Thiểu năng tuần hoàn não: Nguyên nhân, triệu chứng và chẩn đoán

Thiểu năng tuần hoàn não (Thiếu máu não) là căn bệnh nguy hiểm đang có xu hướng trẻ hóa. Bệnh gây ảnh hưởng đến các hoạt động chức năng của não. Vậy, nguyên nhân thiểu năng tuần hoàn não là gì? Triệu chứng thiểu năng tuần hoàn não ra sao? Bệnh được chẩn đoán và điều trị bằng cách nào?

Thiểu năng tuần hoàn não là bệnh gì?

Thiểu năng tuần hoàn não (hay thiếu máu não) là tình trạng suy giảm lượng máu lưu thông lên não. Khi đó, lượng oxy và các dưỡng chất nuôi não sẽ giảm thiểu khiến cho tế bào thần kinh không đủ năng lượng để hoạt động. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng của não.

Nguyên nhân gây thiểu năng tuần hoàn não

Một số nguyên nhân gây thiểu năng tuần hoàn não bao gồm:

• Bệnh lý xơ vữa mạch máu: Bệnh lý này thường gây hẹp các mạch máu não, gây cản trở quá trình lưu thông máu lên não. Bệnh xơ vữa động mạch được xem là nguyên nhân phổ biến gây ra hội chứng thiểu năng tuần hoàn não (chiếm khoảng 60 – 80% trên tổng số ca bệnh).
• Viêm tắc động mạch hoặc dị dạng mạch máu
• Bệnh về tim mạch như hở hoặc hẹp van tim, suy tim
• Bệnh huyết áp: Mọi tình trạng rối loạn về huyết áp đều có thể dẫn đến rối loạn cơ chế tự điều hoà tuần hoàn não, khiến lưu lượng máu lên não suy giảm đáng kể. Do đó, cả bệnh huyết áp thấp và huyết áp cao đều có thể là nguyên nhân gây thiểu năng tuần hoàn não.
• Chấn thương, làm tổn thương các mạch máu não (bóc tách động mạch cảnh trong, bóc tách động mạch đốt sống….)

Triệu chứng thiểu năng tuần hoàn não

Triệu chứng thiểu năng tuần hoàn não có thể kéo dài từ vài giây đến vài phút, biểu hiện nhẹ hoặc nặng khác nhau tùy vào tình trạng bệnh. Theo Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ, triệu chứng thường gặp của bệnh thiểu năng tuần hoàn não bao gồm:

• Đau đầu: Đây là triệu chứng xuất hiện sớm và thường gặp (chiếm đến 90%) khi bị thiểu năng tuần hoàn não. Đau đầu do bệnh lý này thường có tính chất co thắt, lan tỏa hoặc khu trú ở vùng chẩm.
• Chóng mặt: Tương tự như các vấn đề về thần kinh khác, bệnh lý này cũng có thể gây ra tình trạng chóng mặt. Người bệnh cũng có thể gặp phải hiện tượng loạng choạng khi đứng hoặc đi, cảm giác hoa mắt, lâng lâng như say sóng và thường xuyên tối sầm mặt khi đột ngột đổi tư thế.
• Dị cảm: Xuất hiện cảm giác tê bì như kiến bò ở đầu ngón chân, ngón tay và nghe thấy tiếng “ve kêu” trong tai.
• Rối loạn giấc ngủ: Người bệnh có thể bị mất ngủ, ngủ không sâu giấc, gặp khó khăn trong việc chìm vào giấc ngủ.
• Rối loạn liên quan đến sự tập trung: Suy giảm trí nhớ, khả năng chú ý và tập trung có thể là triệu chứng của bệnh lý này.
• Rối loạn liên quan đến cảm xúc: Thiểu năng tuần hoàn não có thể khiến cho người bệnh dễ xúc động, dễ cáu gắt hơn người bình thường.

Đối tượng nguy cơ của hội chứng thiểu năng tuần hoàn não

Mặc dù bệnh thiểu năng tuần hoàn não có thể xảy ra với bất cứ ai, tuy nhiên các đối tượng sau đây sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, bao gồm:

• Người thường xuyên căng thẳng: Căng thẳng, stress xảy ra phổ biến ở đối tượng lao động trí óc. Kéo dài tình trạng này có thể là điều kiện thuận lợi để các bệnh về thần kinh phát triển, trong đó có thiểu năng tuần hoàn máu não.
• Người có chế độ dinh dưỡng không khoa học: Một người duy trì chế độ dinh dưỡng không cân đối, dung nạp nhiều thức ăn chứa đường, dầu mỡ, chất bảo quản,… sẽ dễ bị thừa cân, béo phì. Hệ quả làm gia tăng nguy cơ bị thiểu năng tuần hoàn máu não do bệnh xơ vữa động mạch, tim mạch và huyết áp.
• Người mắc bệnh nền: Nguy cơ bị suy giảm tuần hoàn não sẽ gia tăng đáng kể ở người có sẵn các bệnh nền như rối loạn chuyển hóa lipid, tiểu đường, tăng huyết áp, cholesterol trong máu cao, béo phì, rung nhĩ…
• Người ít vận động: Ít vận động có thể khiến cho hoạt động của hệ mạch máu bị trì trệ. Điều này sẽ gây suy giảm tuần hoàn máu lên não.

