Nhịp xoang là gì? Vai trò và chức năng hoạt động trong cơ thể

Nhịp xoang là gì?

Nhịp xoang là nhịp đập bình thường của tim, bắt nguồn từ nút xoang nhĩ (SA node) nằm ở nhĩ phải, gần chỗ tiếp giáp với tĩnh mạch chủ trên. Đây là nơi bắt đầu các xung điện đầu tiên trong chu kỳ tim, lan truyền qua các buồng tim để kích thích co bóp và đẩy máu đi nuôi dưỡng toàn cơ thể.

Khi ở trạng thái nghỉ ngơi, nhịp xoang khỏe mạnh thường dao động trong khoảng 60-100 nhịp mỗi phút, nhưng có thể tăng khi vận động, căng thẳng, phấn khích và giảm khi cơ thể thư giãn hoặc ngủ. (1)

Nhịp xoang có phải bệnh không?

Nhịp xoang không phải là một bệnh mà là nhịp đập tự nhiên và bình thường của tim. Tuy nhiên, rối loạn nhịp xoang có thể làm suy giảm khả năng bơm máu, dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh.

Khi nhịp xoang có những biểu hiện bất thường, như nhịp quá nhanh (nhịp xoang nhanh), quá chậm (nhịp xoang chậm), hoặc rối loạn nhịp xoang,… Những rối loạn này có thể liên quan đến nhiều yếu tố, bao gồm căng thẳng, các bệnh lý tim mạch, hoặc tình trạng rối loạn điện giải.

Chức năng hoạt động của nhịp xoang

Nhịp xoang đóng vai trò như một “máy phát nhịp” tự nhiên của tim, được điều khiển bởi nút xoang nhĩ (SA node). Từ đây, các xung điện được truyền qua nút nhĩ thất (AV node), bó His, các nhánh bó và cuối cùng là các sợi Purkinje. Quá trình dẫn truyền này tạo nên chuỗi kích thích, giúp các buồng tim co bóp đồng bộ, đảm bảo máu được đẩy đi một cách nhịp nhàng và hiệu quả đến khắp cơ thể.

Chức năng của nhịp xoang không chỉ duy trì nhịp đập đều đặn mà còn thực hiện điều chỉnh tốc độ và cường độ của mỗi nhịp tim. Từ đó, giúp đáp ứng nhu cầu máu và oxy của cơ thể trong các trạng thái khác nhau, bao gồm khi nghỉ ngơi đến lúc vận động. (2)

Nhịp xoang và nhịp tim khác nhau thế nào?

Nhịp xoang và nhịp tim dù có vẻ tương đồng, thực chất có những khác biệt cơ bản.

Nhịp tim là số lần tim đập trong một phút. Ở người trưởng thành bình thường, nhịp tim khi nghỉ ngơi dao động từ 60 đến 100 nhịp mỗi phút (bpm). Nhịp tim có thể thay đổi tùy vào nhu cầu của cơ thể và tình trạng sức khỏe.

Nhịp xoang là kiểu nhịp đập đều đặn của tim, được điều khiển bởi các xung điện phát ra từ nút xoang – một cấu trúc nằm ở tâm nhĩ phải của tim. Khi nút xoang phát tín hiệu đều đặn, nhịp xoang được coi là bình thường, và các xung điện lan tỏa kích thích tim co bóp, tạo thành nhịp tim.

Như vậy, nhịp xoang và nhịp tim có mối quan hệ mật thiết. Nhịp xoang tạo ra xung điện, trong khi nhịp tim là kết quả của việc tim co bóp dựa trên những xung điện đó. Tuy nhiên, nhịp tim có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như tâm lý, hoạt động thể chất, hoặc bệnh lý tim mạch, dù nhịp xoang vẫn đều. (3)

Các vấn đề bệnh lý liên quan nhịp xoang

Những rối loạn liên quan đến nhịp xoang thường xuất phát từ việc nút xoang hoạt động không ổn định, khiến nhịp tim quá nhanh, quá chậm, hoặc không đều. Dưới đây là các tình trạng bệnh lý thường gặp liên quan đến nhịp xoang.

