Tăng nhu động ruột: Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa

Tăng nhu động ruột là gì?

Tăng nhu động ruột là tình trạng ruột hoạt động với tần suất và cường độ co bóp nhiều hơn bình thường. Nhu động ruột là tình trạng chuyển động của ruột do sự co bóp của các thớ sợi cơ xung quanh ống tiêu hóa, đây là một hoạt động bình thường của cơ thể. Hiện tượng này có mặt ở xuyên suốt ống tiêu hóa, bắt đầu từ thực quản, đến dạ dày và kết thúc ở hậu môn. Nhu động ruột ở mỗi vị trí của ống tiêu hóa đóng vai trò khác nhau nhưng nhìn chung mục đích của nó là để nghiền nát, vận chuyển và nhào trộn thức ăn với dịch vị giúp tiêu hóa dễ hơn.

Tuy nhiên, trường hợp nhu động ruột rối loạn, sẽ dẫn tới nhiều triệu chứng gây khó chịu cho người bệnh. Các rối loạn của nhu động thường gặp là tăng nhu động, tăng co thắt ruột hoặc giảm nhu động, liệt ruột. Rối loạn nhu động ruột là biểu hiện thường gặp của một nhóm các bệnh lý thuộc nhóm bệnh lý rối loạn vận động hệ tiêu hóa. Bài viết này tập trung vào vấn đề tăng nhu động ruột, là một dạng rối loạn phổ biến trong cơ chế bệnh sinh của các triệu chứng thuộc nhóm bệnh này.

Nhu động ruột bình thường có tần suất từ 4 – 32 lần/phút và được nghe thông qua các ống nghe chuyên dụng. Vì vậy, tăng nhu động ruột là một dạng rối loạn mà trong đó tần suất nhu động ở ruột tăng cao hơn mức bình thường, khiến hệ tiêu hóa không đủ thời gian để thực hiện chức năng phân hủy và hấp thụ dưỡng chất. Từ đó, Ruột tăng nhu động có thể gây ra các triệu chứng thường gặp như đau bụng, tiêu chảy, khó chịu vùng bụng và sôi bụng. (1)

Nguyên nhân gây tăng nhu động ruột

Có nhiều nguyên nhân gây nên hiện tượng nhu động ruột tăng. Biểu hiện của tình trạng tăng nhu động ruột bao gồm: gia tăng số lần đi tiêu, tiêu chảy, đau bụng hoặc chỉ sôi bụng. Gia tăng nhu động ruột có thể đơn thuần là do ảnh hưởng từ thói quen sinh hoạt nhưng cũng có thể do các tình trạng bệnh lý. (2)

1. Thói quen sinh hoạt có liên quan đến tình trạng tăng nhu động ruột

• Tiêu thụ quá nhiều chất xơ: Chất xơ trong trái cây, rau củ và ngũ cốc có khả năng làm sạch ruột. Tuy nhiên, cơ thể không tiêu hóa và hấp thụ chất xơ, thay vào đó, chất xơ sẽ được đào thải ra khỏi cơ thể. Do đó, khi ăn quá nhiều chất xơ, cơ thể sẽ tăng đào thải thông qua quá trình tăng nhu động ruột.
• Thói quen uống cà phê: Cà phê, bao gồm loại chứa và không chứa caffeine đều có thể kích thích việc đi tiêu, do các hóa chất trong cà phê làm tăng sinh các chất gây tăng nhu động ruột.
• Do phản ứng của ruột với thực phẩm: Một số thực phẩm có thể kích thích đường tiêu hóa dẫn tới tăng nhu động ruột. Hầu hết mọi người sau khi ăn một bữa quá cay, quá béo hay chứa các thành phần khó tiêu hóa khác, có thể khiến ruột tăng cường hoạt động đào thải. Mặc dù vậy, mỗi người có những phản ứng khác nhau của đường tiêu hóa với các thực phẩm khác nhau. Việc để ý thói quen ăn uống có thể giúp xác định các thực phẩm gây nên phản ứng khó chịu ở đường tiêu hóa.
• Thay đổi hormone ở nữ: Những biến đổi hormone trong cơ thể nữ giới, đặc biệt là prostaglandin, có thể ảnh hưởng đến tần suất đi tiêu, đặc biệt là trong kỳ kinh nguyệt. Do đó, tình trạng rối loạn tiêu hóa liên quan tới tăng nhu động ruột có thể là do thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt ở nữ.
• Căng thẳng và lo lắng: Hệ thần kinh và ruột có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Stress và lo lắng có thể gây co thắt ruột thông qua sự tác động của hóc môn sản sinh khi căng thẳng như cortisol và adrenaline, dẫn đến việc tăng nhu động ruột.

