Rối loạn vận động thực quản: Nguyên nhân, điều trị và phòng ngừa

Rối loạn vận động thực quản là gì?

Rối loạn vận động thực quản là tình trạng suy giảm khả năng giãn của cơ thắt thực quản trên/dưới, dẫn đến khó nuốt và đau ngực (không liên quan đến bệnh tim).

Thực quản là một cấu trúc dạng ống, dài khoảng 25cm, có hai cơ vòng trên dưới, thực hiện chức năng vận chuyển thức ăn từ miệng đến dạ dày. Cơ vòng thực quản trên (UES) là một cơ vân có tác dụng ngăn không khí đi vào dạ dày. Cơ thắt thực quản dưới (LES) được tạo thành từ các cơ trơn, săn chắc, giúp ngăn chặn thức ăn dạ dày trào ngược vào thực quản.

Ngoài ra, cấu trúc thực quản cũng được tạo thành từ hai loại cơ: cơ vân ở phần gần và cơ trơn ở phần xa. Quá trình vận chuyển thức ăn luôn có sự chuyển đổi từ cơ vân sang cơ trơn giữ thực quản. Các cơ này được chia thành hai lớp song song: lớp ngoài dọc và lớp trong tròn. Nhu động là sự co phối hợp của hai lớp để đẩy chất thức ăn từ thực quản vào dạ dày. Quá trình chuyển động này bị gián đoạn sẽ dẫn đến các rối loạn vận động thực quản nguyên phát hoặc thứ phát.

Các rối loạn vận động thực quản thường gặp

1. Co thắt tâm vị

Co thắt tâm vị là một dạng rối loạn vận động liên quan đến hai phần ba dưới (đoạn cơ trơn) của thực quản. Nguyên nhân chưa rõ ràng, có thể do sự thoái hóa của các tế bào thần kinh đám rối thần kinh ruột trong thành bởi cơ chế tự miễn có thể liên quan đến các nhiễm ký sinh trùng, virus trước đó. Điều này dẫn đến suy giảm khả năng giãn ra của cơ LES và mất trình tự nhu động của các cơn co thắt thực quản, gây ra triệu chứng khó nuốt, đau ngực và trào ngược. (1)

2. Co thắt thực quản lan tỏa

Co thắt thực quản lan tỏa là một dạng rối loạn thần kinh ức chế, gây ra các cơn co thắt khởi phát đồng thời không nhu động ở phần cơ trơn thực quản. Các cơn co thắt thực quản có thể xảy ra một ngẫu nhiên hoặc khi nuốt.

3. Giảm nhu động

Dạng rối loạn này chủ yếu do giảm khả năng vận động thực quản. Các cơ của thực quản không co bóp khi cần, gây ra tình trạng thiếu nhu động.

Nguyên nhân rối loạn vận động thực quản

Rối loạn vận động thực quản được chia thành hai loại, với các nhóm nguyên nhân khác nhau, cụ thể như sau:(2)

• Rối loạn vận động thực quản nguyên phát (do bệnh thực quản)
• Rối loạn vận động thực quản thứ phát (giả co thắt tâm vị, bệnh Chagas và PSS (xơ cứng bì)…)

Các rối loạn vận động cũng có thể được phân loại dựa trên vị trí bệnh lý:

1. Khó nuốt vùng hầu họng

Nguyên nhân do các bệnh thần kinh cơ:

• Bệnh xơ cứng teo cơ cột bên
• Khối u thần kinh trung ương (lành tính hoặc ác tính)
• Rối loạn chức năng cơ vòng thực quản trên vô căn
• Rối loạn chức năng đo áp lực của cơ vòng thực quản trên hoặc hầu họng
• Bệnh đa xơ cứng
• Loạn dưỡng cơ bắp
• Bệnh nhược cơ
• Bệnh Parkinson
• Viêm đa cơ hoặc viêm da cơ
• Hội chứng hậu bại liệt
• Đột quỵ
• Rối loạn chức năng tuyến giáp