1. Nhịp xoang nhanh

Nhịp xoang nhanh là tình trạng nhịp tim vượt quá 100 nhịp mỗi phút khi nghỉ ngơi, do sự kích thích từ nút xoang. Tình trạng này có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân như căng thẳng, hoạt động thể lực mạnh, bệnh lý, hoặc sử dụng chất kích thích như caffeine. Người mắc nhịp xoang nhanh thường cảm thấy tim đập nhanh, khó thở, chóng mặt, hoặc thậm chí đau ngực.

2. Nhịp xoang chậm

Nhịp xoang chậm là tình trạng nhịp tim giảm xuống dưới 60 nhịp mỗi phút khi nghỉ ngơi, thường do sự giảm hoạt động của nút xoang. Mặc dù tình trạng này có thể gặp ở những người có sức khỏe tốt, như vận động viên. Tuy nhiên, nhịp xoang chậm cũng có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, chẳng hạn như bệnh lý tim mạch hoặc người tình trạng rối loạn điện giải.

3. Nhịp xoang vành

Nhịp xoang vành là loại nhịp được hình thành từ ổ phát nhịp nằm ở vị trí thấp hơn nút xoang trong tim. Đây là một dạng bất thường về nhịp tim, có thể chỉ ra rằng chức năng của nút xoang đang bị suy yếu hoặc có sự xuất hiện của một ổ phát nhịp bất thường khác, dẫn đến tình trạng cạnh tranh với nút xoang để điều khiển nhịp tim. Nhịp xoang vành thường cần được theo dõi kỹ lưỡng để đánh giá những ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch.

4. Rối loạn nhịp xoang

Loạn nhịp xoang là tình trạng bất thường của nút xoang trong tim, dẫn đến nhịp đập của tim trở nên không đều. Tình trạng này có thể biểu hiện dưới dạng nhịp tim nhanh, chậm, hoặc thậm chí bỏ lỡ một vài nhịp. Cụ thể, nhịp xoang nhanh được xác định khi nhịp tim vượt quá 100 nhịp/phút, trong khi nhịp xoang chậm được ghi nhận khi nhịp tim dưới 60 nhịp/phút.

Loạn nhịp xoang có thể ảnh hưởng đến hiệu suất tim và sức khỏe tổng thể, do đó, việc theo dõi và đánh giá tình trạng này là rất quan trọng để xác định nguyên nhân và có kế hoạch điều trị phù hợp.

5. Hội chứng nút xoang bệnh lý

Hội chứng nút xoang bệnh lý là một rối loạn nhịp tim đặc trưng liên quan đến sự hoạt động không bình thường của nút xoang, bộ phận tạo nhịp tự nhiên của tim. Tình trạng này có thể gây ra nhiều vấn đề về nhịp tim, trong đó phổ biến nhất là suy nút xoang và block xoang nhĩ.

6. Suy nút xoang

Suy nút xoang xảy ra khi nút xoang không thể phát xung điện với tần suất đủ để duy trì nhịp tim bình thường. Điều này dẫn đến nhịp tim chậm (dưới 60 nhịp/phút), các khoảng ngưng tim tạm thời giữa các nhịp, và nhịp tim không đều. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, chóng mặt hoặc thậm chí ngất xỉu do khả năng cung cấp máu cho các cơ quan bị ảnh hưởng.

Nguyên nhân của suy nút xoang có thể bao gồm tuổi tác, bệnh lý tim mạch, rối loạn điện giải, và tác dụng phụ của một số loại thuốc. Nếu không được điều trị kịp thời, suy nút xoang có thể dẫn đến suy tim và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

7. Block xoang nhĩ

Block xoang nhĩ là tình trạng xung điện từ nút xoang không thể truyền đạt đến tâm nhĩ một cách bình thường, dẫn đến sự chậm trễ hoặc ngưng lại trong việc kích thích tim. Tình trạng này có thể gây ra nhịp tim không đều, nhịp tim chậm, và các triệu chứng như mệt mỏi, chóng mặt, hoặc ngất xỉu. Block xoang nhĩ thường xảy ra do các vấn đề cấu trúc trong tim hoặc do các bệnh lý liên quan đến nút xoang.