Thiểu năng tuần hoàn não có nguy hiểm không?

Thiểu năng tuần hoàn não là tình trạng nguy hiểm, ảnh hưởng xấu đến nhiều cơ quan quan trọng của cơ thể. Mức độ nhẹ, bệnh sẽ gây ra một số biểu hiện như đau đầu, mệt mỏi, chóng mặt, giảm trí nhớ, kém tập trung, dễ cáu gắt… Những yếu tố này gây ảnh hưởng đến chất lượng sống và giao tiếp xã hội. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng, dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng hơn như mất trí nhớ, rối loạn sức khỏe tâm thần, đột quỵ não… đối diện nguy cơ tử vong cao.

Biến chứng của thiểu năng tuần hoàn não

Một số biến chứng của bệnh thiểu năng tuần hoàn máu não điển hình như: (1)

1. Thiếu oxy lên não

Suy giảm tuần hoàn máu não khiến não bộ không được cung cấp đủ oxy. Kéo dài tình trạng thiếu oxy lên não sẽ gây ra trạng thái mơ màng, kém tỉnh táo, hôn mê, tử vong.

2. Tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não (đột quỵ não) do suy giảm tuần hoàn máu não là biến chứng phổ biến và có nguy cơ tử vong rất cao. Biến chứng này xảy ra do tình trạng xơ vữa động mạch không được chẩn đoán và chữa trị kịp thời. Khi đó, các mảng xơ vữa sẽ phát triển kích thước và vỡ ra, tiểu cầu có xu hướng bao bọc các mảnh vỡ này để hình thành nên cục máu đông (huyết khối). Huyết khối có thể di chuyển và gây tắc lòng mạch não dẫn đến tai biến mạch máu não.

Nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời, người bị tai biến mạch máu não có thể sớm hồi phục sức khỏe. Tuy nhiên, nếu chậm trễ trong việc điều trị, người bệnh có thể phải gánh chịu nhiều di chứng như yếu liệt nửa người, khó nói, nói ngọng, suy giảm nhận thức…, thậm chí tử vong.

3. Xuất huyết não

Xuất huyết não xảy ra khi thành động mạch có hiện tượng suy yếu và vỡ ra khiến cho máu chảy vào bên trong khoang sọ gây tăng áp lực nội sọ. Những bất thường liên quan đến việc lưu thông máu lên não đều có thể gây ra tình trạng xuất huyết não. Do đó, nếu không được chữa trị kịp thời, thiểu năng tuần hoàn não có thể dẫn đến biến chứng xuất huyết não, gây tử vong.

4. Phù não

Phù não là biến chứng phổ biến của đột quỵ do thiểu năng tuần hoàn não. Đây là tình trạng tích tụ chất lỏng quá mức bên trong không gian ngoại bào và nội bào của não bộ. Phù não sẽ dẫn đến tình trạng tăng áp lực nội sọ, gây chèn ép mô não, làm tổn thương các vùng não. Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, người bị phù não có thể bị tàn tật, thậm chí tử vong.

Phương pháp chẩn đoán thiểu năng tuần hoàn não

Để có thể chẩn đoán bệnh, bác sĩ cần dựa vào triệu chứng lâm sàng và các kết quả thăm khám cận lâm sàng.

Quá trình thăm khám cận lâm sàng bao gồm:

• Phương pháp đánh giá nguy cơ thiếu máu não
  • MRI não – mạch máu não
  • Các xét nghiệm về sinh hoá để đánh giá cơ bản đầy đủ chức năng gan, thận, đường huyết, mỡ máu, các chức năng đông cầm máu…..
  • Điện tim, siêu âm tim để đánh giá các bất thường từ tim. Ngoài ra trong trường hợp cần thiết có thể làm các xét nghiệm chuyên sâu hơn như điện tim gắng sức, holter huyết áp, holer điện tim 1 ngày , 3 ngày…..
  • Siêu âm Doppler động mạch cảnh, động mạch đốt sống

Điều trị thiểu năng tuần hoàn não

Hiện nay, có hai cách điều trị thiểu năng tuần hoàn máu não là nội khoa và ngoại khoa.

