Suy hô hấp ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách chẩn đoán

Suy hô hấp ở trẻ em là gì?

Suy hô hấp ở trẻ em là tình trạng mất cân bằng oxy và carbon dioxide (CO2) trong máu; lượng oxy quá ít hoặc có quá nhiều CO2 trong máu, ảnh hưởng đến trao đổi chất của cơ thể. Tình trạng này thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ nhũ nhi bởi hệ hô hấp chưa phát triển hoàn toàn. Thành ngực chưa hình thành đầy đủ, sụn chưa chuyển hóa hoàn toàn thành xương nên khi hít thở sâu, khu vực này không đủ mạnh để đáp ứng được nhu cầu oxy cao.

Tất cả các cơ quan, tế bào trên cơ thể đều cần hấp thụ đủ oxy và loại bỏ khí CO2 để có thể đảm bảo chức năng và hoạt động bình thường. Hít vào giúp cơ thể lấy oxy từ không khí, đến phổi, vào máu đến các cơ quan. Và ngược lại, thở ra lấy CO2 từ các cơ quan, đến phổi và đưa ra bên ngoài qua đường hô hấp. Khi bị suy hô hấp, cơ thể tích tụ khí CO2 gây tổn thương mô, cơ, làm chậm quá trình cung cấp oxy cho cơ thể. (1)

Suy hô hấp được phân làm hai loại: suy hô hấp cấp tính và suy hô hấp mạn tính. Trong đó: (2)

• Suy hô hấp cấp tính: diễn ra nhanh chóng, thường không có nhiều dấu hiệu cảnh báo, do một yếu tố/tai nạn xảy ra đột ngột.
• Suy hô hấp mạn tính: có tốc độ xảy ra chậm hơn, có các triệu chứng như khó thở, ngột ngạt, mệt mỏi, hay bị hụt sức khi vận động, buồn ngủ nhiều hơn. Đây là biến chứng của một bệnh lý nào đó hoặc cũng có thể là kết quả của việc hít phải khí độc trong thời gian dài.

Suy hô hấp có thể gây nên những tổn thương nghiêm trọng đến các cơ quan, não bộ, thậm chí gây tử vong nếu không được cứu chữa kịp thời. Nhiều trường hợp trẻ bị suy hô hấp được cứu chữa trị đúng cách, kịp thời, trẻ hồi phục hoàn toàn và không gặp phải bất kỳ vấn đề sức khỏe nào do suy hô hấp gây ra.

Nguyên nhân gây suy hô hấp ở trẻ em

Suy hô hấp ở trẻ em chủ yếu do nhiễm trùng vi khuẩn hoặc virus ảnh hưởng đến hệ hô hấp như viêm phế quản, viêm phổi… hoặc nhiễm trùng huyết dẫn đến sự cạn kiệt oxy dự trữ trong cơ thể, mất cân bằng oxy trong máu.

Ngoài ra, suy hô hấp có thể xảy ra nếu trẻ gặp phải các chấn thương đột ngột như té ngã, tai nạn giao thông… ảnh hưởng trực tiếp đến phổi hoặc phần não bộ đảm nhiệm vai trò điều khiển nhịp thở. (3)

Một số yếu tố tăng nguy cơ suy hô hấp ở trẻ em:

• Trẻ sinh non.
• Trẻ bị dị tật bẩm sinh ảnh hưởng đến phổi.
• Mắc phải các bệnh lý ảnh hưởng trực tiếp đến phổi và đường hô hấp: hen suyễn, tăng áp phổi, bệnh màng trong, viêm phổi, xơ nang, COPD, bệnh phổi kẽ…
• Nhiễm trùng não hoặc tủy sống: viêm màng não…
• Đường thở bị tắc nghẽn, có khối u hoặc hóc dị vật.
• Trẻ mắc các bệnh lý về tim mạch, suy tim.
• Trẻ bị chấn thương vùng ngực hoặc bụng, ảnh hưởng đến hệ thống xương, đặc biệt là xương sườn hoặc phổi.
• Dị ứng thực phẩm khiến đường hô hấp sưng nề.
• Cong vẹo cột sống.
• Trẻ bị nhiễm trùng huyết
• Trẻ bị bại liệt.
• Trẻ mắc hội chứng Guillain-Barre.
• Trẻ thường xuyên hít phải các chất kích thích phổi, không khí ô nhiễm, khói hóa chất, khói thuốc lá…
• Trẻ đang dùng thuốc hoặc từng có các can thiệp ảnh hưởng đến hệ hô hấp.

