Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân và triệu chứng

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh là gì?

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh là hiện tượng cơ vòng của hệ tiêu hóa co bóp bất thường, khiến trẻ gặp khó khăn trong việc tiêu hóa thức ăn, từ đó gây nên các triệu chứng như đau bụng, nôn trớ, tiêu chảy, táo bón, bú kém, chậm tăng cân. Tình trạng này diễn ra khá thường xuyên ở trẻ sơ sinh và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tiêu hóa ơ trẻ trong tương lai. Việc chậm trễ trong điều trị rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh khiến trẻ kém hấp thu, thiếu dưỡng chất, từ đó ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể chất, trí tuệ của trẻ. (1)

Nguyên nhân trẻ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa

Hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh còn non nớt: kích thước dạ dày còn nhỏ, khả năng đàn hồi của cơ dạ dày kém, gan chưa hoàn thiện, sự kết hợp của các nhóm cơ trong hệ tiêu hóa chưa hiệu quả (cơ bụng, cơ đáy chậu, cơ hậu môn). Do vậy, mặc dù nguồn dinh dưỡng chính của trẻ là sữa nhưng các cơ quan trong hệ tiêu hóa vẫn cần thời để làm quen với việc tiêu thụ chúng.

Thay vì sữa mẹ – nguồn dưỡng chất lý tưởng cho trẻ sơ sinh, một số trẻ chỉ được nuôi bằng sữa công thức, trẻ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tiêu hóa sữa do hệ vi sinh đường ruột chưa hoàn thiện, thiếu hụt probiotic (các vi khuẩn có lợi) và prebiotic (thức ăn cho các vi khuẩn này). Hơn nữa, nhiều mẹ lựa chọn sữa có thành phần dinh dưỡng không phù hợp với nhu cầu dưỡng chất của trẻ, pha sữa sai cách. Điều này gây áp lực lên các cơ quan thuộc hệ tiêu hóa, khiến chúng hoạt động quá sức, gây đau bụng, chướng bụng, khó tiêu.

Trẻ sơ sinh rất dễ bị nhiễm bệnh do sự tấn công của vi khuẩn, ký sinh trùng, từ đó gây rối loạn hệ vi sinh đường ruột, rối loạn tiêu hóa. Phần lớn trẻ sơ sinh gặp phải tình trạng này do chăm sóc sai cách, kém vệ sinh: mẹ không vệ sinh răng miệng, vệ sinh cá nhân và khu vực sống cho trẻ sạch sẽ, trước và sau khi cho trẻ bú mẹ không làm sạch núm vú (ở trẻ bú mẹ), bình sữa và các dụng cụ pha sữa cho trẻ không được khử trùng đúng cách, mẹ không rửa tay với xà phòng khử khuẩn trước khi cho trẻ bú và sau khi thay tã cho trẻ,… Mẹ cho con bú ăn uống không lành mạnh, dùng thuốc không phù hợp gây ảnh hưởng đến chất lượng sữa cũng có thể khiến trẻ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa.

Ngoài ra, ở một số trường hợp hiếm gặp, những triệu chứng bất thường của đường tiêu hóa ơ trẻ sơ sinh bắt nguồn từ các bệnh lý nguy hiểm như suy giáp, tắc ruột, teo ruột non, phình đại tràng bẩm sinh…

Triệu chứng rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh

Dưới đây là một số triệu chứng thường gặp của rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh: (2)

1. Nôn trớ

Trẻ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa rất dễ nôn trớ. Trẻ thường sẽ trớ một lượng sữa nhỏ trong lúc cho con bú hoặc sau khi trẻ bú xong. Nguyên nhân thường gặp nhất là tình trạng trào ngược dạ dày thực quản sinh lý ở trẻ sơ sinh. Ngoài ra, nôn trớ ỏ trẻ sơ sinh còn gặp ở một số trường hợp như cho trẻ bú sai tư thế, trẻ bú quá no, cữ bú quá gần nhau, lỗ trên núm vú của bình sữa quá to hoặc quá nhỏ, mẹ chọn sữa công thức không phù hợp, pha sai tỷ lệ…

Một số trường hợp trẻ ọc ra dịch màu bất thường như vàng, nâu, xanh rêu hoặc kèm theo tình trạng chướng bụng và không đi ngoài phân su trong 48 giờ thì có thể trẻ gặp phải một số vấn đề nghiêm trọng của đường tiêu hóa như tắc ruột, phình đại tràng bẩm sinh… Lúc này, việc điều trị chậm trễ có thể khiến trẻ đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là tử vong nên bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được thăm khám và hỗ trợ kịp thời.