Các yếu tố ảnh hưởng đến nhịp xoang

Nhịp tim xoang là một chỉ số quan trọng phản ánh tình trạng sức khỏe tim mạch và có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là một số yếu tố chính có thể tác động đến nhịp xoang, bao gồm:

• Tình trạng sức khỏe tổng quát: Các bệnh lý như bệnh tim mạch, bệnh lý tuyến giáp, hoặc các rối loạn chuyển hóa có thể làm thay đổi hoạt động của nút xoang, dẫn đến nhịp xoang bất thường.
• Căng thẳng và lo âu: Cảm xúc căng thẳng hoặc lo âu có thể kích thích hệ thần kinh giao cảm, khiến nhịp tim tăng lên, dẫn đến nhịp xoang tăng nhanh.
• Vận động thể chất: Hoạt động thể chất làm tăng nhu cầu oxy của cơ thể, từ đó làm cho nhịp tim và nhịp xoang tăng lên để đáp ứng nhu cầu này.
• Chế độ ăn uống: Một chế độ ăn thiếu hụt các chất điện giải như kali, natri, và magie có thể ảnh hưởng đến khả năng dẫn truyền xung điện trong tim, gây ra các rối loạn nhịp.
• Thuốc men: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị cao huyết áp, thuốc tim mạch hoặc thuốc an thần, có thể làm thay đổi nhịp xoang. Việc sử dụng thuốc không đúng cách cũng có thể dẫn đến tình trạng rối loạn nhịp xoang.
• Tuổi tác: Khi tuổi tác tăng, chức năng của nút xoang có thể suy giảm, dẫn đến một số vấn đề như nhịp xoang chậm hoặc rối loạn nhịp.
• Sử dụng chất kích thích: Caffeine, nicotine, và rượu có thể làm tăng nhịp tim và gây rối loạn nhịp xoang, đặc biệt là khi lạm dụng quá mức.

Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến nhịp xoang có thể giúp chúng ta quản lý và điều chỉnh các tình trạng sức khỏe, từ đó bảo vệ sức khỏe tim mạch một cách hiệu quả hơn.

Phương pháp chẩn đoán các bất thường ở nhịp xoang

Đánh giá lâm sàng là bước đầu tiên và rất quan trọng trong việc chẩn đoán các bất thường ở nhịp xoang. Trong quá trình này, bác sĩ sẽ thu thập thông tin chi tiết về triệu chứng của bệnh nhân, tiền sử bệnh lý và các yếu tố nguy cơ liên quan. Sau đó, bác sĩ có thể yêu cầu kết hợp thực hiện một số phương pháp chẩn đoán chuyên sâu như:

1. Điện tâm đồ (ECG)

Điện tâm đồ là một phương pháp không xâm lấn ghi lại hoạt động điện của tim qua các điện cực được gắn lên da ở ngực, cánh tay và chân. ECG cho phép bác sĩ phát hiện các loại rối loạn nhịp như nhịp xoang nhanh, nhịp xoang chậm, hoặc các bất thường khác như rung nhĩ. Từ đó, giúp bác sĩ đánh giá về hoạt động và tình trạng của nhịp xoang.

2. Máy theo dõi điện tim (Holter ECG)

Thiết bị theo dõi nhịp tim Holter được gắn vào cơ thể bệnh nhân trong khoảng 24 đến 48 giờ để ghi lại nhịp tim liên tục. Phương pháp này rất hữu ích trong việc phát hiện các rối loạn nhịp không thường xuyên, như nhịp tim ngừng tạm thời hoặc nhịp tim bất thường xảy ra trong các hoạt động hàng ngày. Để đánh giá tình trạng bệnh được chính xác hơn, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân ghi chú lại các triệu chứng bất thường.

