Nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh: Nguyên nhân, dấu hiệu

Nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh là gì?

Nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh là tình trạng viêm nhiễm đường tiết niệu do thiếu hụt hormone estrogen xảy ra sau thời kỳ mãn kinh. Đây là tình trạng phức tạp, cần phối hợp nhiều biện pháp điều trị tại chỗ, điều trị các bệnh nền và dự phòng tái phát.

Theo phân loại của các hiệp hội chuyên ngành, nhiễm trùng đường tiết niệu không phức tạp là tình trạng xảy ra ở phụ nữ trẻ không mang thai, chưa mãn kinh, không có bất thường về cấu trúc và chức năng đường tiết niệu.

Với phụ nữ còn trong thời kỳ sinh đẻ, nhờ nội tiết tố sinh dục nên các tổ chức ở âm đạo và niệu đạo được phát triển tốt và có khả năng chống chọi tốt với vi trùng, duy trì dịch âm đạo có tính acid, làm vi trùng không bám dính vào vùng quanh niệu đạo, ngăn sự xâm nhập của vi trùng. (1)

• Niệu quản: nhu động niệu quản tạo điều kiện cho dòng nước tiểu từ thận xuống bàng quang và hạn chế vi trùng ngược dòng từ bàng quang lên thận. Van niệu quản – bàng quang là hàng rào ngăn nhiễm trùng niệu ngược dòng.
• Bàng quang: khả năng tống xuất nước tiểu của bàng quang giúp thải vi trùng ra ngoài, lớp mucin (lớp bao phủ niêm mạc bàng quang) cũng có khả năng cản trở sự bám dính của vi trùng. Ngoài ra, các tế bào của niêm mạc bàng quang có khả năng thực bào, sẽ tiêu diệt các vi trùng còn sót lại.
• Âm đạo: các vi khuẩn Lactobacillus cư trú ở niêm mạc âm đạo giúp giảm nguy cơ lây nhiễm các vi trùng đường ruột.

Khi người phụ nữ bước vào giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh (từ 45-50 và kéo dài sau đó), sự suy giảm của các nội tiết tố sinh dục (estrogen) ảnh hưởng đến toàn thân (rối loạn chuyển hóa, loãng xương, bệnh tim mạch, cơ xương khớp), gây các triệu chứng của đường tiết niệu dưới và đường sinh dục (hội chứng niệu dục- Genitourinary Syndrome of Menopause – GSM), gây nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh với:

• Triệu chứng sinh dục: khô, rát và khó chịu.
• Triệu chứng tình dục: thiếu bôi trơn, khó chịu, đau khi quan hệ và suy giảm chức năng khi quan hệ.
• Triệu chứng tiết niệu: són tiểu, khó tiểu, nhiễm trùng đường tiết niệu dễ tái phát.

Nguyên nhân nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh

Nguyên nhân nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh do sự sụt giảm hormone estrogen xảy ra sau thời kỳ mãn kinh, khi cắt bỏ buồng trứng hoặc điều trị ung thư.

Sự suy giảm estrogen làm thoái hóa niêm mạc âm đạo, niệu đạo, cổ bàng quang và tam giác bàng quang. Do đó, khả năng thực bào của niêm mạc cũng suy giảm, tạo điều kiện cho bệnh dễ tái đi tái lại và trở thành mạn tính. Tình trạng này cũng dẫn đến thiếu hụt lớp GAG bảo vệ, khiến các chất độc trong nước tiểu thấm xuống dưới niêm mạc, gây đau, vi khuẩn dễ bám dính vào bề mặt bàng quang và gây bệnh.

Cùng với tuổi tác, sức co bóp của cơ bàng quang bị suy giảm, các khối cơ sàn chậu mất săn chắc khiến các tạng vùng chậu như: tử cung, bàng quang, trực tràng có thể bị sa khỏi vị trí bình thường, gây tiểu khó, sức chứa bàng quang giảm khiến người bệnh đi tiểu nhiều lần, tiểu đêm, nước tiểu tồn lưu nhiều, tạo điều kiện thuận lợi để vi khuẩn phát triển và bệnh tái phát.