2. Tiêu chảy

Bình thường, trẻ sơ sinh sẽ đi ngoài khoảng 8-10 lần/ngày và có thể ít hơn tùy thuộc vào loại sữa trẻ uống. Phân của trẻ thường có màu vàng hay vàng sẫm, ở dạng sệt, không thành khuôn và nhiều nước hơn so với phân người lớn. Khi bị tiêu chảy, trẻ sẽ đi tiêu thường xuyên. Đồng thời, phân của trẻ cũng lỏng hơn bình thường, thậm chí có thể rò rỉ ra ngoài rã. Tiêu chảy kéo dài khiển trẻ mệt mỏi, nôn trớ, bú kém và cũng có thể sốt, chướng bụng, đi ngoài ra máu,… Đáng lưu ý, tiêu chảy khiến trẻ mất nước nhanh chóng, từ đó, gây biến chứng nguy hiểm.

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy có thể được gây ra do mẹ không đảm bảo các yếu tố vệ sinh khi cho trẻ bú và bảo quản sữa, khiến trẻ nhiễm khuẩn (Shigella, E.Coli, Salmonella,…), ký sinh trùng (L.Giardia,…). Một số khác, trẻ bị tiêu chảy có thể do dị ứng sữa hoặc bất dung nạp lactose, trẻ bú sữa quá nhiều sữa đầu, trẻ mắc hội chứng kém hấp thu hoặc mẹ cho con bú ăn nhiều thực phẩm có tác dụng nhuận tràng, mẹ uống thuốc nhuận tràng,…

3. Táo bón

Trẻ không bú đủ sữa, mẹ cho con bú ăn nhiều chất béo và protein hoặc mẹ pha sữa công thức quá đặc sẽ khiến trẻ sơ sinh bị táo bón. Nguy cơ táo bón cao hơn nếu trẻ sinh non, sinh ngạt, bị nứt hậu môn, suy giáp, đang dùng thuốc, phình đại tràng bẩm sinh hay sinh ra từ mẹ có tiền sử sản giật, hạ magie trong máu.

Ngoài tình trạng tần suất đi ngoài giảm, thậm chí trẻ không đi ngoài, táo bón khiến trẻ biếng ăn, chậm lớn, quấy khóc nhiều và hay nôn trớ. Khi đi ngoài, trẻ phải rặn đỏ mặt, phân khô cứng, lắt nhắt như phân dê.

4. Bú kém

Nhu cầu dinh dưỡng của mỗi trẻ sơ sinh là khác nhau, tuy nhiên trung bình trẻ sẽ bú khoảng 8 – 12 lần/một ngày, khoảng cách giữa mỗi lần bú khoảng 2 – 3 giờ. Lượng sữa trong mỗi lần bú sẽ tăng dần khi trẻ lớn hơn và tần suất bú có thể sẽ thấp hơn. Trẻ được đánh giá là bú kém khi trẻ bú ít sữa hơn so với những đứa trẻ cùng độ tuổi. Bú kém kéo dài sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của trẻ, cân nặng thấp, suy dinh dưỡng và chậm đạt được các mốc phát triển bình thường của trẻ sơ sinh.

Thông thường, tình trạng bú kém ở trẻ sơ sinh xảy ra khi trẻ gặp các vấn đề về sức khỏe như đau họng, nhiệt miệng, đờm, ngạt mũi, viêm tai,… Chất lượng sữa, sữa có mùi vị lạ hoặc mẹ cho con bú không đúng cách cũng khiến trẻ bú kém. Ngoài ra, trẻ mắc các bệnh lý về thần kinh ung ương, suy giáp hay đang dùng thuốc (đặc biệt là thuốc kháng sinh) cũng có thể có biểu hiện bú kém.