3. Nghiệm pháp gắng sức

Nghiệm pháp gắng sức giúp đánh giá khả năng hoạt động của tim trong việc đáp ứng với các hoạt động thể lực. Bệnh nhân sẽ thực hiện các bài tập thể chất, như chạy trên máy chạy bộ, đạp xe tại chỗ,… trong khi nhịp tim được thiết bị ECG theo dõi. Phương pháp này cho phép bác sĩ phát hiện các rối loạn nhịp tim có thể xảy ra trong điều kiện người bệnh vận động căng thẳng.

4. Siêu âm tim

Siêu âm tim sử dụng sóng siêu âm để tạo ra hình ảnh động về cấu trúc và chức năng của tim. Có thể thực hiện siêu âm qua ngực hoặc qua thực quản, giúp đánh giá các vấn đề như giãn nở thất, hẹp van tim hoặc các bất thường cấu trúc khác có thể ảnh hưởng đến hoạt động của nút xoang.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể yêu cầu thực hiện thêm các phương pháp chẩn đoán chuyên sâu hơn, tùy vào tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và những phát hiện trong quá trình thăm khám.

Biện pháp duy trì hoạt động bình thường của nhịp tim xoang

Để duy trì hoạt động bình thường của nhịp tim xoang, việc áp dụng các biện pháp chăm sóc sức khỏe tim mạch là rất cần thiết. Những biện pháp này không chỉ giúp ngăn ngừa các rối loạn nhịp tim mà còn góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể được tốt hơn. Các biện pháp được khuyến khích thực hiện, bao gồm:

• Tăng cường chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, đồng thời giảm tiêu thụ muối, đường và chất béo bão hòa.
• Duy trì hoạt động thể chất đều đặn giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và ổn định nhịp tim.
• Thực hành các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền, hoặc tập thở sâu để giảm căng thẳng, áp lực.
• Duy trì cân nặng hợp lý để giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.
• Hạn chế tiêu thụ rượu, cà phê và các chất kích thích có thể làm ảnh hưởng đến nhịp tim.

Đặc biệt, đừng quên đặt lịch thăm khám sức khỏe tim mạch định kỳ. Việc kiểm tra tim mạch thường xuyên giúp bác sĩ đánh giá tình trạng tim, phát hiện các rối loạn nhịp tim và các yếu tố nguy cơ khác như huyết áp cao, cholesterol cao hay tiểu đường. Từ đó, giúp kịp thời phát hiện những nguy cơ tiềm ẩn và bảo vệ sức khỏe tim mạch tốt hơn.

Khi nào nên gặp bác sĩ?

Hãy nhanh chóng đến cơ sở y tế, bệnh viện gần nhất để được tư vấn và thăm khám cùng các bác sĩ chuyên khoa tim mạch, khi gặp một số triệu chứng sau:

• Gặp phải các cơn đau ngực, đặc biệt là đau như bị đè nén, khó chịu, lan ra tay, lưng, cổ hoặc hàm,… hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức, vì đây có thể là triệu chứng của một cơn đau tim.
• Nếu bạn cảm thấy khó thở hoặc không thể thở sâu một cách bình thường, đặc biệt là khi nghỉ ngơi.
• Nếu cảm thấy nhịp tim đập không đều, nhanh hoặc chậm một cách bất thường.
• Có cảm giác mệt mỏi kéo dài, choáng váng, chóng mặt, thậm chí là ngất xỉu.

Ngoài ra, nếu bệnh nhân có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc các bệnh lý tim mạch cũng như các yếu tố nguy cơ như huyết áp cao, tiểu đường, cholesterol cao,… hãy gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám và theo dõi sức khỏe thường xuyên.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị những vấn đề liên quan đến nhịp xoang với các bác sĩ tại Trung tâm Tim mạch, PlinkCare, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin sau:

Nhịp xoang là yếu tố then chốt trong việc duy trì sức khỏe tim mạch và hoạt động hiệu quả của hệ thống tuần hoàn. Việc hiểu rõ về nhịp xoang, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến chúng, giúp người bệnh chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe tim mạch một cách toàn diện.