trung tâm Tim mạch, PlinkCare, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin sau:

Thuốc chẹn beta-adrenergic được ứng dụng trong điều trị tăng huyết áp, các bệnh tim mạch, nhằm giảm tỷ lệ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, người bệnh cần tuân thủ sử dụng thuốc chẹn thụ thể beta-adrenergic đúng theo hướng dẫn và thông báo ngay với bác sĩ khi có tác dụng phụ nghiêm trọng.