9 cách phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em hiệu quả, cha mẹ nên biết

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ em

Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu chất dinh dưỡng do chế độ ăn uống kém hoặc các vấn đề hấp thụ chất dinh dưỡng từ thực phẩm. Điều này gây nên những ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình phát triển và tăng trưởng của trẻ em. Theo số liệu thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2022, ước tính có khoảng 149 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thấp còi, trong khi có 37 triệu trẻ em thừa cân và béo phì, dẫn đến gần một nửa số ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi có liên quan đến suy dinh dưỡng. Những điều này chủ yếu xảy ra ở các nước thu nhập thấp và trung bình. (1)

Ba mẹ có thể dễ dàng nhận biết trẻ bị suy dinh dưỡng bằng cách theo dõi cân nặng hàng tháng của trẻ. Trẻ suy dinh dưỡng sẽ không tăng cân, xu hướng nhẹ cân và thấp bé hơn những đứa trẻ bình thường cùng tuổi.

Trước khi tham khảo những biện pháp phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em, ba mẹ hãy tìm hiểu đâu là nguyên nhân gây ra tình trạng này để có cách xử lý đúng đắn nhất. Các chuyên gia cho biết một số nguyên nhân chủ yếu khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, bao gồm:

• Trẻ không được bú đủ sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời, dẫn đến làm tăng nguy cơ mắc bệnh do thiếu chất dinh dưỡng và các yếu tố miễn dịch có trong sữa mẹ.
• Ba mẹ cho trẻ ăn dặm không đúng cách. Nhiều trường hợp ba mẹ không biết cách lựa chọn thực phẩm phù hợp với trẻ, cho trẻ ăn quá ít bữa trong ngày và kiêng khem quá mức khi trẻ bị bệnh cũng khiến trẻ có nguy cơ bị suy dinh dưỡng sớm.
• Người mẹ trước và trong thai kỳ không ăn uống đầy đủ dẫn đến suy dinh dưỡng và có thể sinh con nhẹ cân, còi cọc. Vì đứa trẻ không được nhận đủ chất dinh dưỡng từ trong bào thai nên rất dễ bị suy dinh dưỡng sau này. Mặt khác, mẹ bị suy dinh dưỡng rất dễ bị thiếu sữa hoặc mất sữa, từ đó làm thiếu hụt nguồn dinh dưỡng cho trẻ.
• Các bệnh truyền nhiễm như viêm đường hô hấp, tiêu chảy và các bệnh ký sinh trùng như nhiễm giun, sán là tình trạng hay gặp ở nước ta. Chế độ dinh dưỡng không hợp lý khi trẻ bệnh là một trong những nguyên nhân dẫn đến suy dinh dưỡng ở trẻ dưới 5 tuổi.
• Môi trường sống ở gia đình bị ô nhiễm, sử dụng nguồn nước không sạch để nấu ăn, tắm giặt cho trẻ là nguyên nhân gián tiếp khiến trẻ bị suy dinh dưỡng.

Hướng dẫn cách phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em chi tiết

Các biện pháp phòng chống suy dinh dưỡng cho trẻ chủ yếu là chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh khi mẹ bầu đang mang thai cùng các kiến thức cơ bản về dinh dưỡng ba mẹ cần trang bị khi chăm sóc con ở từng giai đoạn phù hợp. Dưới đây là một số gợi ý chi tiết về cách phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ em.

1. Chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai

Chế độ dinh dưỡng trong thai kỳ đóng vai trò vô cùng quan trọng vừa giúp mẹ khỏe, tăng tiết sữa, vừa giúp em bé nhận được các dưỡng chất cần thiết để nuôi sống cơ thể. Chính vì thế, mẹ bầu cần chú ý cung cấp đầy đủ và đa dạng các dưỡng chất thiết yếu để đảm bảo thai nhi được phát triển tốt, đồng thời tránh nguy cơ suy dinh dưỡng ở trẻ sau khi sinh ra.