5. Chậm tăng cân

Rối loạn tiêu hóa kéo dài khiến trẻ chậm tăng cân, sụt cân, kèm theo biểu hiện mệt mỏi, uể oải,… Một số trường hợp nặng, trẻ còn có biểu hiện lõm thóp, mất nước. Tình trạng này kéo dài có thể gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng gồm suy dinh dưỡng, bệnh về tim mạch, yếu cơ, suy giảm miễn dịch,…

Trẻ chậm tăng cân chủ yếu liên quan đến việc bú và vấn đề dinh dưỡng: trẻ bú sai cách, thời gian bú không hợp lý, bú không đủ sữa, sữa không đủ chất,… Nguy cơ chậm tăng cân ở trẻ sẽ cao hơn ở trẻ sinh non trước 37 tuần, mắc bệnh vàng da, bị trào ngược dạ dày, mắc các bệnh lý về tim mạch, thần kinh, thiếu máu, rối loạn chuyển hóa, rối loạn nội tiết, Down,…

6. Đau bụng

Trẻ thường sẽ bị đau bụng khi nuốt phải nhiều không khí trong lúc bú hoặc mắc các bệnh lý như táo bón, đầy hơi, lồng ruột hay thoát vị bẹn,… Đau bụng có thể xuất hiện theo cơn, đột ngột và kéo dài nhiều giờ. Đồng thời, trẻ còn có thể đi kèm triệu chứng chứng bụng, co chân lên bụng, bàn tay nắm chặt, khóc, đỏ hoặc tái mặt.

Cách chăm sóc rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh

Khi trẻ sơ sinh có các dấu hiệu của rối loạn tiêu hóa hoặc nghi ngờ đang bị rối loạn tiêu hóa, mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được thăm khám và hỗ trợ càng sớm càng tốt. Tùy thuộc vào các triệu chứng, mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh, thể trạng sức khỏe, tiền sử bệnh, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

1. Chăm sóc bé bị nôn trớ

Để cải thiện tình trạng nôn trớ của trẻ sơ sinh, bố mẹ nên chú ý điều chỉnh đúng tư thế khi cho trẻ bú. Khi cho trẻ bú, đầu và thân trẻ nằm trên một đường thẳng, phần đầu ở cao hơn, mặt đối diện với vú, toàn bộ thân trẻ được đặt sát với thân mẹ.

Bên cạnh đó, để trẻ bắt vú và dễ bú hơn, mẹ nên chủ động chạm vú vào môi trẻ và chờ cho đến khi miệng trẻ mở rộng, đưa vú vào miệng trẻ sao cho hướng môi dưới của trẻ ở dưới núm vú. Sau khi cho bú, mẹ vỗ ợ hơi cho trẻ và đặt trẻ nằm ở tư thế đầu cao 30 độ.

2. Chăm sóc bé bị tiêu chảy

Điều quan trọng khi trẻ sơ sinh bị tiêu chảy là bù nước kịp thời và đúng cách cho trẻ để phòng ngừa biến chứng. Mẹ vẫn nên cho trẻ bú nhiều hơn và thường xuyên hơn, pha sữa đúng theo hướng dẫn của nhà sản xuất (nếu trẻ nuôi bằng sữa công thức). Mẹ có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về việc thay đổi loại sữa công thức khác phù hợp hơn. Trẻ cần được nghỉ ngơi nhiều hơn trong không gian yên tĩnh, thoải mái để giảm triệu chứng và đẩy nhanh tốc độ hồi phục.

3. Chăm sóc bé bị táo bón

Cho trẻ bú đủ sữa và thường xuyên sẽ giúp trẻ được bổ sung đủ nước, từ đó góp phần giúp phân của trẻ mềm hơn, cải thiện tình trạng táo bón. Đối với trẻ bú sữa mẹ, mẹ nên thực hiện chế độ dinh dưỡng đầy đủ, khoa học, tăng cường chất xơ, vitamin và khoáng chất. Đối với trẻ bú sữa công thức, mẹ nên lựa chọn loại sữa dễ tiêu hóa và pha đúng liều lượng theo hướng dẫn của chuyên gia.