Nguyên nhân cấu trúc:

• Ung thư biểu mô
• Nhiễm trùng họng hoặc cổ
• Loãng xương và các rối loạn cột sống khác
• Phẫu thuật hoặc xạ trị trước đó
• Tuyến giáp to
• Túi thừa Zenker

Nguyên nhân do rối loạn thần kinh cơ:

• Co thắt tâm vị
• Co thắt thực quản xa
• Thực quản siêu co (jackhammer)
• Tăng áp lực cơ thắt thực quản dưới
• Thực quản Nutcracker
• Bệnh Chagas
• Rối loạn vận động liên quan đến trào ngược
• Xơ cứng bì và các rối loạn thấp khớp khác

Nguyên nhân do rối loạn cấu trúc:

• Ung thư và khối u lành tính
• Túi thừa
• Viêm thực quản tăng bạch cầu ái toan
• Vòng và màng thực quản
• Hội chứng thu hẹp vòng thực quản
• Tác dụng phụ của thuốc
• Hẹp dạ dày
• Khối u trung thất
• Gai xương cột sống
• Cấu trúc liên quan đến mạch máu

2. Khó nuốt thực quản

Khó nuốt do rối loạn chức năng họng hoặc cơ vòng thực quản trên cũng có thể góp phần gây rối loạn vận động thực quản, nhưng thường là biểu hiện của các bệnh lý thần kinh cơ.

Triệu chứng rối loạn vận động thực quản

Rối loạn vận động thực quản cho thấy một hoặc nhiều chức năng của thực quản không hoạt động ổn định, bình thường. Triệu chứng phổ biến là đau, tức vùng ngực, có thể xảy ra ngẫu nhiên nhưng chủ yếu là trước và sau khi nuốt. Một số dấu hiệu khác bao gồm:

• Nghẹt thở khi ăn
• Khó nuốt
• Co thắt thực quản
• Cảm giác căng cứng hoặc có khối u trong cổ họng
• Ợ nóng
• Khàn tiếng hoặc ho
• Sụt cân từ nhẹ đến trung bình
• Trào ngược thức ăn lên cổ họng, thậm chí trào ra khỏi miệng, nôn mửa, có thể vô tình lọt vào khí quản, gây ho, viêm phổi, nhiễm trùng phổi.

Chẩn đoán rối loạn vận động thực quản

Rối loạn rối loạn vận động có thể khó chẩn đoán do tri chứng tương tự như bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Một số xét nghiệm có thể được chỉ định thực hiện bao gồm:

• Nội soi thực quản dạ dày tá tràng (EGD)
• Đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM)
• Sử dụng đầu dò hình ảnh và chức năng (FLIP)
• Chụp thực quản barium

Biến chứng rối loạn vận động thực quản

Rối loạn vận động thực quản không chỉ gây khó nuốt mà còn có thể dẫn đến ợ nóng, trào ngược, đau sau xương ức. Đối với các trường hợp nặng, bệnh nhân có thể không ăn uống được và bị sụt cân. Bệnh không được điều trị sớm hoặc tái phát nhiều lần có nguy cơ gây ra các biến chứng về phổi như: viêm phổi, nhiễm trùng phổi…

Cách điều trị rối loạn vận động thực quản

Bệnh nhân bị rối loạn vận động thực quản có thể được điều trị bằng các phương pháp sau:

