Tăng huyết áp tâm thu đơn độc: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là gì?

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là dạng tăng huyết áp phổ biến ở nhóm người lớn tuổi có số huyết áp tâm thu cao hơn 140 mmHg, trong khi số huyết áp tâm trương thấp hơn 90 mmHg.

Đối với người lớn bị huyết áp cao, mục tiêu huyết áp dưới 130/80 mmHg được khuyến nghị cho những người dưới 65 tuổi. Đối với những người từ 65 tuổi trở lên, hướng dẫn của Hiệp hội Tim mạch Mỹ nêu rõ số huyết áp cao nhất phải dưới 140 mmHg.

Chỉ số huyết áp bình thường là dưới 120 mmHg (tâm thu) và dưới 80 mmHg (tâm trương). Huyết áp tâm thu đo lực máu đẩy vào thành mạch máu ở thì tâm thu, phản ánh khả năng bơm máu của tim đến các hệ cơ quan trong cơ thể. Huyết áp tâm trương đo áp lực trong động mạch khi tim đang ở trạng thái nghỉ ngơi giữa các nhịp đập. (1)

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc cũng giống như các trường hợp tăng huyết áp khác, phần lớn người bệnh không có dấu hiệu gì, chỉ phát hiện khi tình cờ đo huyết áp hoặc khi thăm khám một bệnh lý khác. Do đó, các chuyên gia khuyến cáo người lớn từ 50 tuổi trở lên nên thăm khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm tăng huyết áp và có phương pháp điều trị và kiểm soát phù hợp.

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc có hay gặp không?

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc thường gặp ở người cao tuổi. Dựa trên dữ liệu từ Khảo sát dinh dưỡng và sức khỏe quốc gia 1999-2010, khoảng 30% người từ 60 tuổi trở lên bị tăng huyết áp tâm thu đơn độc không được điều trị. Ở người lớn từ 40-50 tuổi, tỷ lệ mắc bệnh là 6% và 1,8% ở người trẻ từ 18-39 tuổi. (2)

Theo Nghiên cứu tim mạch Framingham, một người 65 tuổi có huyết áp bình thường có 90% nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp trong suốt cuộc đời. Trong nhóm người cao tuổi, phụ nữ và người da đen không phải gốc Tây Ban Nha có tỷ lệ mắc các rối loạn tăng huyết áp cao hơn.

Nguyên nhân tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Trong hầu hết các trường hợp, nguyên nhân gây tăng huyết áp tâm thu đơn độc là do tính đàn hồi của hệ thống động mạch giảm. Tình trạng này thường gặp ở người lớn tuổi vì có sự lắng đọng canxi và collagen nhiều hơn vào thành động mạch khiến động mạch bị mất tính đàn hồi, cứng và kém linh hoạt hơn, dẫn đến tăng áp lực mạch và tăng vận tốc sóng mạch, gây tăng huyết áp tâm thu cao và suy giảm thêm huyết áp tâm trương.

Các yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Có nhiều yếu tố nguy cơ gây tăng huyết áp tâm thu đơn độc bao gồm:

• Có lượng cholesterol cao.
• Bị đái tháo đường.
• Ít hoặc không vận động.
• Thừa cân, béo phì.
• Sử dụng các sản phẩm thuốc lá.
• Ăn nhiều thực phẩm đã qua chế biến và/hoặc thực phẩm chứa nhiều muối và chất béo.

Triệu chứng tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc thường không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu nên nhiều người không nhận ra mình mắc bệnh. Theo thời gian, nếu không được điều trị, tình trạng này có thể gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể, dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Một số triệu chứng có thể nhận biết khi tăng huyết áp tâm thu đơn độc dần trở nên nghiêm trọng hơn là:

• Đau ngực.
• Hụt hơi, đặc biệt khi gắng sức.
• Đau đầu.
• Ảnh hưởng đến thị lực. (3)

Biến chứng của tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là một tình trạng sức khỏe nghiêm trọng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát tốt. Những biến chứng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn có thể đe dọa tính mạng của người bệnh, đặc biệt là ở người cao tuổi.