Những trường hợp có bệnh mạn tính như: tiểu đường, AIDS, suy dinh dưỡng, sức đề kháng giảm sẽ làm bệnh dễ diễn tiến nặng hoặc trở thành mạn tính, khó điều trị. Những người có rối loạn về tâm lý như: dễ bị xúc động, hay lo lắng hoặc tâm thần không ổn định cũng có ảnh hưởng đến sự đề kháng của niêm mạc bàng quang và niệu đạo.

Dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh

Biểu hiện từ viêm bàng quang nhẹ như: tiểu buốt, tiểu nhiều lần hoặc tiểu gấp, đôi khi có tiểu máu đại thể (nước tiểu có màu đỏ hoặc sẫm màu), đau vùng phía trên xương mu; trường hợp nặng có thể nhiễm khuẩn nặng, đe dọa tính mạng như: viêm thận – bể thận và nhiễm khuẩn huyết. Những biến chứng này do 1 loại vi khuẩn đa kháng thuốc gây ra, vì vậy việc cấy nước tiểu để định danh vi trùng và dùng kháng sinh điều trị rất quan trọng.

Nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh có nguy hiểm không?

Nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh thường không nguy hiểm. Tuy nhiên, tình trạng này khá phức tạp, cần phối hợp nhiều biện pháp điều trị tại chỗ, điều trị bệnh nền và dự phòng tái phát. (2)

Chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh

Chẩn đoán nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh bằng cách:

• Phân tích nước tiểu: trong quá trình xét nghiệm, người bệnh đi tiểu vào 1 chiếc cốc đặc biệt. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu của nhiễm khuẩn đường tiết niệu bằng nhiều biến số như: nitrit, esterase bạch cầu và bạch cầu.
• Xét nghiệm cặn lắng nước tiểu bằng phương pháp đếm tế bào dòng chảy: đây là phương pháp mới, cho kết quả nhanh và khá chính xác, phát hiện có hồng cầu, bạch cầu, vi khuẩn và những bất thường khác trong nước tiểu để chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu và một số bệnh lý khác của thận.
• Nuôi cấy nước tiểu: phương pháp nuôi cấy mẫu nước tiểu trong môi trường thạch dinh dưỡng nhằm phát hiện sự có mặt của vi khuẩn, chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh.

Nếu tình trạng nhiễm trùng không đáp ứng điều trị, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau để kiểm tra các vấn đề khác hoặc tổn thương đường tiết niệu:

• Siêu âm: phương pháp chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ quan sát những bất thường của thận, niệu quản, bàng quang, lượng nước tiểu tồn dư sau khi đi tiểu cũng như đánh giá các cơ quan khác trong ổ bụng (gan, thận, lách tụy,…). Siêu âm không gây đau, có thể thực hiện được nhiều lần, người bệnh cần uống nhiều nước trước khi siêu âm.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): tạo ra hình ảnh 3D bên trong cơ thể, chính xác hơn chụp X-quang thông thường cho hình ảnh khá rõ ràng về giải phẫu và chức năng của 1 số cơ quan trong ổ bụng và hệ tiết niệu.
• Soi bàng quang qua niệu đạo: sử dụng ống soi bàng quang cứng hoặc ống soi mềm, với các loại ánh sáng thông thường, ánh sáng xanh, ánh sáng có dải băng tần hẹp để quan sát các tổn thương trong lòng bàng quang.

Nếu thường xuyên bị nhiễm trùng đường tiết niệu, bác sĩ có thể tiến hành xét nghiệm để kiểm tra các vấn đề sức khỏe khác, chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc bất thường của hệ tiết niệu như sa bàng quang, bàng quang thần kinh,… đều có thể gia tăng nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh.

Xem thêm: Nhiễm trùng đường tiết niệu ở nữ giới nguyên nhân do đâu?