• Uống thuốc: Rối loạn vận động thực quản giai đoạn đầu có thể được điều trị hiệu quả bằng Nitrat, nifedipine hoặc một số loại thuốc khác như thuốc kháng cholinergic, theophylline, chất chủ vận beta-2, thuốc ức chế phosphodiesterase, nitroglycerin, thuốc ức chế bơm proton, thuốc chống trầm cảm ba vòng liều thấp (TCA) hoặc thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) cũng được sử dụng.
• Điều trị nội soi: Bác sĩ có thể chỉ định nội soi thực quản dạ dày tá tràng (EGD) để xác định chính xác vị trí giải phẫu bị thu hẹp ở thực quản. Sau đó, một số kỹ thuật ít xâm lấn được lựa chọn thực hiện như nong vị trí hẹp bao sử dụng bóng khí nén hoặc sử dụng hệ thống giãn nở, cắt màng web, vòng schatzki, cắt cơ vòng dưới thực quản qua nội soi ngả miệng (POEM). Những hình thức này sẽ được thực hiện dưới hình thức gây mê và giảm đau.
• Một kỹ thuật khác có thể được sử dụng khi nội soi thực quản dạ dày tá tràng là tiêm botulinum vào cơ thực quản dưới hoặc vị trí hẹp. Đây là phương pháp điều trị tối ưu cho những bệnh nhân đáp ứng phẫu thuật kém hoặc khó điều trị bằng thuốc, hoặc tình trạng toàn thân không phù hợp phẫu thuật.

Các trường hợp rối loạn vận động thực quản nặng và khó chữa, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị phẫu thuật để giải phóng áp lực tại chỗ nối thực quản dạ dày. Phương pháp được sử dụng phổ biến gồm:

• Phẫu thuật Heller qua mổ mở hoặc nội soi ổ bụng kết hợp tạo van chống trào ngược
• Phẫu thuật cắt thực quản qua phẫu thuật nội soi

Cách phòng rối loạn vận động thực quản

Không phải tất cả các dạng rối loạn vận động thực quản đều có thể phòng ngừa được. Tuy nhiên, lối sống lành mạnh có thể giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh, bao gồm: Bỏ hút thuốc, bỏ uống rượu bia, duy trì cân nặng ổn định, hạn chế ăn cay, đồ ăn nhiều chất béo, ăn khuya…

Thắc mắc thường gặp

Dưới đây là một số giải đáp thắc mắc liên quan đến tình trạng rối loạn vận động thực quản:

1. Rối loạn vận động thực quản có nguy hiểm không?

Rối loạn vận động thực quản ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tiêu hoá thức ăn. Nhiều trường hợp còn có nguy cơ gây ra viêm phổi, nhiễm trùng phổi, diễn tiến thành ung thư và đe dọa đến tính mạng.

2. Rối loạn vận động thực quản nên tránh những thực phẩm nào?

Người bệnh bị rối loạn thực quản cần tránh ăn các loại thực phẩm sau:

• Đồ ăn nhiều dầu mỡ
• Đồ cay nóng
• Thực phẩm nhiều chất xơ
• Bơ, sữa nguyên chất
• Đồ chế biến sẵn
• Các loại đậu
• Cam quýt
• Đồ uống có ga hoặc những đồ uống có chứa caffeine.

3. Rối loạn vận động thực quản ăn uống như thế nào?

Người bị rối loạn vận động thực quản nên cân nhắc chế độ ăn uống hợp lý như sau: (3)

• Tránh ăn các loại thực phẩm ảnh hưởng đến cơ thắt thực quản
• Ăn thường xuyên, chia thành nhiều bữa nhỏ
• Ăn các loại thực phẩm mềm
• Ăn chậm nhai kỹ
• Tránh ăn khuya

4. Khi nào nên gặp bác sĩ?

Rối loạn vận động thực quản có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, cần theo dõi, phát hiện triệu chứng để điều trị kịp thời. Do đó, khi nhận thấy những dấu hiệu sau, người bệnh nên đi khám bác sĩ càng sớm càng tốt:

• Đau ngực
• Khó nuốt cả chất rắn và chất lỏng
• Ợ nóng
• Thiếu dinh dưỡng
• Trào ngược thức ăn lên cổ họng
• Sụt cân bất thường

Trên đây là bài viết tổng hợp thông tin về rối loạn vận động thực quản, nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả. Hy vọng qua những thông tin đã chia sẻ, người bệnh sẽ có thêm cập nhật hữu ích trong vấn đề điều trị và chăm sóc sức khỏe não bộ.