• Suy tim: Tăng huyết áp tâm thu đơn độc kéo dài có thể khiến tim phải làm việc quá sức để bơm máu, dần dần làm yếu cơ tim, dẫn đến suy tim.
• Nhồi máu cơ tim: Huyết áp cao liên tục cùng với các yếu tố nguy cơ tim mạch khác gây tổn thương và làm hẹp các động mạch vành cung cấp máu cho cơ tim. Khi các động mạch này bị tắc nghẽn, có thể dẫn đến đau tim, gây ra tổn thương không thể phục hồi cho cơ tim.
• Đột quỵ: Tăng huyết áp tâm thu đơn độc làm tăng nguy cơ ảnh hưởng các mạch máu trong não, dẫn đến đột quỵ.
• Bệnh thận mãn tính: Huyết áp cao liên tục gây áp lực lên các mạch máu nhỏ trong thận. Theo thời gian, chức năng thận bị suy giảm, dẫn đến bệnh thận mãn tính.
• Bệnh động mạch ngoại biên: Tăng huyết áp tâm thu đơn độc có thể làm ảnh hưởng các động mạch ở chân và tay, dẫn đến bệnh động mạch ngoại biên, gây đau và tê khi đi lại.
• Phình động mạch: Áp lực cao liên tục có thể làm yếu thành động mạch, dẫn đến phình động mạch, có thể gây vỡ mạch máu và chảy máu nghiêm trọng.

Phương pháp chẩn đoán tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Để đánh giá người bệnh có đang gặp tình trạng tăng huyết áp tâm thu đơn độc, bác sĩ cần thực hiện thăm khám và làm một số phương pháp để xác định chính xác:

1. Thăm khám lâm sàng

Để chẩn đoán tăng huyết áp tâm thu đơn độc, trước tiên bác sĩ sẽ tiến hành đo huyết áp cho người bệnh. Sau đó sẽ hỏi về tiền sử bệnh của người bệnh và gia đình, kiểm tra các dấu hiệu của tổn thương cơ quan đích như nghe tim phổi, kiểm tra phù nề, soi đáy mắt.

2. Điện tâm đồ EKG

Điện tâm đồ là phương pháp không xâm lấn giúp đánh giá hoạt động điện của tim. Đo điện tâm đồ có thể giúp phát hiện các dấu hiệu của phì đại thất trái – một biến chứng thường gặp của tăng huyết áp kéo dài, cũng như các bất thường nhịp tim khác có thể liên quan đến tăng huyết áp tâm thu đơn độc.

2. Xét nghiệm máu

Các xét nghiệm máu được thực hiện để kiểm tra chức năng thận, nồng độ điện giải và mức cholesterol. Xét nghiệm này giúp đánh giá tổng thể sức khỏe và phát hiện các yếu tố nguy cơ tim mạch khác. Ngoài ra, xét nghiệm máu cũng có thể giúp loại trừ các nguyên nhân thứ phát gây tăng huyết áp.

Điều trị tăng huyết áp tâm thu đơn độc như thế nào?

Điều trị tăng huyết áp tâm thu đơn độc cần có thể được chia thành liệu pháp không dùng thuốc và liệu pháp dùng thuốc.

Liệu pháp không dùng thuốc:

• Được khuyên dùng cho tất cả bệnh nhân bị tăng huyết áp ở mọi mức độ.
• Hạn chế muối trong chế độ ăn, lượng Natri trong khẩu phần ăn là 1,5 g hoặc ít hơn mỗi ngày tùy theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Giảm cân nếu thừa cân, béo phì.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh để ngăn ngừa tăng huyết áp bằng cách ăn nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, cá và các sản phẩm từ sữa ít béo.
• Tăng cường hoạt động thể chất với cường độ phù hợp.
• Hạn chế tiêu thụ rượu.
• Bổ sung kali, chỉ trừ khi có chống chỉ định ở bệnh nhân mắc bệnh thận mãn tính.
• Bỏ thuốc lá.
• Hạn chế căng thẳng.

