Thuốc an thần là gì? Tác dụng, phân loại và cần lưu ý gì?

Tác dụng của thuốc an thần rất đa dạng, tuy nhiên, việc sử dụng thuốc an thần cần tuân theo chỉ định của bác sĩ. Sử dụng không đúng cách một số loại thuốc an thần có thể gây ra tác dụng phụ ngoài ý muốn và gây hại cho sức khỏe người bệnh.

Thuốc an thần là gì?

Thuốc an thần là bất kỳ loại thuốc kê đơn nào làm chậm hoạt động (suy yếu) hệ thống thần kinh trung ương (não và tủy sống). Thuốc an thần có nhiều công dụng khác nhau như: điều trị chứng lo âu và các vấn đề về giấc ngủ, giúp người bệnh có thể thư giãn, điều hòa tâm trạng, giảm căng thẳng, hưng phấn. Thuốc an thần phải được sử dụng đúng theo chỉ định của bác sĩ. (1)

Hiệu lực và thời gian duy trì tác dụng của thuốc an thần cũng có sự khác nhau đáng kể. Thuốc an thần là chất được kiểm soát, điều này có nghĩa là việc sản xuất và cung ứng thuốc an thần đều được quy định, kiểm soát chặt chẽ.

Thuốc an thần có tác dụng gì?

Thuốc an thần hoạt động bằng cách điều chỉnh một số thông tin liên lạc thần kinh nhất định trong hệ thống thần kinh trung ương (CNS) đến não. Thuốc an thần giúp cơ thể thư giãn bằng cách làm chậm hoạt động của não. Cụ thể, thuốc an thần làm tăng hoạt động của axit gamma-aminobutyric (GABA) trong não. Điều này có thể làm chậm hoạt động của não nói chung.

Thuốc an thần có nhiều công dụng lâm sàng. Ví dụ như, thuốc an thần có thể được sử dụng để gây mê trước khi làm phẫu thuật. Bác sĩ có thể sử dụng thuốc an thần để gây mê nhẹ cho đến gây mê toàn thân. Các bác sĩ cũng có thể chỉ định thuốc an thần cho người bệnh cần giảm bớt sự lo lắng, giảm đau trước và sau khi làm thủ thuật. Bác sĩ gây mê sản khoa cũng có thể chỉ định thuốc an thần cho những người đang gặp khó khăn hoặc bồn chồn khi chuyển dạ. (2)

Nhờ công dụng giảm căng thẳng về thể chất, giảm lo lắng, thúc đẩy sự thư giãn, bác sĩ cũng có thể chỉ định thuốc an thần cho những người bị mất ngủ, co thắt cơ, rối loạn lo âu. Những người bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương, rối loạn lưỡng cực, co giật cũng có thể được chỉ định dùng thuốc an thần.

6 loại thuốc an thần thường gặp

Các loại thuốc an thần được phân ra làm 6 nhóm chính, bao gồm: (3)

1. Nhóm Barbiturates

Nhóm này làm giảm lo âu, chẳng hạn các thuốc sau: phenobarbital, amobarbital, butalbital, pentobarbital.

2. Nhóm Benzodiazepines

Benzodiazepin điều trị nhiều tình trạng khác nhau, bao gồm: cơn hoảng loạn, mất ngủ, co giật, trầm cảm, co thắt cơ gây đau đớn, chẳng hạn các thuốc sau: diazepam, alprazolam, clonazepam, lorazepam. (4)

3. Nhóm nonbenzodiazepine

Nonbenzodiazepine là nhóm thuốc ngủ tương tự như thuốc benzodiazepin nhưng gây ra ít tác dụng phụ hơn. Chẳng hạn các thuốc: zolpidem, eszopiclone, zaleplon.

4. Thuốc kháng histamine thế hệ đầu tiên

Một số thuốc kháng histamine có đặc tính an thần và hữu ích trong việc điều trị các vấn đề về giấc ngủ nhẹ. Chẳng hạn như diphenhydramine, dimenhydrinat, chlorpheniramine.

5. Các loại thuốc khác

Các loại thuốc khác làm chậm hoạt động của não và có tác dụng an thần bằng các cơ chế khác với các cơ chế mà thuốc an thần sử dụng. Chẳng hạn như thuốc phiện, thuốc gây mê tổng quát, thuốc giãn cơ, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần. Một số thuốc cụ thể như: oxycodone, morphine, baclofen, fluvoxamine, amitriptyline, paroxetine, fluoxetine, sertraline, olanzapine.

6. Thuốc an thần gây ngủ từ dược liệu thiên nhiên 

Bên cạnh thuốc Tây y, những loại thuốc an thần Đông y cũng được sử dụng để giúp làm giảm tình trạng mệt mỏi, căng thẳng, tạo cảm giác buồn ngủ. Đơn cử như cây bình vôi được dùng nhiều trong các bài thuốc an thần Đông y. Hoạt chất rotundin trong cây bình vôi có tác dụng an thần, giúp dễ ngủ hơn, hỗ trợ làm giảm tình trạng đau đầu, ổn định nhịp tim, điều hòa huyết áp…

Một số vị thuốc Đông y khác như: xạ đen, tam thất, lạc tiên, lá sen, cây trinh nữ… cũng có tác dụng an thần, hỗ trợ làm giảm sự căng thẳng thần kinh, giúp người bệnh ngủ ngon. Tuy nhiên, người bệnh tuyệt đối không được tự ý dùng thuốc Đông y theo lời truyền miệng, chỉ nên sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ y học cổ truyền.

Xem thêm: 5 loại thuốc an thần mạnh phổ biến: Tác dụng phụ và lưu ý khi sử dụng.

Tác dụng phụ của thuốc an thần

Thuốc an thần có thể gây ra các tác dụng phụ ngắn hạn và những tác dụng phụ dài hạn. Một số tác dụng phụ có thể nhận thấy ngay lập tức bao gồm: buồn ngủ, mờ mắt, chóng mặt, không thể nhìn thấy khoảng cách hoặc độ sâu như bình thường, phản ứng chậm hơn với mọi thứ xung quanh, thở chậm hơn, gặp khó khăn trong việc suy nghĩ hoặc tập trung, không cảm thấy đau nhiều như bình thường, nói ngọng/chậm hơn… (5)

Dùng thuốc an thần lâu dài có thể dẫn đến những tác dụng phụ như: lệ thuộc vào thuốc, mất trí nhớ, hay quên, lo lắng, bồn chồn, suy gan hoặc rối loạn chức năng gan (do tổn thương mô hoặc sử dụng thuốc quá liều), tăng nặng các triệu chứng trầm cảm (ví dụ như mệt mỏi, cảm thấy tuyệt vọng…), dễ buồn ngủ và mỏi mệt hoặc gặp các triệu chứng cai thuốc (như khi ngừng sử dụng thuốc đột ngột).

Xem thêm:

• Uống thuốc an thần có hại không? 5 tác hại thường gặp nếu lạm dụng.
• 13 tác dụng phụ của thuốc an thần thường gặp phải và cách xử trí.

Hướng dẫn sử dụng thuốc an thần đúng cách và hiệu quả

Khi dùng thuốc an thần, người bệnh phải tuân theo đúng phác đồ, liều lượng, thời gian sử dụng thuốc được bác sĩ chỉ định. Người bệnh không nên tự ý dùng thuốc mỗi khi cảm thấy khó chịu. Người đang lái các phương tiện vận chuyển, phụ nữ mang thai và cho con bú, người đang bị bệnh hoặc có tiền sử mắc bệnh liên quan đến tim mạch, hệ tiêu hóa, hô hấp, thần kinh… cần thận trọng khi dùng thuốc có công dụng an thần.

Nếu đang dùng đồng thời 2 – 3 loại thuốc trở lên, người bệnh cần tham khảo ý kiến của bác sĩ khi sử dụng thuốc an thần. Vì trong thuốc an thần có chứa nhiều  hoạt chất có thể gây ra tình trạng xung khắc, tương tác với các hoạt chất trong những loại thuốc khác, khiến người bệnh dễ gặp tác dụng phụ. Người bệnh cần tránh uống rượu trong thời gian dùng thuốc an thần. Uống rượu và thuốc an thần cùng lúc dễ gây ra các biến chứng nguy hiểm.

Khi cảm thấy stress, mệt mỏi, có các phản ứng hưng phấn, quá khích… hay gặp những dấu hiệu liên quan đến sức khỏe thần kinh, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế uy tín thăm khám. Không nên tự ý chẩn đoán bệnh tình và tự ý dùng thuốc an thần mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ.

Hiện nay, Khoa Thần kinh thuộc Trung tâm Khoa học Thần kinh, PlinkCare là cơ sở y tế uy tín được nhiều người bệnh tin tưởng lựa chọn đến thăm khám, chữa trị các bệnh lý liên quan đến sức khỏe thần kinh, tinh thần. Với đội ngũ bác sĩ tận tâm, giỏi chuyên môn, cùng các trang thiết bị, máy móc hiện đại như hệ thống chụp cộng hưởng từ thế hệ mới 1,5 – 3 tesla, máy chụp cắt lớp vi tính 768 lát cắt, máy điện não vi tính EEG-1200K, máy điện cơ ULTRA S100… các vấn đề sức khỏe của người bệnh sẽ được chẩn đoán, chữa trị hiệu quả. Thông qua kết quả thăm khám, bác sĩ sẽ tư vấn và đưa ra cách điều trị tốt nhất cho người bệnh. Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định cho người bệnh dùng các loại thuốc phù hợp.

Lưu ý khi dùng thuốc an thần

Để tối ưu công dụng thuốc an thần, tránh gặp phản ứng phụ, người bệnh nên lưu ý thêm một số vấn đề dưới đây:

• Dùng thuốc an thần khiến hệ thần kinh phản ứng chậm hơn bình thường. Ngay sau khi sử dụng thuốc, người bệnh không nên thực hiện những công việc đòi hỏi sự tập trung cao như tham gia giao thông, điều khiển phương tiện máy móc, làm việc, học tập…
• Khi dùng thuốc an thần, người bệnh nên kết hợp với việc áp dụng chế độ ăn uống khoa học, đầy đủ dưỡng chất, giảm tải những công việc không cần thiết.
• Trong quá trình dùng thuốc an thần, nếu gặp phải những dấu hiệu bất thường như khó chịu, mệt mỏi, buồn nôn… thì người bệnh phải ngay lập tức dừng sử dụng. Người bệnh hãy thông báo cho bác sĩ biết về triệu chứng bất thường đã gặp phải để được theo dõi, tìm ra hướng xử trí.

Giải pháp thay thế thuốc an thần

Nếu lo lắng về việc ngày càng phụ thuộc vào thuốc an thần, người bệnh hãy trao đổi với bác sĩ về những lựa chọn thay thế, ví dụ như:

• Thay đổi lối sống: Tập thể dục thường xuyên, áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học cũng giúp làm giảm căng thẳng, lo lắng, nâng cao sức khỏe, tinh thần tổng thể, góp phần cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Trị liệu hành vi nhận thức (CBT), tập yoga, thiền định:
  • Trị liệu hành vi nhận thức (CBT) và tập yoga đều mang đến hiệu quả trong việc kiểm soát sự lo lắng về cuộc sống ở người lớn tuổi. Chúng cũng có hiệu quả trong việc cải thiện giấc ngủ cho những người phải làm việc theo ca.
  • Tập yoga và thiền có thể thúc đẩy sự thư giãn, làm giảm tình trạng lo lắng, căng thẳng, góp phần cải thiện chất lượng giấc ngủ. Tập yoga khi mang thai giúp mẹ bầu giảm lo lắng, ngủ ngon hơn.
• Kỹ thuật thư giãn: Hít thở sâu, tiến hành tưởng tượng theo hướng dẫn của kỹ thuật viên, thư giãn cơ dần dần và áp dụng những kỹ thuật thư giãn khác có thể giúp cải thiện tình trạng căng thẳng, lo lắng.
• Liệu pháp mùi hương: Dùng những loại tinh dầu như hoa oải hương, hoa cúc có thể giúp bạn thư giãn, ngủ ngon hơn.
• Thuốc: Một số loại thuốc như SSRI (thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc) có thể giúp chữa trị chứng rối loạn hoảng sợ hoặc lo âu.
• Hoạt chất và dược phẩm bổ sung: Rễ cây nữ lang, hoa hướng dương… có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ. Mỗi người có thể chủ động bổ sung hoạt chất từ Blueberry (việt quất) và Ginkgo Biloba (bạch quả) để điều hòa máu não, tăng cường dưỡng chất lên não, góp phần cải thiện chứng mất ngủ.
• Thực hành vệ sinh giấc ngủ: Đi ngủ và thức giấc vào cùng một thời điểm (ngay cả trong các ngày nghỉ), không dùng thiết bị điện tử gần trước giờ đi ngủ cũng là những cách hữu ích giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Câu hỏi thường gặp về thuốc an thần

Bên cạnh câu hỏi thuốc an thần có tác dụng gì, nhiều người vẫn còn có những thắc mắc khác liên quan đến loại thuốc này:

1. Khi nào cần sử dụng thuốc an thần?

Người bệnh có thể cần sử dụng thuốc an thần trong những trường hợp bị căng thẳng quá mức, chịu áp lực từ cuộc sống, dùng để chữa trị tâm lý, mất ngủ nhiều ngày… Thuốc an thần chỉ được bác sĩ chỉ định sử dụng khi thật sự cần thiết. Thuốc an thần là loại thuốc kê đơn, người bệnh chỉ nên dùng khi được bác sĩ chỉ định.

2. Mang thai có được uống thuốc an thần không?

Khi chưa được bác sĩ chỉ định, phụ nữ đang mang thai và dự định có thai không nên dùng thuốc an thần. Chị em cần thông báo và xin tư vấn từ bác sĩ trước khi bắt đầu sử dụng thuốc an thần.

Thuốc an thần liều cao có thể gây hại cho thai nhi. Việc dùng thuốc an thần trong thời kỳ đầu mang thai làm tăng nguy cơ gặp chứng tiền sản giật, có thể dẫn đến sinh non, sinh con nhẹ cân.

3. Trẻ em có thể uống thuốc an thần không?

Việc cho trẻ em uống thuốc an thần chỉ được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ. Sử dụng thuốc an thần quá liều có thể dẫn đến nhiều tác dụng phụ, khiến trẻ lệ thuộc vào thuốc, thậm chí tác động đến sự phát triển trí tuệ, ngộ độc thuốc… Tùy vào tình trạng bệnh lý của trẻ, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định cho dùng loại thuốc an thần phù hợp (khi cần thiết) để tối ưu hiệu quả chữa trị, tránh gặp tác dụng phụ. Lưu ý: thuốc an thần cần được bảo quản ở nơi an toàn, tránh xa tầm tay của trẻ em.

4. Thuốc an thần có phải thuốc ngủ không?

Thuốc an thần và thuốc ngủ có một số điểm tương đồng như làm giảm sự lo lắng, căng thẳng, giãn cơ, giúp thúc đẩy giấc ngủ. Thế nhưng, thuốc an thần và thuốc ngủ có mục đích sử dụng để chữa trị khác nhau.