1. Điều trị nội khoa

Tùy vào từng cơ chế bệnh sinh mà người bệnh có thể sẽ được bác sĩ chỉ định phác đồ điều trị bằng thuốc khác nhau. Một số loại thuốc thường có mặt trong phác đồ điều trị bệnh lý này điển hình như:

Việc đầu tiên cần phải làm là phải kiểm soát thật tốt các yếu tố nguy cơ có thể dẫn tới các bệnh lý tim và mạch  máu: điều trị cao huyết áp, kiểm soát đường huyết, mỡ máu, các bệnh lý về tim bằng cách khám và điều trị đúng chuyên khoa. Ngoài ra còn có:

• Thuốc điều trị triệu chứng: thuốc ở cả dạng uống và tiêm như tanganil; thuốc ở dạng uống đơn thuần như betaserc, sibelium….
• Thuốc giúp cải thiện tuần hoàn não với nhiều cơ chế tác động khác nhau như stugeron hỗ trợ làm giãn mạch máu não; tăng cường cung cấp oxy lên não như duxil; tăng lưu thông mạch máu não như piracetam….

Ngoài ra, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định người bệnh thiểu năng tuần hoàn não sử dụng sản phẩm hỗ trợ điều trị có nguồn gốc tự nhiên. Một số sản phẩm mang lại hiệu quả hoạt huyết dưỡng não cũng có thể được bác sĩ cân nhắc chỉ định để hỗ trợ điều trị thiểu năng tuần hoàn não. Đơn cử như các sản phẩm chứa các hoạt chất thiên nhiên từ việt quất (blueberry) và bạch quả (ginkgo biloba) có tác động giúp chống lại các gốc tự do, hỗ trợ cải thiện lưu lượng máu lên não hiệu quả.

2. Điều trị ngoại khoa

Phương pháp ngoại khoa thường được bác sĩ chỉ định ở người bệnh có biểu hiện tai biến mạch máu não do xơ vữa động mạch đốt sống – thân nền và động mạch cảnh trong, cụ thể:

• Xơ vữa động mạch cảnh trong: Nếu hẹp động mạch cảnh trong đáng kể , người bệnh có thể được can thiệp đặt stent hoặc phẫu thuật bóc tách động mạch cảnh
• Xơ vữa động mạch đốt sống – thân nền: Đối với Nhồi máu não cấp xảy ra do tắc động mạch thân nền, một số trường hợp sẽ được chỉ định lấy huyết khối bằng dụng cụ, hoặc trong một số hiếm trường hợp, bệnh nhân có thể được đặt stent để đảm bảo tưới máu cho não.

Biện pháp phòng ngừa thiểu năng tuần hoàn não kéo dài

Bệnh thiểu năng tuần hoàn não kéo dài có thể được phòng ngừa bằng cách:

• Hạn chế nguy cơ bệnh liên quan: Người bệnh cần điều trị, kiểm soát tốt các bệnh lý có thể gây thiểu năng tuần hoàn não như xơ vữa động mạch, viêm tắc động mạch hoặc dị dạng mạch máu, bệnh tim mạch, tiểu đường, bệnh huyết áp, bệnh thần kinh…
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học: Mỗi người cần ưu tiên ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ, chất chống oxy hóa, chất béo tốt, vitamin như trái cây tươi, rau xanh, các loại hạt, cá béo… Đồng thời, hạn chế tiêu thụ thực phẩm nhiều đường, muối, dầu mỡ, thức ăn nhanh chứa nhiều chất béo xấu và chất bảo quản.
• Rèn luyện thể chất: Tạo thói quen thường xuyên tập thể dục (ít nhất 3 lần mỗi tuần và 30 phút mỗi lần). Một số môn thể thao tốt cho sức khỏe như bơi lội, chạy bộ, yoga, cầu lông…
• Không sử dụng chất kích thích, rượu bia
• Tránh tiếp xúc với các tác nhân gây căng thẳng như môi trường ô nhiễm, thông tin tiêu cực…
• Kiểm tra sức khỏe tổng quát định kỳ 6 tháng/ lần để sớm phát hiện những nguy cơ tiềm ẩn bệnh lý thiểu năng tuần hoàn não trong cơ thể.

Tóm lại, thiểu năng tuần hoàn não là bệnh nguy hiểm, nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng, ảnh hưởng trực tiếp tính mạng. Do đó, ngay khi nhận thấy các triệu chứng thiểu năng tuần hoàn não như đau đầu, chóng mặt, dị cảm, rối loạn thần kinh, rối loạn cảm xúc… cần đi khám càng sớm càng tốt.