Theo đó, chị em nên duy trì chế độ ăn giàu dinh dưỡng bao gồm các nhóm thực phẩm cung cấp đủ protein, carbohydrate, chất béo, vitamin và khoáng chất chẳng hạn như gạo lứt, ngũ cốc, các loại thịt nạc, cá, trứng, sữa, rau củ quả và trái cây,… Bên cạnh đó, mẹ bầu cũng nên bổ sung những vi chất dinh dưỡng quan trọng như sắt, acid folic, canxi theo chỉ định của bác sĩ vừa giúp giảm nguy cơ suy dinh dưỡng vừa giúp ích cho sự phát triển não bộ của thai nhi. (2)

Ngoài ra, uống 2 – 2,5 lít nước mỗi ngày còn giúp mẹ tăng cường quá trình trao đổi chất, tăng lưu thông máu và duy trì chức năng của các cơ quan trong cơ thể.

2. Cho trẻ bú mẹ ngay sau sinh, bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu

Theo các chuyên gia, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng, dễ tiêu hóa và chứa nhiều kháng thể giúp bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng, đồng thời cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển cũng như phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ trong 6 tháng đầu đời.

Mẹ bầu nên cho trẻ bú sớm trong vòng một giờ đầu sau sinh. Việc này giúp trẻ nhận được nguồn dinh dưỡng quý giá từ sữa non, cung cấp kháng thể và nguồn dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, trí não của trẻ. Ngoài ra, việc cho trẻ bú mẹ ngay sau sinh sẽ kích thích mẹ nhanh tiết sữa đồng thời giúp tử cung co lại nhanh hơn, tránh tình trạng băng huyết sau sinh.

Trong 6 tháng sau đó, mẹ nên duy trì cho trẻ bú sữa mẹ thường xuyên, tránh lạm dụng sữa bột hoặc cho trẻ ăn bổ sung quá sớm. Hãy con trẻ bú bất kỳ lúc nào trẻ muốn kể cả ban đêm.

3. Chăm sóc dinh dưỡng cho bé với bữa ăn hợp lý

Đến giai đoạn 6 tháng tuổi, đây là thời điểm trẻ có thể bắt đầu ăn dặm, mẹ nên thiết kế thực đơn đa dạng với đầy đủ 4 nhóm chất quan trọng gồm chất đạm, chất béo, chất bột đường, vitamin và khoáng chất. Lưu ý lựa chọn, chế biến đồ ăn dễ hấp thu và trang trí món ăn bắt mắt để con có hứng thú hơn với bữa ăn.

Không nên cho trẻ ăn quá trễ vì sẽ làm tăng nguy cơ chậm tăng trưởng, thậm chí khiến trẻ bị suy dinh dưỡng. Theo đó, mẹ nên tăng lượng thức ăn khi trẻ bắt đầu lớn hơn. Đặc biệt đến thời điểm từ 18-24 tháng tuổi mẹ nên cai sữa và cho trẻ ăn thức ăn giống người lớn vì lúc này bé đã mọc đủ răng và cứng cáp hơn. Từ đó bé cần được bổ sung nguồn thức ăn nhiều hơn để chuyển hóa thành năng lượng cho các hoạt động vui chơi và phát triển.

4. Vệ sinh an toàn thực phẩm

Vấn đề vệ sinh ăn uống và đảm bảo an toàn thực phẩm là một trong những yếu tố quan trọng của các biện pháp phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ em.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tiếp cận đủ thực phẩm an toàn và bổ dưỡng là “chìa khóa” để duy trì sự sống và tăng cường dinh dưỡng cho cơ thể. Thực phẩm không vệ sinh chứa nhiều loại vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng hoặc các chất hóa học có hại có thể gây ra hơn 200 bệnh lý khác nhau cho cả người lớn và trẻ em. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến khoảng 420.000 ca tử vong mỗi năm vì ăn thực phẩm bị ô nhiễm. (3)

Thực phẩm không an toàn tạo ra vòng lặp của bệnh tật và suy dinh dưỡng, đặc biệt ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Chính vì thế, ba mẹ nên lựa chọn thực phẩm tươi, rõ nguồn gốc, ưu tiên chế biến thực phẩm tại nhà và hạn chế cho trẻ dùng thức ăn ngoài hàng quán, thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp để đảm bảo vệ sinh.