Triệu chứng lâm sàng của suy hô hấp ở trẻ em

Một số triệu chứng lâm sàng của suy hô hấp ở trẻ:

1. Khó thở

Suy hô hấp khiến trẻ thiếu hụt oxy hoặc tăng CO2 trong máu dẫn đến tình trạng khò khè, khó thở, thở thở nhanh, thở gấp, cánh mũi phập phồng khi thở, có hiện tượng rút lõm ngực khi trẻ hít vào (ở trẻ lớn). Tình trạng này kéo dài có thể gây nên những tổn thương nghiêm trọng đến não bộ, thần kinh, tim mạch…đe dọa tử vong ở trẻ.

2. Toàn thân tím tái

Thiếu hụt oxy khiến trẻ tím tái, bắt đầu từ môi và các chi (đầu chi còn ấm) sau đó tím tái lan rộng toàn thân. Ở một số trẻ có thể chuyển qua đỏ tí, vã mồ hôi kèm theo triệu chứng ngón tay dùi trống. Trẻ thiếu máu, da sẽ không có màu xanh tím.

3. Rối loạn tim mạch

Nhịp tim, huyết áp có thể bị rối loạn khi trẻ bị suy hô hấp. Ban đầu huyết áp của trẻ suy hô hấp thường tăng cao rồi sau đó sẽ giảm dần. Việc cứu chữa chậm trễ có thể bỏ lỡ “thời điểm vàng” để trẻ sống sót.

4. Rối loạn thần kinh và ý thức

Não bộ, hệ thần kinh là cơ quan chịu ảnh hưởng sớm nhất và nặng nề nhất khi trẻ bị suy hô hấp. Các biểu hiện có thể xảy ra như co giật, mất ý thức, lờ đờ, hôn mê, không thể kiểm soát hành vi.

5. Các triệu chứng khác

Suy hô hấp có thể gây nên các triệu chứng khác như viêm phế quản vùng phổi sau, tràn khí màng phổi, liệt màn hầu (khó thở, mất phản xạ nuốt, đờm và dịch vị nhiều tích tụ ở cổ), liệt cơ gian sườn (xẹp ngực khi hít vào), liệt hô hấp dẫn đến xẹp phổi (khó thở, đau tức ngực)…

Chẩn đoán suy hô hấp trẻ em

Chẩn đoán suy hô hấp ở trẻ bao gồm khám lâm sàng và cận lâm sàng. Khám lâm sàng, bác sẽ sẽ kiểm tra nhịp thở, nhịp tim… và hỏi một số thông tin để hỗ trợ cho quá trình chẩn đoán bệnh như tiền sử bệnh, triệu chứng, tần suất xuất hiện triệu chứng… Một số cận lâm sàng có thể được chỉ định:

• Xét nghiệm khí máu động mạch;
• Xét nghiệm máu;
• Nuôi cấy vi khuẩn;
• Nội soi phế quản;
• Chụp X-quang phổ;
• Đo điện tâm đồ, siêu âm tim;
• Sinh thiết phổi, kiểm tra chức năng phổi.

Điều trị suy hô hấp ở trẻ em

Suy hô hấp ở trẻ em là vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng, cần được chẩn đoán nhanh chóng và có kế hoạch chăm sóc, điều trị nghiêm ngặt. Việc điều trị thường bao gồm điều trị nguyên nhân gây suy hô hấp và các phương pháp điều trị khẩn cấp, giúp cải thiện nhịp thở, bổ sung oxy nhanh chóng và giảm thiểu tổn thương cho trẻ. Liệu pháp oxy, thuốc và một số thủ thuật hỗ trợ phổi có thể được thực hiện trong điều trị bệnh cho trẻ.