2. Tăng nhu động ruột cũng có thể là dấu hiệu liên quan tới các bệnh lý

2.1 Viêm dạ dày ruột

Viêm dạ dày và ruột là tình trạng viêm của đường ruột, có nhiều nguyên nhân gây nên bệnh lý trên, trong đó phổ biến nhất là do nhiễm khuẩn tấn công hệ tiêu hóa. Ruột khi viêm có tình trạng tăng xuất tiết dịch, tăng co thắt ruột dẫn tới các biểu hiện thường gặp như đau bụng, tiêu chảy, sốt, chán ăn, nôn ói.

2.2 Rối loạn nhu động ruột do thuốc

Một số loại thuốc có thể làm tăng nguy cơ rối loạn nhu động ruột như thuốc giảm đau opioid, thuốc kháng cholinergic, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống trầm cảm ba vòng… Để hỗ trợ bác sĩ xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh tăng nhu động ruột, bạn cần thông báo danh sách các thuốc đang sử dụng bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, thực phẩm chức năng…

2.3 Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Tăng nhu động ruột có thể đến từ hội chứng ruột kích thích – một trong những rối loạn thường gặp nhất. Đặc trưng của IBS là đau bụng kèm theo táo bón hoặc tiêu chảy hoặc sự xen kẽ giữa hai triệu chứng này, tình trạng này thường kéo dài nhiều tháng và đi kèm với sự thay đổi về thói quen đi cầu cũng như tính chất phân.

IBS là một bệnh lý lành tính, tuy nhiên các triệu chứng trên có thể ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống, công việc và sinh hoạt hằng ngày. Có nhiều yếu tố liên quan tới bệnh IBS như căng thẳng thường xuyên, thay đổi nội tiết tố, chế độ ăn uống, các thói quen sinh hoạt hoặc thay đổi hệ vi khuẩn của đường ruột. Khi gặp các tình trạng này, bạn cần được thăm khám và đánh giá đầy đủ bởi các bác sĩ chuyên khoa.

2.4 Xuất huyết tiêu hóa

Xuất huyết tiêu hóa (do loét dạ dày tá tràng, polyp đại tràng, viêm loét túi thừa đại tràng, trĩ…) có thể là nguyên nhân gây tăng nhu động ruột. Một số triệu chứng đặc trưng của xuất huyết tiêu hóa bên cạnh tăng nhu động ở ruột bao gồm: đi ngoài ra máu, phân có màu đen, đau bụng, nôn ói ra máu, chóng mặt, mệt mỏi…

Theo các chuyên gia, xuất huyết tiêu hóa là một tình trạng cấp cứu. Do đó, khi xuất hiện các dấu hiệu trên, người bệnh cần tới cơ sở y tế gần nhất để được đánh giá và điều trị kịp thời, tránh nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

2.5 Viêm đại tràng mạn tính

Viêm đại tràng mạn tính là tình trạng viêm loét kéo dài của ruột già. Khác với hội chứng ruột kích thích, viêm đại tràng mạn tính có các tổn thương viêm loét của ruột, nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn tới các biến chứng nguy hiểm. Biểu hiện thường gặp của viêm đại tràng mạn tính là tình trạng tiêu chảy kéo dài, có thể có hoặc không lẫn máu trong phân, đau bụng, sụt cân,… Hai thể bệnh thường gặp trong nhóm viêm đại tràng mạn tính là bệnh Crohn và viêm loét đại tràng