• Mục đích sử dụng: Thuốc an thần thường được dùng để làm giảm tình trạng căng thẳng, lo âu và cải thiện những triệu chứng tâm lý khác. Thuốc ngủ có công dụng giúp người bệnh ngủ tốt, chữa trị rối loạn giấc ngủ.
• Tác động đến tâm thần: Thuốc an thần có tác dụng ổn định tâm trạng, giảm sự lo lắng. Thuốc ngủ có tác dụng tạo điều kiện tốt cho giấc ngủ, hạn chế thời gian mất ngủ.
• Tác dụng phụ: Thuốc an thần và thuốc ngủ đều tạo ra cảm giác buồn ngủ, có thể gây mất tập trung, lệ thuộc thuốc. Thế nhưng, thuốc an thần có thể gây buồn ngủ vào ban ngày, trong khi thuốc ngủ dẫn đến tình trạng mệt mỏi vào buổi sáng.

Tìm hiểu thêm: Thuốc an thần dễ ngủ: Thông tin chung về tác dụng, lưu ý khi dùng.

5. Thuốc an thần có gây nghiện không?

Một số loại thuốc an thần có thể gây ra tình trạng lệ thuộc khi sử dụng thường xuyên trong một khoảng thời gian dài. Nhiều người hay sử dụng thuốc an thần để cải thiện giấc ngủ và bớt lo âu nhưng khi dùng liều thấp, không thấy hiệu quả thì lại dùng liều cao. Cách dùng thuốc này dần dần sẽ gây tâm lý phụ thuộc vào thuốc, phải có thuốc mới có thể ngủ được và trở thành lệ thuộc thuốc.

Lệ thuộc thuốc an thần có thể gây ra một số rối loạn hành vi, đồng thời gặp phải những dấu hiệu của hội chứng cai thuốc như: lo lắng, bồn chồn, đôi khi co giật, tê cóng đầu chi, loạn cảm, khó chịu với ánh sáng và tiếng ồn, vã mồ hôi, co cứng cơ…

Tùy vào loại thuốc  an thần được sử dụng, thời gian sử dụng, tần suất sử dụng, thể trạng mà mức độ gây lệ thuộc của các loại thuốc an thần có thể khác nhau. Vì vậy, người bệnh cần được bác sĩ hướng dẫn dùng thuốc an thần, không tự ý tăng liều lượng, và tốt nhất là nên bắt đầu với liều thấp nhất trong khoảng thời gian ngắn nhất. Đơn cử như thuốc an thần Lexomil (Bromazepam, một loại thuốc nhóm Benzodiazepine) được chỉ định dùng không quá 4 tuần, dùng từ liều thấp nhất (¼ hoặc ½ viên) (để tránh gây lệ thuộc) và khi ngừng thuốc phải giảm liều từ từ, không tự ý dừng đột ngột (để tránh hội chứng cai thuốc).

6. Quá liều thuốc an thần phải làm sao?

Quá liều thuốc an thần có thể dẫn đến các triệu chứng như an thần sâu, nói lắp, suy hô hấp, hôn mê… thậm chí gây tử vong. Người bệnh bị quá liều thuốc an thần cần được đưa đến cơ sở y tế thăm khám, chữa trị ngay lập tức.

Những cách xử lý tình trạng dùng thuốc an thần quá liều bao gồm biện pháp hỗ trợ ngăn thuốc thấm sâu vào cơ thể, đào thải thuốc ra bên ngoài, ví dụ như: duy trì đường thở và hỗ trợ thông khí, bơm rửa dạ dày, dùng than hoạt tính, bổ sung dịch qua đường truyền tĩnh mạch…

Tìm hiểu thêm: Uống thuốc an thần quá nhiều có sao không? Ảnh hưởng sức khỏe thế nào?

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Thuốc an thần có nhiều công dụng trong việc hỗ trợ và điều trị một số bệnh tâm lý, bệnh thần kinh. Tuy nhiên, việc dùng thuốc vẫn cần tuân theo theo hướng dẫn của bác sĩ. Hy vọng bài viết giúp bạn hiểu hơn về thuốc an thần, tác dụng của thuốc an thần và lưu ý khi sử dụng, giúp phòng tránh các rủi ro về sức khỏe. Người bệnh nên chủ động đi khám để được bác sĩ tư vấn cụ thể.