4. Chăm sóc bé bú kém

Đối với trẻ bú sữa mẹ, mẹ nên đảm bảo ăn đủ 4 nhóm chất với liều lượng khoa học (chất đạm, đường, chất béo, vitamin và khoáng chất) để đảm bảo chất lượng sữa cho trẻ. Đồng thời, mẹ nên loại bỏ các thực phẩm không lành mạnh, có mùi nồng ra khỏi chế độ ăn hàng ngày như đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, đồ đóng gói,… Khi cho trẻ bú, mẹ nên cho trẻ bú đúng cách, đúng tư thế, chia nhỏ cữ bú trong ngày, không để trẻ quá đói hay bú quá mức.

Ngoài lựa chọn sữa công thức có khẩu vị phù hợp với trẻ, mẹ nên chú ý chọn sữa đảm bảo chất lượng, đủ dưỡng chất cho trẻ. Bình sữa cho trẻ nên được làm bằng chất liệu an toàn, kích thước núm vú phù hợp với trẻ.

5. Chăm sóc bé chậm tăng cân

Khi chăm sóc trẻ sơ sinh, bố mẹ nên kiểm tra cân nặng mỗi tháng và theo dõi sự thay đổi cân nặng của trẻ. Đồng thời, mẹ cũng nên chú ý đến thói quen bú, tần suất bú, lượng sữa, phân và nước tiểu của trẻ để phát hiện sớm các bất thường nếu có. Khi nhận thấy trẻ chậm tăng cân, mẹ nên đưa trẻ gặp bác sĩ để được thăm khám và kiểm tra nguyên nhân cụ thể gây nên tình trạng này. Nếu trẻ chậm tăng cân do chất lượng sữa hay tư thế bú sai, mẹ cần cân chỉnh lại chế độ dinh dưỡng nếu trẻ sơ sinh bú sữa mẹ hoặc đổi loại sữa nếu trẻ sơ sinh bú sữa công thức và điều chỉnh tư thế bú phù hợp.

6. Chăm sóc bé bị đau bụng

Massage vùng bụng theo chuyển động tròn quanh rốn theo chiều kim đồng hồ có thể giúp giảm đau bụng của trẻ sơ sinh. Ngoài ra, để giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn, giảm áp lực ở vùng bụng của trẻ, mẹ có thể đặt trẻ nằm sấp lên trên đầu gối của mình và xoa nhẹ lưng trẻ.

Khi cho trẻ bú, mẹ chỉ nên cho trẻ bú một lượng sữa vừa phải, và chia thành nhiều cữ bú nhỏ trong ngày, tránh để trẻ bú quá no. Khi trẻ bú bình, trẻ nên bú sữa trong tư thể ngồi và sử dụng loại bình phù hợp, không để trẻ nuốt quá nhiều khí.

Cách phòng tránh rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhũ nhi

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra ở bất kỳ đứa trẻ nào và việc chăm khóc không đúng cách có thể gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của trẻ. Do vậy, bố mẹ nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng tránh rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhũ nhi:

• Tiêm phòng đầy đủ các loại vacxin, thực hiện lối sống lành mạnh, ăn uống đủ chất, tránh tiếp xúc với các hóa chất, khói thuốc lá, chất kích thích trước và trong hành trình mang thai.
• Cho trẻ bú sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời để bổ sung đủ dưỡng chất và tăng cường kháng sinh cho trẻ. Trường hợp không thể cho trẻ bú, mẹ nên lựa chọn sữa công thức có thành phần giống với sữa mẹ nhất, phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ.
• Cho trẻ bú đúng cách, không bú quá no.
• Tạo không gian sống sạch, an toàn cho trẻ sơ sinh, đảm bảo các yếu tố vệ sinh, tránh tiếp xúc với khói bụi, khói thuốc lá.
• Trẻ có các triệu chứng bất thường, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám hoặc liên hệ với bác sĩ để được hướng dẫn. Tuyệt đối không cho trẻ dùng thuốc không có chỉ định của bác sĩ hay thực hiện các mẹo dân gian trị rối loạn tiêu hóa cho trẻ sơ sinh.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc và những vấn đề sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ Trung tâm Sơ sinh, PlinkCare theo địa chỉ:

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh không chỉ gây nên các triệu chứng khó chịu mà nó còn có thể là dấu hiệu của bệnh lý và gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Do vậy, bố mẹ nên chủ động phòng ngừa rối loạn tiêu hóa cho trẻ và đưa trẻ đến bệnh viện để được hỗ trợ ngay khi nhận thấy bất thường.