Cách điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh

Ngoài việc điều trị bằng các kháng sinh thông thường, cần kết hợp các biện pháp điều trị khác để điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh, cụ thể:

• Điều trị tốt các bệnh phụ khoa: nhiễm khuẩn, nhiễm nấm, nhiễm ký sinh trùng âm đạo.
• Vệ sinh âm hộ trước khi đi ngủ bằng các dung dịch vệ sinh, đi tiểu ngay sau khi giao hợp, sử dụng gel bôi trơn, làm ẩm âm đạo, tránh thụt rửa âm đạo bằng các dung dịch sát khuẩn hay nước xà phòng.
• Bổ xung thêm estriol, lactobacillus dưới dạng viên đặt âm đạo (như Gynoflor) để tránh khô và thoái hóa niêm mạc âm đạo, niệu đạo; bổ xung các vi khuẩn có lợi, cân bằng PH âm đạo.
• Bổ xung GAG bằng cách bơm vào bàng quang theo liệu trình, đây là tiến bộ mới trong điều trị dự phòng viêm bàng quang tái phát.
• Uống kháng sinh dự phòng sau khi giao hợp hay ngay trước chu kỳ tái phát mà người bệnh có thể biết trước.
• Bổ sung thực phẩm tăng sức đề kháng, các loại vitamin B, C, E, D3, Calci hữu cơ, đường mannose, nước ép việt quất.

• Uống nhiều nước, chống táo bón, duy trì cân nặng hợp lý, luyện tập phù hợp lứa tuổi.
• Kiểm soát tốt bệnh nền như đái tháo đường…
• Cân bằng cuộc sống, giảm stress.

Biện pháp phòng ngừa

Những thay đổi lối sống sau đây có thể giúp ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh:

1. Thực hành vệ sinh tốt

Thực hành vệ sinh tốt là một trong những cách tốt nhất giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh. Điều này đặc biệt quan trọng ở phụ nữ vì niệu đạo ngắn hơn nhiều và vi khuẩn E. coli dễ dàng di chuyển từ trực tràng trở lại cơ thể. Luôn lau từ trước ra sau sau khi đi đại tiện để tránh điều này.

2. Uống nhiều nước

Uống nhiều nước có thể giúp loại bỏ vi khuẩn khỏi đường tiết niệu.

3. Thay đổi thói quen đi tiểu

Đi tiểu có thể đóng vai trò lớn trong việc loại bỏ vi khuẩn khỏi cơ thể. Đi tiểu thường xuyên cũng giảm nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng, đặc biệt ở phụ nữ mãn kinh, thường xuyên bị nhiễm trùng đường tiết niệu. Cố gắng đi tiểu ngay trước và ngay sau khi quan hệ tình dục để tránh đưa vi khuẩn vào niệu đạo, phòng ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh. Nếu không thể đi tiểu, ưu tiên rửa vùng đó bằng nước ấm.

4. Sử dụng chất bôi trơn gốc nước khi quan hệ tình dục

Nếu sử dụng chất bôi trơn khi quan hệ tình dục, nên ưu tiên chất bôi trơn gốc nước hiện có sẵn trên thị trường nếu bị nhiễm trùng đường tiết niệu thường xuyên.

5. Thay đổi quần áo

Quần áo bó sát có thể tạo môi trường ẩm ướt, thúc đẩy vi khuẩn phát triển. Ưu tiên mặc quần áo rộng rãi và đồ lót cotton để ngăn độ ẩm tích tụ xung quanh niệu đạo.

6. Thuốc

Bác sĩ có thể đề nghị dùng kem bôi âm đạo có chứa estrogen để giảm nguy cơ mắc nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh bằng cách thay đổi độ pH của âm đạo, kích thích tế bào biểu mô mới, thúc đẩy sản xuất collagen.

Các chất bổ sung không kê đơn (OTC) bao gồm chiết xuất nam việt quất và men vi sinh cũng có thể giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh.

Điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh tại Đơn vị Niệu nữ, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh, PlinkCare TP.HCM, một trong những cơ sở y tế chất lượng với dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt nhất. Tại đây, người bệnh được các bác sĩ là những chuyên gia hàng đầu, giàu kinh nghiệm sẽ trực tiếp khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh liên quan đến đường tiết niệu. Người bệnh được cá thể hóa điều trị với phác đồ chuẩn quốc tế, giúp tìm nguyên nhân nhanh chóng loại bỏ tình trạng nhiễm khuẩn đường tiết niệu nói chung.

Việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ, triệu chứng và phương pháp điều trị giúp giảm thiểu sự tái phát nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ mãn kinh và cải thiện chất lượng cuộc sống. Với sự thay đổi về nội tiết trong giai đoạn mãn kinh, phụ nữ cần đặc biệt chú trọng đến việc chăm sóc sức khỏe đường tiết niệu, đồng thời nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có phương pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả nhất.