Liệu pháp dược lý:

• Thuốc huyết áp có thể giúp kiểm soát tình trạng tăng huyết áp tâm thu đơn độc và giảm nguy cơ mắc các tình trạng sức khỏe liên quan.
• Đối với trường hợp khi huyết áp tâm thu ban đầu trên 160 mmHg hoặc huyết áp cao hơn 20/10mm Hg so với huyết áp mục tiêu, thường cần phải bắt đầu dùng hai thuốc chống tăng huyết áp đường uống.
• Bốn nhóm thuốc hạ huyết áp đường uống chính bao gồm: thuốc lợi tiểu giống thiazide, thuốc chẹn kênh canxi dihydropyridine, thuốc ức chế men chuyển angiotensin và thuốc chẹn thụ thể angiotensin.
• Bệnh nhân có nguyên nhân thứ phát gây tăng huyết áp nên được điều trị đồng thời các bệnh tương ứng.

Biện pháp cải thiện tình trạng tăng huyết áp tâm thu đơn độc

Để kiểm soát tối ưu tình trạng tăng huyết áp tâm thu đơn độc, người bệnh cần duy trì lối sống khoa học và kết hợp dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ nếu có. Một số biện pháp giúp hỗ trợ kiểm soát huyết áp mà người bệnh nên áp dụng bao gồm:

• Vận động thể chất đều đặn: Tập thể dục thường xuyên giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và giảm huyết áp. Nên duy trì ít nhất 30 phút hoạt động vừa phải mỗi ngày với các bộ môn như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội.
• Chế độ ăn ít muối, ít chất béo và cholesterol: Giảm lượng muối và chất béo bão hòa trong khẩu phần ăn có thể làm giảm huyết áp đáng kể. Vì vậy, người bệnh nên ưu tiên các thực phẩm tươi sống và hạn chế thức ăn chế biến sẵn.
• Chế độ ăn uống đầy đủ kali, canxi và magie: Các khoáng chất này có nhiều trong rau xanh, trái cây, các loại hạt và sữa ít béo có thể giúp cân bằng huyết áp.
• Hạn chế tiêu thụ rượu: Uống quá nhiều rượu có thể làm tăng huyết áp và giảm hiệu quả của thuốc hạ huyết áp. Do đó, tốt nhất người bệnh nên hạn chế uống rượu hoặc ngừng uống hoàn toàn.
• Bỏ thuốc lá: Việc bỏ thuốc lá không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Giảm cân đối với người bị thừa cân, béo phì: Duy trì cân nặng ở mức hợp lý không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và cải thiện sức khỏe tổng thể. Ở người thừa cân, béo phì việc giảm cân có thể làm giảm huyết áp đáng kể. Mỗi kg cân nặng giảm có thể làm giảm huyết áp tâm thu từ 0,5-1 mmHg.

Câu hỏi thường gặp

1. Tăng huyết áp tâm thu đơn độc có gặp ở người trẻ không?

Hiện nay, tăng huyết áp tâm thu đơn độc đang có xu hướng gia tăng ở những người trẻ dưới 40 tuổi. Hầu hết những người trẻ tuổi bị tăng huyết áp tâm thu đơn độc thường có:

• Chỉ số BMI lớn hơn 30.
• Nam giới.
• Sử dụng các sản phẩm thuốc lá.

2. Tăng huyết áp tâm thu đơn độc có nguy hiểm không?

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc rất nguy hiểm khi người bệnh không được điều trị. Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là một yếu tố nguy cơ gây bệnh tim mạch, suy thận và nguy cơ gây tử vong.

3. Khi nào nên đến gặp bác sĩ?

Bạn cần nhanh chóng đến gặp bác sĩ nếu bị cơn tăng huyết áp, khi huyết áp ở mức 180/120 mmHg hoặc cao hơn. Lúc này, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như:

• Đau ngực.
• Hụt hơi.
• Chóng mặt.
• Đau đầu.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ Trung tâm Tim mạch, PlinkCare, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Tăng huyết áp tâm thu đơn độc là yếu tố nguy cơ chính gây ra các biến cố tim bất lợi. Mặc dù bệnh thường xảy ra ở người cao tuổi nhưng hiện nay nhiều người trẻ cũng mắc bệnh này. Vì vậy, việc thăm khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm và có biện pháp kiểm soát huyết áp phù hợp là rất cần thiết, giúp phòng ngừa tăng huyết áp cũng như các biến chứng tim mạch khác.