5. Vệ sinh cá nhân, người chăm sóc và môi trường sống cho trẻ

Bên cạnh việc chăm sóc và bổ sung nguồn dinh dưỡng cần thiết, ba mẹ cũng cần chú ý quan sát đến vấn đề vệ sinh cá nhân của trẻ cũng như giữ môi trường sống sạch sẽ nhằm hạn chế khả năng bị nhiễm khuẩn hoặc lây bệnh.

Khi trẻ đã có khả năng nhận thức, ba mẹ nên dạy trẻ một vài hoạt động tự vệ sinh cá nhân phù hợp với độ tuổi. Ví dụ như không ngậm tay chân, ngậm đồ chơi, thường xuyên vệ sinh tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Đặc biệt, những kỹ năng vệ sinh cá nhân này sẽ rất cần thiết cho trẻ khi bước vào độ tuổi đi học. Bởi trường học là nơi có nguy cơ lây nhiễm bệnh rất cao, nếu trẻ biết cách vệ sinh và bảo vệ sức khỏe sẽ giúp hạn chế khả năng nhiễm bệnh từ môi trường bên ngoài.

Mặt khác, tránh để trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc các nguồn lây bệnh. Người lớn khi chăm sóc trẻ cũng cần vệ sinh sạch sẽ và tuân thủ những thói quen vệ sinh nhằm làm gương và khuyến khích trẻ thực hiện cùng.

6. Theo dõi biểu đồ tăng trưởng của trẻ

Một đứa trẻ được xem là phát triển bình thường không những phải tăng cân mà còn phải tăng chiều cao đều đặn theo lứa tuổi. Khi ba mẹ theo dõi cân nặng, chiều cao của bé định kỳ hàng tháng cùng với việc sử dụng biểu đồ tăng trưởng giúp biết được chính xác trẻ có phát triển bình thường hay không. Từ đó phát hiện sớm tình trạng suy dinh dưỡng hoặc các nguy cơ nếu có và lên kế hoạch chăm sóc dinh dưỡng phù hợp cho trẻ.

7. Phòng ngừa và điều trị bệnh lý

Khi trẻ mắc các bệnh lý về hô hấp hay tiêu hóa, ba mẹ nên đưa trẻ đi khám và thực hiện điều trị triệt để theo chỉ định của bác sĩ. Sử dụng thuốc đúng liều lượng, đúng giờ đồng thời bổ sung men vi sinh giúp cân bằng lợi khuẩn cho hệ tiêu hóa của trẻ.

Bên cạnh đó, phụ nữ có thai nên bổ sung viên sắt và acid folic hàng ngày theo hướng dẫn của bác sĩ. Thực hiện tiêm phòng đầy đủ và bổ sung vitamin A mỗi năm giúp phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em hiệu quả.

8. Tẩy giun định kỳ cho trẻ từ 1 tuổi

Một số loại giun đường ruột thường gặp như giun đũa, giun tóc, giun móc mà một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn tiêu hóa, đau bụng, thiếu máu và đặc biệt là suy dinh dưỡng, gầy yếu và chậm lớn ở trẻ em lứa tuổi mầm non. Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển cả về trí tuệ lẫn tinh thần của trẻ.

Chính vì thế, ba mẹ nên chú ý đưa trẻ đi tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần từ lúc trẻ 1 tuổi.

9. Khuyến khích bé tập thể dục thường xuyên

Duy trì thói quen tập thể dục thường xuyên từ sớm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển thể chất, đồng thời tăng cường trao đổi chất, cải thiện tuần hoàn máu và tăng cường hệ miễn dịch của trẻ. Điều này giúp trẻ em giảm nguy cơ mắc các bệnh thông thường và ngủ ngon hơn, thúc đẩy hệ tiêu hóa giúp em ăn uống ngon miệng hơn.