• Bệnh Crohn: Tiêu chảy là triệu chứng thường gặp ở người bệnh Crohn, đi kèm với đó là khoảng 60 – 70% người bệnh có biểu hiện đau bụng, sụt cân. Tổn thương của bệnh Crohn có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào của ruột, thường gặp nhất là phần ruột non. Đặc trưng của sang thương là phân bố ngắt quãng, ảnh hưởng tới nhiều đoạn ruột cùng lúc, giúp phân biệt với viêm loét đại tràng.
• Viêm loét đại tràng: Khoảng 90% người bị viêm loét đại tràng xuất hiện tình trạng đi tiêu chảy lẫn máu. Đau bụng và mót rặn cũng là những triệu chứng thường gặp của viêm loét đại tràng. Tổn thương của bệnh bắt đầu từ sang thương quan sát được tại trực tràng, nếu không được chữa trị kịp thời, các tổn thương sau đó có thể kéo dài liên tục lan dọc lên trên theo khung đại tràng.

Ngoài các triệu chứng ở hệ tiêu hóa, khoảng 25 – 40% người bệnh xuất hiện thêm các triệu chứng ở cơ quan khác, phổ biến nhất là ở khớp (viêm khớp, viêm cột sống dính khớp) và sang thương da (hồng ban nút, vảy nến…). Khi nghi ngờ mắc bệnh lý viêm đại tràng mạn tính, người bệnh cần tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa trong tiêu hóa để được tầm soát và điều trị kịp thời.

2.6 Tắc ruột cơ học

Đây là bệnh lý tắc nghẽn ruột do các nguyên nhân gây cản trở quá trình di chuyển của thức ăn qua ruột. Có nhiều nguyên nhân gây nên tắc ruột cơ học như sỏi phân, tình trạng dây dính ruột sau mổ, các khối u,… Bệnh có thể gây kích thích, tăng nhu động ruột với các triệu chứng điển hình như đau quặn bụng, chướng bụng và đặc biệt là bí đại tiện. Tắc ruột cơ học là tình trạng cấp cứu ngoại khoa và có thể cần phẫu thuật gấp, người bệnh nếu có bệnh cảnh tương tự cần tới cơ sở y tế gần nhất để được đánh giá và điều trị kịp thời.

Biểu hiện tăng nhu động ruột

Khi tình trạng co bóp của ruột tăng lên về tần số và cường độ, các triệu chứng sau đây có thể xuất hiện đồng thời hoặc riêng lẻ tùy thuộc vào nguyên nhân: (3)

• Tiêu chảy: Đây là triệu chứng thường gặp nhất của hội chứng này. Khi nhu động ruột tăng cao, thức ăn đi qua ruột quá nhanh, có thể dẫn đến tình trạng tiêu chảy và kém hấp thu chất dinh dưỡng.
• Xuất hiện các âm thanh sôi bụng lớn: Sự co bóp mạnh mẽ, liên tục ở ruột có thể tạo ra các âm thanh sôi bụng lớn có thể nghe được mà không cần ống nghe chuyên dụng.
• Đau bụng: Sự co thắt quá mức của ruột có thể gây đau bụng. Đau kiểu quặn từng cơn và có thể liên quan đến vấn đề đi tiêu. Mức độ đau có thể từ nhẹ tới nặng tùy thuộc vào nguyên nhân.
• Buồn nôn/ nôn: Nhu động ruột bị tăng có thể gây kích thích hệ tiêu hóa, khiến người bệnh thường xuyên có cảm giác buồn nôn hoặc nôn.
• Mệt mỏi: Nhu động ở ruột tăng có thể ảnh hưởng tới quá trình tiêu hóa và hấp thu các dưỡng chất trong thức ăn. Điều này khiến cơ thể không thể hấp thu đủ nước, dẫn đến mất nước và rối loạn điện giải, người bệnh rơi vào trạng thái mệt mỏi, suy nhược…
• Xì hơi liên tục: Đây cũng là triệu chứng thường gặp của tăng nhu động ruột. Khi nhu động ruột tăng lên, ngoài việc tống xuất phân còn có thể tống xuất các khí có trong ổ bụng. Do đó, người bệnh thường xuyên xì hơi, có thể đi kèm triệu chứng tiêu chảy.

