Sa sút trí tuệ ở người trẻ: Dấu hiệu, nguyên nhân và phòng ngừa

Sa sút trí tuệ ở người trẻ là bệnh gì?

Bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ là tình trạng sa sút trí tuệ khởi phát, phát triển sớm ở những người dưới 60, 65 tuổi. Sa sút trí tuệ khiến người bệnh mất dần chức năng nhận thức, suy nghĩ, tư duy, ghi nhớ…, ở mức độ nghiêm trọng sẽ làm người bệnh suy giảm hoặc mất khả năng thực hiện những việc thường ngày. Sa sút trí tuệ ở người trẻ thường xảy ra từ độ tuổi 40, 50, nhưng đã có trường hợp được chẩn đoán ở độ tuổi 30. Theo số liệu năm 2023, ước tính có hơn 28.650 trường hợp bị bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ. Dự kiến vào năm 2058, con số này sẽ tăng lên 42.400 người. (1)

Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ khác gì sa sút trí tuệ ở người già?

Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ do nhiều loại bệnh hay vấn đề sức khỏe khác nhau gây ra, cũng tương tự với chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi. Tuy nhiên, có một số khác biệt có thể bao gồm:

• Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ có khả năng xảy ra do di truyền (xảy ra ở 10% người trẻ mắc chứng sa sút trí tuệ).
• Người trẻ tuổi bị sa sút trí tuệ dễ phát triển những triệu chứng trầm cảm hơn người cao tuổi, do nhận thức rõ hơn về căn bệnh của bản thân.
• Người trẻ mắc bệnh sa sút trí tuệ có nguy cơ bị mất trí nhớ thấp hơn người cao tuổi. Lý do, chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ ảnh hưởng đến các vùng não khác nhau, ít có xu hướng tác động đến trí nhớ.
• Chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi có thể xảy ra do bệnh Alzheimer (khoảng 60%) nhưng tỉ lệ này ở người trẻ chỉ chiếm khoảng ⅓.
• Người trẻ tuổi có nguy cơ mắc dạng sa sút trí tuệ hiếm gặp hơn so với người già.
• Bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ có thể gây ra những vấn đề về khả năng đi lại, phối hợp, vận động, giữ thăng bằng.
• Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ có thể khó nhận biết hơn so với người lớn tuổi.

Dấu hiệu sa sút trí tuệ khởi phát ở người trẻ tuổi

Mất hay giảm trí nhớ không phải là dấu hiệu ban đầu duy nhất của chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ. Các triệu chứng có thể khác nhau ở mỗi người tùy vào nguyên nhân gây bệnh, phần não bị ảnh hưởng… Khi khởi phát bệnh, triệu chứng cũng có thể không biểu hiện rõ ràng hoặc tùy mức độ.

Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ thường ảnh hưởng đến phần thùy thái dương, thùy trán của não nên những triệu chứng ban đầu có thể xuất hiện bao gồm: lo lắng, trầm cảm, thay đổi về tính cách, hành vi, ngôn ngữ, tầm nhìn, khả năng nhận thức không gian, giải quyết vấn đề, ra quyết định… Dưới đây là một số dấu hiệu mà người trẻ tuổi bị sa sút trí tuệ có thể gặp phải khi bệnh khởi phát: (2)

• Tâm trạng thất thường: Người trẻ tuổi bị sa sút trí tuệ có thể thay đổi tâm trạng thất thường, có xu hướng cực đoan, dễ kích động, có thể phát sinh những hành vi bạo lực.
• Giảm năng suất làm việc: Người bệnh gặp khó khăn trong lúc thực hiện những công việc quen thuộc, khi suy luận hay tham gia các trò chơi trí tuệ, làm toán.
• Giảm khả năng phân biệt các vấn đề chi tiết: Bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ khởi phát có thể khiến người bệnh bị sai lệch tư duy như thực hiện sai công thức món ăn quen thuộc, nhớ sai kiến thức cơ bản… hoặc chỉ phân biệt/nhớ được các vấn đề cơ bản, không thể đi sâu vào chi tiết.
• Giảm quan tâm, thờ ơ với mọi thứ xung quanh: Người bệnh cảm thấy thuyên giảm hứng thú với những hoạt động hàng ngày, thậm chí không còn quan tâm đến các sở thích, thói quen của bản thân.
• Giảm hay mất khả năng xác định phương hướng: Người bệnh có thể bị giảm nhận thức về phương hướng như quên đường về nhà, đường đến nơi làm việc… Tình trạng này có thể xảy ra thỉnh thoảng hay thường xuyên.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi có các biểu hiện nghi ngờ của chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ, người bệnh cần đến cơ sở y tế uy tín, có chuyên khoa Thần kinh thăm khám càng sớm càng tốt. Việc chẩn đoán ngay khi xuất hiện triệu chứng có vai trò quan trọng, người bệnh sớm được tiếp nhận điều trị hiệu quả, ngăn bệnh tiến triển.

Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống PlinkCare là cơ sở y tế uy tín, được nhiều người bệnh tin tưởng lựa chọn đến thăm khám, điều trị các bệnh lý Thần kinh, bao gồm cả chứng sa sút trí tuệ. Khoa quy tụ đội ngũ bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, áp dụng những kỹ thuật đánh giá, kiểm tra hiện đại, được trang bị các máy móc tân tiến, chuyên sâu như máy chụp cắt lớp vi tính 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam, máy chụp cộng hưởng từ thế hệ mới 1,5 – 3 Tesla, máy điện não vi tính EEG-1200K…

Nguyên nhân hay các hình thức của sa sút trí tuệ ở người trẻ

Như đã nói, nguyên nhân gây sa sút trí tuệ ở người trẻ tương tự như sa sút trí tuệ ở người cao tuổi. Tuy nhiên, một số nguyên nhân như chứng mất trí trán thái dương (FTD) xảy ra phổ biến hơn ở người trẻ. Có thể kể đến các nguyên nhân, yếu tố nguy cơ hay hình thức thường gặp của bệnh này bao gồm: (3)

1. Bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra chứng sa sút trí tuệ và ước tính có thể ảnh hưởng đến ⅓ số người trẻ bị sa sút trí tuệ. Bệnh Alzheimer phát triển khi các protein tích tụ trong não tạo ra những cấu trúc được gọi là mảng bám, đám rối. Điều này làm chết các tế bào não, tác động đến những chức năng được não kiểm soát. Ở những người trẻ bị sa sút trí tuệ, mất trí nhớ ít có khả năng là triệu chứng đầu tiên.

2. Bệnh teo vỏ não sau (PCA)

Teo vỏ não sau (PCA) liên quan đến tình trạng rối loạn và mất chức năng của những tế bào não, đặc biệt là phần sau của não. Ở bệnh PCA, mô tại lớp ngoài của não co lại khi bị mất tế bào. Việc mất mô não có thể gây ra những vấn đề về thị lực, ảnh hưởng đến khả năng viết, tính toán… Người bệnh PCA thường có triệu chứng ở độ tuổi từ 50 – 60.

3. Chứng mất trí nhớ mạch máu

Chứng mất trí nhớ mạch máu hay sa sút trí tuệ mạch máu xảy ra do những vấn đề về cung cấp máu cho não. Bệnh có mối liên hệ chặt chẽ với bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch (như bệnh tim, đột quỵ).

4. Chứng mất trí nhớ trán thái dương (FTD)

Chứng mất trí trán thái dương hay sa sút trí tuệ trán thái dương (FTD) có thể là nguyên nhân gây hay một hình thức của sa sút trí tuệ ở người trẻ. Chứng mất trí trán thái dương xảy ra do tình trạng tổn thương tại những thùy não ở phía trước và/hoặc hai bên não. FTD thường được chẩn đoán ở những người từ 45 – 65 tuổi. Khoảng 20 – 40% người bị FTD có tiền sử gia đình bị sa sút trí tuệ.

5. Sa sút trí tuệ thể Lewy

Sa sút trí tuệ thể Lewy hay mất trí nhớ thể Lewy (DLB) xảy ra do sự tích tụ của những chất lắng đọng protein nhỏ (thể Lewy) trong não. DLB ít phổ biến hơn ở người trẻ tuổi bị sa sút trí tuệ. Thể Lewy cũng có thể gây ra bệnh Parkinson.

6. Bệnh Parkinson

Đây là một chứng rối loạn về khả năng vận động và tâm trạng. Bệnh tiến triển theo thời gian, xảy ra khi những tế bào thần kinh trong não không tạo ra đủ chất dopamine (có vai trò kiểm soát các cơ và sự chuyển động của cơ thể). Hầu hết người bệnh Parkinson được chẩn đoán mắc bệnh ở khoảng 65 tuổi, nhưng khoảng 1/10 người bệnh Parkinson được chẩn đoán dưới 45 tuổi. Ước tính khoảng ⅓ số người bệnh Parkinson sẽ phát triển chứng sa sút trí tuệ.

7. Bệnh Huntington

Bệnh Huntington là tình trạng di truyền tác động đến hệ thần kinh, thường khởi phát ở độ tuổi trung niên (khoảng 40 – 50 tuổi) và nặng dần theo thời gian. Bệnh gây ra tình trạng suy giảm dần về hành vi và nhận thức ở người bệnh.

8. Nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân hay yếu tố nguy cơ khác có thể dẫn đến chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ bao gồm:

• Bệnh đa xơ cứng (MS): Đây là căn bệnh mạn tính tác động đến hệ thần kinh trung ương, liên quan đến sự tổn thương ở lớp myelin bảo vệ dây thần kinh, ngăn cản những tín hiệu truyền từ não đi đến cơ thể. Bệnh đa xơ cứng thường xảy ra phổ biến ở phụ nữ gấp 3 lần so với nam giới và thường bắt đầu ở độ tuổi từ 20 – 40.
• Tổn thương não do rượu (ARBI): Thường xuyên uống rượu có thể dẫn đến chứng tổn thương não liên quan đến rượu, tác động đến trí nhớ, khả năng suy nghĩ, vận động
• Mất trí nhớ do HIV: Đây là dạng nghiêm trọng nhất của chứng rối loạn thần kinh nhận thức liên quan đến HIV. Bệnh tác động đến tâm trạng, hành vi, khả năng chuyển động, suy nghĩ của người bệnh.

Ngoài ra, bệnh não chấn thương mạn tính (CTE), mất trí nhớ ở trẻ em, hội chứng Down… cũng có thể là tác nhân dẫn đến chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ.

Người trẻ bị sa sút trí tuệ có thể phục hồi không?

Người trẻ bị sa sút trí tuệ có thể phục hồi được hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân gây bệnh, mức độ, phát hiện sớm hay muộn, phác đồ điều trị, tình trạng sức khỏe… của người bệnh. Ngay khi có dấu hiệu nghi bị sa sút trí tuệ, người bệnh cần nhanh chóng đến cơ sở y tế uy tín thăm khám, điều trị sớm để tối ưu hiệu quả chữa trị.

Cách chẩn đoán bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ tuổi

Việc chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ thường mất nhiều thời gian hơn so với xảy ra người cao tuổi. Lý do bao gồm: (4)

• Sa sút trí tuệ ở người trẻ là bệnh ít gặp, có thể gây chủ quan, hiểu lầm, chẩn đoán sai.
• Những triệu chứng sớm của bệnh thường biểu hiện không rõ ràng và khó phát hiện. Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ thường bị chẩn đoán sai hoặc bị nhầm với những vấn đề sức khỏe khác như trầm cảm, stress hay các dấu hiệu của thời kỳ mãn kinh…
• Khi bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ khởi phát sẽ cho biểu hiện rất đa dạng, ít cho thấy tình trạng mất trí nhớ (thường xảy ra phổ biến ở người cao tuổi bị sa sút trí tuệ), có sự thay đổi trong tính cách, hành vi…

Để chẩn đoán bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ, bác sĩ cần thăm khám lâm sàng, xem xét triệu chứng, tìm hiểu bệnh sử, kiểm tra hành vi, suy nghĩ, trí nhớ, giác quan, phản xạ, sức mạnh, khả năng phối hợp… của người bệnh. Bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện thêm các kỹ thuật xét nghiệm như xét nghiệm máu (giúp bác sĩ loại trừ các nguyên nhân khác như thiếu vitamin, rối loạn tuyến giáp…), kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh (chụp não tìm tổn thương do bệnh mạch máu hoặc đột quỵ, siêu âm kiểm tra xem động mạch cảnh có bị tổn thương hay không…), chọc dịch não tủy, điện não đồ… Bệnh Alzheimer khởi phát sớm thường liên quan đến yếu tố di truyền. Do đó, người trẻ bị sa sút trí tuệ có tiền sử gia đình mắc Alzheimer có thể được bác sĩ chỉ định làm xét nghiệm gen.

Ngoài ra, những thông tin được cung cấp bởi người nhà bệnh nhân trong cuộc sống hàng ngày cũng rất quan trọng, giúp bác sĩ có thêm căn cứ để đưa ra chẩn đoán đúng.

Cách khắc phục tình trạng sa sút trí tuệ cho người trẻ tuổi

Hiện nay vẫn chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm chứng sa sút trí tuệ nói chung và sa sút trí tuệ ở người trẻ nói riêng. Người bệnh có thể được bác sĩ chỉ định cho dùng thuốc (tùy vào tình trạng bệnh, nguyên nhân gây bệnh, những bệnh lý đi kèm, khả năng đáp ứng thuốc…) và/hoặc các phương pháp khác để góp phần cải thiện triệu chứng, kiểm soát bệnh, ngăn ngừa bệnh tiến triển, nâng cao chất lượng cuộc sống. Bên cạnh thuốc, có thể bao gồm như:

• Liệu pháp trò chuyện có thể được áp dụng để giúp người bệnh cải thiện chứng lo âu, trầm cảm.
• Liệu pháp nghề nghiệp có thể hỗ trợ người bệnh thích nghi với các thay đổi, duy trì khả năng giao tiếp và tính độc lập.
• Sự giúp đỡ, chăm sóc của người thân, bạn bè có thể tạo ra điều tích cực trong việc kiểm soát tình trạng bệnh, giúp người bệnh sống tốt hơn.

Sống chung với bệnh sa sút trí tuệ khi còn trẻ tuổi

Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ gây ra những thách thức về mặt nhận thức, tư duy, tài chính, cảm xúc, mối quan hệ xã hội… cho người bệnh nhưng cũng có thể tạo áp lực cho người chăm sóc, hỗ trợ. Khi nhận được chẩn đoán bệnh sa sút trí tuệ, người bệnh có thể vẫn đang làm việc, có trách nhiệm với tài chính của gia đình, đảm nhận việc nuôi dạy con cái và vẫn khỏe mạnh về mặt thể chất. Trường hợp người bệnh đã kết hôn thì vợ/chồng, người thân cần hỗ trợ, chia sẻ, gánh vác vai trò trong gia đình. Người bệnh có thể cần giảm giờ làm việc, thậm chí nghỉ việc hoàn toàn nếu bệnh chuyển biến nghiêm trọng hơn.

Các mối quan hệ xã hội của người bệnh có thể bị ảnh hưởng. Khoảng cách giữa người bệnh với bạn bè, gia đình… có thể ngày càng xa dần. Người trẻ bị sa sút trí tuệ cần nhận được sự động viên, chia sẻ, hỗ trợ của thân nhân để góp phần kiểm soát bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống. Người bệnh cũng cần tuân thủ phác đồ điều trị từ bác sĩ, tái khám định kỳ để góp phần cải thiện triệu chứng, kiểm soát bệnh, hạn chế tốc độ tiến triển của bệnh.

Cách phòng ngừa sa sút trí tuệ ở người trẻ

Mỗi người có thể áp dụng những biện pháp dưới đây để góp phần ngăn ngừa bệnh sa sút trí tuệ, bao gồm:

• Chữa trị và kiểm soát những bệnh lý liên quan: Một trong những nguyên nhân gây chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ đến từ bệnh lý. Chẳng han như bệnh Alzheimer, nhồi máu đa ổ, bệnh mạch máu, huyết áp thấp, tiểu đường… Do đó, việc điều trị và kiểm soát hiệu quả những bệnh lý kể trên góp phần ngăn ngừa nguy cơ khởi phát chứng sa sút trí tuệ.
• Cải thiện khả năng hoạt động của não: Mỗi người nên chủ động thực hiện những hoạt động kích thích não như đọc sách, chơi các trò chơi rèn luyện tư duy, trí nhớ…
• Duy trì thói quen tốt: Những việc có thể làm giúp phòng ngăn ngừa chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ như:
  • Tham gia các hoạt động xã hội và hoạt động thể chất thường xuyên, giúp trì hoãn sự khởi phát của bệnh sa sút trí tuệ. Bạn hãy di chuyển nhiều hơn và duy trì việc tập thể dục trong khoảng 150 phút/tuần.
  • Từ bỏ việc hút thuốc lá. Hút thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về mạch máu, sa sút trí tuệ. Bỏ hút thuốc lá có thể góp phần làm giảm nguy cơ mắc bệnh, nâng cao sức khỏe tổng thể.
  • Bổ sung các vitamin có ích cho trí não. Mỗi người nên chủ động bổ sung vitamin D thông qua khẩu phần ăn uống, thói quen phơi nắng đúng cách. Lượng vitamin D trong máu thấp được xem là yếu tố nguy cơ gây sa sút trí tuệ.
  • Áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học, cân bằng. Bạn nên bổ sung vào khẩu phần các loại rau, trái cây, ngũ cốc, cá béo và những loại hạt giàu axit béo omega-3
  • Đảm bảo chất lượng giấc ngủ. Nếu bạn có biểu hiện ngáy to hoặc có các khoảng thời gian thở hổn hển/ngưng thở khi ngủ làm ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, cần tư vấn bác sĩ về cách khắc phục. Mỗi người nên thực hành tốt việc vệ sinh giấc ngủ.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Chứng sa sút trí tuệ ở người trẻ có thể làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của người bệnh. Do đó, người trẻ khi có dấu hiệu nghi ngờ bị sa sút trí tuệ cần được thăm khám, chữa trị càng sớm càng tốt, tránh bệnh diễn tiến nghiêm trọng.