Trẻ có thể cần nhập viện một thời gian để bác sĩ theo dõi và chăm sóc tích cực cho đến khi sức khỏe của trẻ ổn định hơn. Ngoài ra, một số phương pháp điều trị hỗ trợ khác có thể được thực hiện nếu trẻ suy hô hấp nặng như: truyền dinh dưỡng và thuốc qua đường tĩnh mạch, vật lý trị liệu…

Biến chứng bệnh suy hô hấp cấp

Suy hô hấp có thể cướp đi sinh mạng của trẻ ở bất kỳ thời điểm nào. Nhiều trường hợp trẻ được cứu sống sau đợt suy hô hấp cấp phải đối mặt với nhiều di chứng nặng nề. (4)

Trẻ bị suy hô hấp cấp khi không được điều trị đúng cách có thể dẫn đến các biến chứng:

• Gây sẹo, tổn thương phổi vĩnh viễn.
• Nhiễm trùng, nhiễm trùng huyết.
• Tổn thương tim.
• Biến chứng thần kinh do thiếu oxy.
• Tổn thương thận và các cơ quan nội tạng.

Chăm sóc trẻ em bị suy hô hấp cấp

Suy hô hấp là một tình trạng nguy hiểm, cần được theo dõi một cách sát sao. Vì vậy, trẻ có tiền sử suy hô hấp hay được chẩn đoán mắc bệnh này, phụ huynh cần chú ý tuân thủ kế hoạch chăm sóc trẻ bị suy hô hấp theo hướng dẫn của bác sĩ.

Một số lưu ý khi chăm sóc trẻ bị suy hô hấp:

• Kiểm tra thân nhiệt trẻ thường xuyên nhằm có phương hướng hỗ trợ kịp thời. Trẻ sốt nhẹ có thể hạ sốt sớm qua các biện pháp không dùng thuốc như mặc đồ thông thoáng, uống nhiều nước… Trẻ sốt cao cần hạ sốt nhanh chóng với thuốc hạ sốt theo liều lượng bác sĩ chỉ định.
• Đảm bảo vệ sinh mũi họng cho trẻ sạch sẽ, thường xuyên rửa mũi họng cho trẻ với nước muối sinh lý để đường hô hấp của trẻ được thông thoáng.
• Trẻ ho nhiều, ho có đờm, phụ huynh khuyến khích trẻ uống nhiều nước hơn. Siro ho, thuốc giảm ho chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ.
• Cho trẻ ăn uống đa dạng, thực đơn hàng ngày phong phú, đảm bảo trẻ được bổ sung đủ dinh dưỡng và năng lượng. Điều này giúp trẻ phát triển một cách toàn diện và khỏe khoắn hơn.
• Dọn dẹp không gian sống, khu vực vui chơi sạch sẽ, giặt giũ chăn màn, hút bụi và khử khuẩn phòng.
• Phòng ngừa các tác nhân gây bệnh nhiễm trùng cho trẻ, hạn chế cho trẻ đến các khu vực công cộng khi có dịch bệnh diễn ra; tránh để trẻ tiếp xúc với người có dấu hiệu mắc bệnh nhiễm trùng; đeo khẩu trang trước khi ra ngoài.
• Chích vacxin phòng ngừa bệnh cho trẻ đủ mũi và đúng lịch nhằm giúp trẻ tăng đề kháng, giảm nguy cơ mắc bệnh.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với khói bụi, đặc biệt là khói thuốc lá.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ Chuyên khoa Nhi, PlinkCare theo địa chỉ:

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về suy hô hấp ở trẻ em. Trẻ có dấu hiệu suy hô hấp cần được đưa đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám và tư vấn điều trị kịp thời.