Xử trí triệu chứng liên quan tới tăng nhu động ruột

Khi có các triệu chứng do tăng nhu động ruột, cần xem xét các yếu tố dưới đây:

• Thói quen ăn uống: Xây dựng thói quen ăn uống khoa học. Xem xét và điều chỉnh những thói quen ăn uống có thể ảnh hưởng đến đường ruột như tiêu thụ nhiều cà phê, các sản phẩm từ sữa, bia, rượu, các chất tạo ngọt nhân tạo, ăn nhiều đồ chiên rán nhiều dầu…
• Điều chỉnh thói quen sinh hoạt: Căng thẳng trong cuộc sống cũng làm tồi tệ hơn hệ tiêu hóa, một số giải pháp thư giãn có thể giúp hỗ trợ giảm triệu chứng.
• Xem xét các thuốc đang sử dụng: Một số thuốc có tác dụng làm tăng nhu động ruột gây khó chịu cho hệ tiêu hóa. Bạn cần xem lại các thuốc sử dụng gần đây có liên quan tới triệu chứng hay không, có thể tham khảo thêm các ý kiến chuyên gia về tác dụng phụ của thuốc bạn đang sử dụng.
• Tư vấn và điều trị: Nếu bạn không chắc chắn về nguyên nhân gây ra tình trạng này, hãy hỏi ý kiến ​​bác sĩ để được tư vấn.

Thắc mắc hay gặp

Dưới đây là những thắc mắc thường gặp liên quan đến nhu động ruột tăng:

1. Tăng nhu động ruột có phải bệnh lý không?

Tăng nhu động ruột là cơ chế của nhiều triệu chứng thường gặp như tiêu chảy, đau bụng, sôi bụng,… Hiện tượng trên có thể là các phản ứng sinh lý hoàn toàn bình thường của cơ thể do các thói quen sinh hoạt, ăn uống nhưng cũng có thể gặp trong các tình trạng bệnh lý thường gặp như hội chứng ruột kích thích, viêm dạ dày ruột… Do đó khi có hiện tượng tăng nhu động ruột kéo dài, bạn cần tới các cơ sở y tế uy tín để được kiểm tra, tư vấn rõ ràng.

2. Có nên tự mua thuốc uống khi có biểu hiện tăng nhu động ruột?

Không nên tự ý mua thuốc khi có các biểu hiện triệu chứng liên quan tới tăng nhu động ruột như đau bụng, tiêu chảy, sôi bụng, buồn nôn… Khi gặp các triệu chứng trên, bạn cần xem xét lại chế độ sinh hoạt, ăn uống hằng ngày, ghi nhận các thuốc sử dụng gần đây và nếu các triệu chứng trên không tự hết hoặc xảy ra với mức độ nặng, bạn cần tới cơ sở y tế để được đánh giá một cách đầy đủ.

3. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Việc phát hiện và can thiệp sớm giúp nâng cao hiệu quả điều trị, hạn chế nguy cơ gặp các biến chứng nguy hiểm của các bệnh lý gây ra tăng nhu động ruột. Do đó, người bệnh nên gặp bác sĩ nếu xuất hiện các dấu hiệu dưới đây:

• Tiêu chảy kéo dài bất thường và ngày càng nghiêm trọng
• Thường xuyên bị đau bụng, buồn nôn hoặc nôn không rõ nguyên nhân
• Chảy máu đường tiêu hóa với biểu hiện như nôn ra máu, đi tiêu ra máu, đi tiêu phân đen
• Sụt cân
• Đi tiêu không tự chủ
• Bí trung, đại tiện

Để được tư vấn cụ thể về tăng nhu động ruột cũng như đặt lịch khám trước, hãy liên hệ với Hệ thống PlinkCare, Tâm Anh Quận 7 theo thông tin dưới đây:

Tăng nhu động ruột là tình trạng có thể gặp ở nhiều bệnh lý thông thường lẫn bệnh lý nguy hiểm. Ngay khi phát hiện hoặc nghi ngờ bản thân có các dấu hiệu liên quan đến tình trạng này, cần đến ngay các bệnh viện uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời.