Thoát vị thành bụng ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Thoát vị thành bụng ở trẻ em là gì?

Thoát vị thành bụng ở trẻ em là dị tật bẩm sinh hiếm gặp, xảy ra trong quá trình phát triển thai nhi. Tình trạng này xảy ra khi một phần nội tạng, thường là ruột, bị đẩy ra ngoài thông qua một điểm yếu trên thành bụng. Bệnh thường gặp hơn ở trẻ sinh non do thành bụng chưa phát triển hoàn chỉnh.

Khi lớp cơ hoặc lớp cân của thành bụng xuất hiện điểm yếu hoặc bị hở. Khi áp lực trong khoang bụng tăng lên sẽ, khối thoát vị sẽ lồi ra, quan sát được khối phồng rõ rệt trên bụng trẻ.

Các dạng thoát vị thành bụng ở trẻ em

Dưới đây là các dạng thoát vị thành bụng ở trẻ em phổ biến:

1. Thoát vị bẹn ở trẻ em

Thoát vị bẹn bẩm sinh thường xuất hiện khi ống phúc tinh mạc không đóng lại hoàn toàn trước khi sinh. Khoảng 1 – 5% các trường hợp thoát vị ở trẻ sơ sinh và trẻ em là thoát vị bẹn. Tình trạng này thường gặp nhiều ở trẻ sinh non và phổ biến ở bé trai hơn so với bé gái. Các triệu chứng thường được phát hiện trong những tháng đầu đời và trẻ thường được can thiệp phẫu thuật sớm để tránh biến chứng. (1)

2. Thoát vị rốn ở trẻ em

Thoát vị rốn là tình trạng các cơ xung quanh rốn (vòng rốn) không đóng lại sau khi dây rốn còn sót lại rụng sau khi sinh. Khuyết tật này thường được phát hiện ngay sau khi trẻ chào đời thông qua khối phồng ở vùng rốn. Tùy thuộc vào kích thước của thoát vị và tình trạng của trẻ mà bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị thích hợp.

3. Thoát vị thượng vị ở trẻ em

Thoát vị thượng vị thường xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào của vùng giữa rốn và dưới xương ức. Không giống các dạng thoát vị khác, loại này thường chỉ chứa một phần mô mỡ nhỏ chui ra ngoài thành bụng, hiếm khi chứa ruột hay các tạng khác. Khối phồng thường rõ hơn khi trẻ khóc, ho hoặc gắng sức. Thoát vị thượng vị sẽ không tự đóng lại nên trẻ cần được điều trị bằng phẫu thuật thoát vị thành bụng.

4. Thoát vị hoành ở trẻ em

Thoát vị hoành xảy ra khi có sự khuyết tật ở cơ hoành – vách ngăn giữa khoang ngực và ổ bụng. Tình trạng này khiến các cơ quan trong ổ bụng như dạ dày, ruột có thể chui lên khoang ngực qua lỗ khuyết. Trẻ mắc thoát vị hoành thường có biểu hiện khó thở, tím tái ngay sau sinh do các cơ quan trong bụng chèn ép phổi. Đây là dị tật bẩm sinh nghiêm trọng cần được phát hiện sớm qua siêu âm thai và can thiệp phẫu thuật ngay sau sinh.

5. Thoát vị thành bụng sau mổ

Thoát vị vết mổ là biến chứng có thể gặp sau các ca phẫu thuật ổ bụng ở trẻ em. Vết sẹo sau mổ không liền lại tốt hoặc kỹ thuật khâu đóng thành bụng chưa phù hợp, tạo nên điểm yếu tại vị trí vết mổ cũ. Khi áp lực ổ bụng tăng cao, các tạng trong ổ bụng sẽ đẩy ra ngoài qua điểm yếu này, hình thành khối phồng dưới da.

Nguyên nhân thoát vị thành bụng ở trẻ em

Thoát vị thành bụng ở trẻ em là một dị tật bẩm sinh, hình thành từ giai đoạn thai nhi đang phát triển trong bụng mẹ và xuất hiện ở cả bé trai và bé gái. Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây thoát vị thành bụng ở trẻ em vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng bệnh có thể do biến đổi gen, hormone của thai nhi, hoặc do người mẹ tiếp xúc với các yếu tố như hóa chất, ô nhiễm môi trường, chế độ ăn uống và sử dụng một số loại thuốc không an toàn trong thời gian mang thai…

Dấu hiệu thoát vị thành bụng ở trẻ em

Do trẻ còn quá nhỏ, chưa thể diễn tả chính xác các triệu chứng khi bị thoát vị thành bụng. Vì vậy, phụ huynh cần chú ý đến những biểu hiện bất thường trên cơ thể trẻ để có thể phát hiện sớm tình trạng thoát vị thành bụng ở trẻ gồm:

• Có khối phồng ở vùng rốn, bẹn hoặc dọc đường giữa bụng.
• Khối phồng to lên khi trẻ khóc, ho hoặc rặn khi đại tiện.
• Trẻ thường quấy khóc, bứt rứt không yên sau ăn hoặc vận động. Có thể kèm theo nôn trớ, biếng ăn.
• Trẻ có biểu hiện đau tại vị trí khối phồng.
• Da vùng thoát vị đổi màu đỏ hoặc tím tái kèm sốt cao.
• Khối thoát vị đột ngột cứng lại và không thể đẩy vào trong. Trẻ đau dữ dội, có thể kèm theo nôn ói liên tục. Tình trạng này cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay.

Yếu tố tăng nguy cơ trẻ mắc thoát vị thành bụng

Một yếu tố làm tăng khả năng trẻ mắc bệnh thoát vị thành bụng như:

• Phụ nữ mang thai quá sớm, đặc biệt ở tuổi vị thành niên không chỉ làm tăng nguy cơ sinh non mà còn dễ dẫn đến dị tật bẩm sinh ở thai nhi, trong đó có thoát vị thành bụng.
• Thường xuyên sử dụng đồ uống có cồn trong suốt quá trình mang thai: Chất cồn có thể làm rối loạn quá trình hình thành các cơ quan, trong đó có thành bụng của bé.
• Hút thuốc lá trong thời gian mang thai: Các chất độc từ thuốc lá có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển của thai nhi, làm gia tăng nguy cơ mắc thoát vị thành bụng bẩm sinh ở thai nhi.

Chẩn đoán thoát vị thành bụng ở trẻ em

Chẩn đoán thoát vị thành bụng ở trẻ em là một quá trình bao gồm việc thăm khám lâm sàng và sử dụng các phương pháp cận lâm sàng để xác định tình trạng và mức độ của bệnh. Dưới đây là các cách chẩn đoán phổ biến:

1. Chẩn đoán lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng để đánh giá khối phồng trên thành bụng của trẻ bao gồm: quan sát kích thước, vị trí khối phồng và kiểm tra xem khối có thể đẩy ngược vào trong ổ bụng hay không. Đồng thời, hỏi phụ huynh về các triệu chứng và tiền sử bệnh kèm theo của trẻ để có chẩn đoán chính xác. (2)

2. Chụp MRI

Chụp cộng hưởng từ (MRI) cho phép quan sát chi tiết các mô mềm và cấu trúc giải phẫu mà không sử dụng tia X, giúp đánh giá các trường hợp thoát vị thành bụng phức tạp hoặc không điển hình. MRI thường được chỉ định khi các phương pháp chẩn đoán khác không cung cấp đủ thông tin cần thiết hoặc khi cần theo dõi lâu dài.

3. Chụp CT

Chụp cắt lớp vi tính (CT) cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc giải phẫu của vùng thoát vị thành bụng và các cơ quan lân cận. Tuy nhiên, chụp CT chỉ được chỉ định trong những trường hợp cần thiết và cần cân nhắc ở trẻ vì kỹ thuật này có sử dụng tia X.

4. Siêu âm

Siêu âm bụng là phương pháp chẩn đoán hình ảnh đầu tay được lựa chọn với trẻ nhỏ để chẩn đoán thoát vị thành bụng do không gây đau và không có bức xạ. Thông qua siêu âm, bác sĩ xác định được chính xác vị trí, kích thước của khối thoát vị và các cơ quan bị thoát vị ra ngoài.

Điều trị thoát vị thành bụng trẻ em

Thoát vị thành bụng ở trẻ em có thể được chẩn đoán sớm từ giai đoạn thai kỳ hoặc khi trẻ mới chào đời bằng siêu âm. Tùy thuộc vào từng dạng thoát vị thành bụng mà trẻ mắc phải, bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị thích hợp.

1. Điều trị không can thiệp

Trẻ bị thoát vị rốn nhỏ không có triệu chứng, mức độ thoát vị nhẹ, có thể tự khỏi và không cần bất kỳ phương pháp điều trị nào. Bố mẹ chỉ cần đưa con đến bệnh viện thăm khám sức khỏe định kỳ hoặc theo lịch hẹn của bác sĩ để kiểm tra tình trạng thoát vị vị thành bụng.

2. Phẫu thuật điều trị thoát vị thành bụng ở trẻ em

Phẫu thuật điều trị thoát vị thành bụng ở trẻ được chỉ định trong trường hợp khối thoát vị lớn và gây đau cho trẻ. Có hai loại phẫu thuật sửa chữa thoát vị thành bụng ở trẻ là: phẫu thuật mở và phẫu thuật ít xâm lấn (nội soi). Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và loại thoát vị thành bụng mà trẻ mắc phải, tiền sử bệnh lý, các phẫu thuật trước đây và tình trạng sức khỏe của trẻ, bác sĩ sẽ cân nhắc loại phẫu thuật phù hợp.

Tại PlinkCare, sau phẫu thuật điều trị ở trẻ em có dùng keo sinh học. Loại keo này không ảnh hưởng đến ruột, không gây nhiễm trùng và đối với vết thương sạch nông vẫn có thể sử dụng được.