Trẻ từ 5 tới 11 tuổi được khuyến khích tham gia các hoạt động thể chất hoặc vui chơi năng động ít nhất 60 phút mỗi ngày. Ba mẹ có thể lựa chọn một vài hoạt động thể thao phù hợp với trẻ như đi bộ, chạy bộ, nhảy dây, bơi lội và một số bộ môn như bóng đá, bóng rổ, cầu lông,…

Bên cạnh việc khuyến khích, ba mẹ cũng nên đồng hành cùng con trong các hoạt động thể thao hàng ngày giúp tăng tình cảm gia đình vừa giúp trẻ có điều kiện phát triển toàn diện, đồng thời phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em hiệu quả.

Trẻ bị suy dinh dưỡng nguy hiểm như thế nào?

Như đã đề cập ở trên, suy dinh dưỡng là một trong những nguyên nhân gây tử vong ở khoảng 45% trẻ em dưới 5 tuổi và gây ra nhiều hệ lụy nguy hiểm như:

• Ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất: Trẻ bị suy dinh dưỡng thường có cân nặng và chiều cao thấp hơn so với những đứa trẻ đồng trang lứa. Tình trạng này làm giảm khả năng phát triển tối đa của trẻ khi trưởng thành. Song, hệ miễn dịch suy yếu khi thiếu hụt chất dinh dưỡng có thể làm trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm phổi, tiêu chảy,…
• Ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ và giảm trí thông minh của trẻ: Tình trạng thiếu dinh dưỡng dẫn đến não bộ không được hoạt động hiệu quả, làm giảm khả năng tập trung, ghi nhớ. Điều này làm cho trẻ suy dinh dưỡng có trí tuệ kém hơn các bạn cùng tuổi khỏe mạnh bình thường
• Nguy cơ tử vong: Trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng có kèm theo các bệnh lý khác như tim bẩm sinh có nguy cơ tử vong rất cao.
• Ảnh hưởng đến tương lai đất nước: Suy dinh dưỡng ở trẻ em không chỉ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ mà còn ảnh hưởng đến tầm vóc và sức khỏe của cả một thế hệ của đất nước.

Lời khuyên của bác sĩ

Theo các chuyên gia, suy dinh dưỡng ở trẻ em hoàn toàn có thể phòng ngừa và khắc phục bằng cách cải thiện chế độ ăn hàng ngày của trẻ. Ba mẹ nên đa dạng món ăn khác nhau và cân đối các dạng thức ăn. Thường xuyên thay đổi cách chế biến giúp trẻ ăn ngon miệng hơn. Lưu ý, ba mẹ chỉ nên cung cấp các dưỡng chất phù hợp với tình trạng của trẻ để tránh gây ra hiện tượng béo phì hoặc các bệnh lý thừa chất khác.

Trong trường hợp cần xác định chính xác nguyên nhân gây suy dinh dưỡng và kiểm tra thể trạng của trẻ, ba mẹ có thể tìm kiếm sự hỗ trợ tư vấn từ các bác sĩ tại khoa Nhi, PlinkCare để được tư vấn về chế độ dinh dưỡng giúp phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em hiệu quả.

Khoa Nhi, Hệ thống PlinkCare quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm trong điều trị nhiều bệnh lý Nhi khoa từ cơ bản đến chuyên sâu.

Bên cạnh đó, PlinkCare còn đầu tư hệ thống máy móc hiện đại, nhập khẩu từ những nước châu Âu… để phục vụ công tác chẩn đoán, điều trị bệnh hiệu quả. Dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao từ PlinkCare sẽ cho cả mẹ và bé có trải nghiệm khám bệnh tốt nhất.

Để đặt lịch thăm khám và nhận tư vấn về tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em cùng các chuyên gia Nhi khoa tại Hệ thống PlinkCare, mẹ vui lòng liên hệ đến:

Bằng việc thực hiện đúng các biện pháp phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em ở trên, ba mẹ có thể giúp trẻ phát triển toàn diện và tránh được nguy cơ suy dinh dưỡng từ sớm. Nếu cần thêm thông tin hỗ trợ hoặc có bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề dinh dưỡng của trẻ, ba mẹ đừng ngần ngại liên hệ đến Hotline PlinkCare để được các chuyên gia, bác sĩ Nhi khoa giỏi hỗ trợ sớm nhất.