3. Chăm sóc sau phẫu thuật

Đối với phẫu thuật mở truyền thống, trẻ có thể được gây mê toàn thân hoặc gây mê/gây tê tại chỗ. Vì vậy, sau khi phẫu thuật, trẻ sẽ được tiếp tục theo dõi tại bệnh viện. Bố mẹ cần lưu ý một số điều khi chăm sóc trẻ sau phẫu thuật gồm:

• Theo dõi các dấu hiệu bất thường ở trẻ như sốt, đau nhiều, chảy dịch hoặc chảy máu tại vết mổ…
• Cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ, tránh để trẻ hoạt động mạnh.
• Cho trẻ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, ưu tiên những thực phẩm mềm, dễ nuốt.
• Đưa trẻ tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ.

Biến chứng trẻ bị thoát vị thành bụng nếu không điều trị

Trẻ được chẩn đoán thoát vị thành bụng nếu không được can thiệp điều trị kịp thời, có nguy cơ gặp một số biến chứng nguy hiểm như:

• Thoát vị nghẹt: Ruột và những thành phần lân cận bị siết chặt tại túi thoát vị.
• Thoát vị hoại tử: Do máu không thể đến được vị trí bị thoát vị trên thành bụng, lâu ngày dẫn đến hoại tử.
• Tắc ruột: Ruột bị chèn ép, gập góc hoặc xoắn vặn do thoát vị khiến thức ăn và chất thải không thể đi qua.
• Viêm phúc mạc: Trẻ sốt cao, đau bụng dữ dội và có thể tiến triển thành nhiễm trùng huyết nếu không được cấp cứu kịp thời.

Cách phòng ngừa thoát vị thành bụng ở trẻ em

Thoát vị thành bụng ở trẻ em là một dị tật bẩm sinh, nên không thể phòng ngừa hoàn toàn được. Tuy nhiên, trong thời gian thai kỳ, người mẹ có thể áp dụng một số biện pháp sau nhằm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ở thai nhi:

• Theo dõi và khám thai định kỳ để phát hiện sớm các dị tật bẩm sinh, để có sự chuẩn bị tốt, điều trị kịp thời sau khi trẻ chào đời.
• Đảm bảo dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe tốt cho mẹ trong suốt thai kỳ.
• Sau khi trẻ sinh ra, cần theo dõi kỹ tình trạng sức khỏe và đi khám ngay nếu thấy có dấu hiệu phình bất thường ở vùng bụng của trẻ, để được chẩn đoán và can thiệp sớm nếu cần.

Câu hỏi thường gặp

1. Thoát vị thành bụng ở trẻ có nguy hiểm không?

Thoát vị thành bụng ở trẻ sẽ nguy hiểm nếu túi thoát vị lớn, không tự đóng lại được và gây ra triệu chứng. Nếu không điều trị sớm và thích hợp, trẻ có nguy cơ gặp các biến chứng như: bị nghẹt khối thoát vị, hoại tử, tắc ruột… ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

2. Thoát vị thành bụng ở trẻ có tự khỏi được không?

Thoát vị thành bụng ở trẻ có tự khỏi được không còn tùy thuộc vào dạng thoát vị mà mức độ thoát vị mà trẻ mắc phải. Đối với thoát vị rốn nhỏ hơn, 85% các trường hợp sẽ tự đóng lại mà không cần phẫu thuật. Thoát vị rốn lớn, có triệu chứng nếu không đóng lại trước khi trẻ 5 tuổi cần được phẫu thuật để sửa chữa. Trẻ bị thoát vị bẹn không tự khỏi và có nguy cơ gặp biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị sớm.

3. Trẻ phẫu thuật thoát vị thành bụng bao lâu hồi phục?

Thời gian hồi phục sau của trẻ khi phẫu thuật thoát vị thành bụng thường là từ 1-2 tuần. Tuy nhiên, sẽ có sự khác nhau ở mỗi trẻ và tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như: loại phẫu thuật, tiền sử bệnh kèm theo, tình trạng sức khỏe tổng thể của trẻ…

4. Trẻ mổ thoát vị thành bụng có nguy cơ tái phát sau phẫu thuật không?

Trẻ mổ thoát vị thành bụng vẫn có nguy cơ tái phát nhưng thấp, thường do nhiễm trùng vết mổ hoặc vận động mạnh sớm sau mổ.

5. Khi nào cần đưa trẻ thoát vị thành bụng đến gặp bác sĩ?

Phụ huynh nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ nếu sau phẫu thuật trẻ có dấu hiệu như sưng, đau, hoặc đỏ quanh vùng mổ, sốt cao, hoặc nôn ói liên tục.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, phụ huynh có thể liên hệ tới khoa Nhi – PlinkCare theo địa chỉ:

Thoát vị thành bụng ở trẻ em có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Vì vậy, bố mẹ cần chú ý đến những thay đổi bất thường trên cơ thể trẻ như xuất hiện khối phồng trên thành bụng và đưa trẻ đến bệnh viện có chuyên khoa Nhi để thăm khám, điều trị sớm.