Mật độ tinh trùng là gì? Bao nhiêu là bình thường? Ý nghĩa ra sao?

Mật độ tinh trùng là gì?

Mật độ tinh trùng là số tinh trùng trên một đơn vị thể tích tinh dịch. Mật độ tinh trùng được xác định thông qua kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ.

Tinh dịch đồ là xét nghiệm giúp đánh giá chất lượng, số lượng tinh trùng. Kết quả xét nghiệm sẽ cung cấp các thông số gồm số lượng, mật độ khả năng di động, hình thái, độ pH…của tinh trùng. Tinh trùng mới sẽ được sản xuất liên tục trong tinh hoàn và mất khoảng 42-76 ngày để tinh trùng trưởng thành. Vì vậy, kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ phản ánh chất lượng của tinh trùng trong 3 tháng gần nhất.

Mật độ tinh trùng bao nhiêu là bình thường?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mật độ tinh trùng nam giới bình thường khi có ít nhất 16 triệu tinh trùng trên mỗi ml tinh dịch. Trong đó, tỷ lệ tinh trùng di chuyển tiến tới cần đạt ít nhất 30% và tỷ lệ tinh trùng bình thường ít nhất là 4%.

Bác sĩ Tiến Huy cho biết, sau khi có kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ, bác sĩ sẽ đọc kết quả và tư vấn cho nam giới. Nếu tinh dịch đồ có bất thường, bác sĩ sẽ có những chỉ định làm các xét nghiệm chuyên sâu hoặc điều trị phù hợp.

Bảng 1: Hướng dẫn tham chiếu tinh dịch đồ theo tiêu chuẩn của WHO dựa trên nhóm nam giới sinh con trong vòng một năm hoặc ít hơn:

Tham số	Giới hạn tham chiếu
Thể tích tinh dịch	≥ 1.4 ml
Tổng số lượng tinh trùng	≥ 39 triệu
Mật độ tinh trùng	≥ 16 triệu/ml
Độ pH	7.2-7.8
Di động tiến tới	≥ 30%
Tỷ lệ sống sót	≥ 54%
Hình thái tinh trùng bình thường	≥ 4%

Phân loại mật độ tinh trùng ở nam giới

Nếu các thông số kết quả tinh dịch đồ của nam giới nằm ngoài giá trị tham chiếu theo tiêu chí của WHO, nam giới nên theo dõi và thăm khám để tìm hiểu nguyên nhân và có hướng xử trí phù hợp. Giá trị tham chiếu của WHO có thể thay đổi qua các năm. Tuy nhiên tiêu chí mật độ tinh trùng nhìn chung được chia thành thấp, bình thường và cao. Cụ thể:

1. Mật độ tinh trùng thấp

Mật độ tinh trùng thấp là khi nồng độ tinh trùng trong tinh dịch dưới 16 triệu/ml. Mật độ của tinh trùng thấp không ảnh hưởng đến hoạt động xuất tinh nhưng số lượng tinh trùng ít có thể làm giảm tỷ lệ mang thai tự nhiên. Vì vậy, khi có kết quả mật độ của tinh trùng thấp, nam giới có thể được chỉ định làm thêm một số xét nghiệm, chẩn đoán nhằm tìm ra nguyên nhân dẫn đến suy giảm mật độ của tinh trùng, từ đó có hướng điều trị phù hợp.

2. Mật độ tinh trùng cao

Mật độ tinh trùng cao khi số lượng tinh trùng hiện diện trong mỗi ml cao hơn 300 triệu con. Mặc dù vậy, nồng độ tinh trùng cao không đồng nghĩa khả năng thụ tinh thành công cao hơn. Bác sĩ Tiến Huy cho biết khả năng thành công sẽ phụ thuộc vào các yếu tố khác của tinh trùng như khả năng di động, tỷ lệ bình thường cũng như yếu tố từ phía người vợ như tuổi tác, chất lượng noãn, niêm mạc tử cung…

3. Mật độ tinh trùng bình thường 

Mật độ của tinh trùng được đánh giá là bình thường nếu nằm trong ngưỡng 16-200 triệu/ml. Trong số này ít nhất có 4% tinh trùng bình thường và 30% tinh trùng di động tiến tới.

Mật độ tinh trùng có ý nghĩa như thế nào?

Mật độ tinh trùng là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá sức khỏe sinh sản ở nam giới. Mật độ của tinh trùng cao trong tinh dịch thường được xem là thuận lợi cho khả năng thụ tinh, nhưng không phải lúc nào mật độ cao hơn cũng đồng nghĩa với khả năng thụ tinh tốt hơn.

Theo các nghiên cứu, nam giới có mật độ tinh trùng trong ngưỡng bình thường cũng có khả năng thụ tinh thành công tương đương. Ngược lại, mật độ của tinh trùng thấp có thể làm giảm cơ hội thụ thai do số lượng tinh trùng tiếp cận trứng ít hơn, cơ hội thụ tinh thành công sẽ giảm đi.

Bác sĩ thường xem xét mật độ của tinh trùng cùng các yếu tố khác trong tinh dịch đồ, như tỷ lệ sống sót, khả năng di động, và hình thái tinh trùng (Xem chi tiết ở bảng 1). Ngoài ra, mật độ của tinh trùng còn giúp theo dõi sự phục hồi của tinh trùng sau điều trị hoặc phẫu thuật, với các đánh giá định kỳ sau khoảng 2.5 – 3 tháng.

Những yếu tố ảnh hưởng đến mật độ tinh trùng

Tinh trùng được sản xuất bởi các ông sinh tinh trong tinh hoàn, thông qua các ống dẫn tinh hòa lẫn vào tinh dịch. Khi đạt cực khoái, tinh trùng được xuất ra ngoài qua dương vật. Bất kỳ vấn đề nào tác động đến quá trình sản xuất tinh trùng đều ảnh hưởng chất lượng tinh trùng, bao gồm mật độ tinh trùng. Các yếu tố ảnh hưởng đến mật độ của tinh trùng ở nam giới có thể là:

1. Nguyên nhân y tế

• Nhiễm trùng: Nam giới bị nhiễm trùng hoặc mắc các bệnh lý nam khoa, bệnh lây truyền qua đường tình dục (giang mai, lậu, HIV…) ảnh hưởng đến quá trình sản xuất tinh trùng, bít tắc ống dẫn tinh, tổn thương tinh hoàn, thậm chí gây vô sinh nếu không được điều trị dứt điểm.
• Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Tình trạng các tĩnh mạch thừng tinh bị giãn nghiêm trọng làm tăng nhiệt độ tinh hoàn, dẫn đến nguy cơ bất thường hoạt động sinh tinh, giảm chất lượng và mật độ của tinh trùng. (1)
• Các vấn đề xuất tinh: Mật độ của tinh trùng thấp ở nam giới có thể liên quan đến vấn đề xuất tinh ngược dòng. Nguyên nhân dẫn đến xuất tinh ngược dòng gồm biến chứng tiểu đường, chấn thương cột sống, tiền sử phẫu thuật niệu đạo, bàng quang, tuyến tiền liệt…
  Ngoài ra tác dụng phụ của một số loại thuốc điều trị cao huyết áp dẫn đến các vấn đề xuất tinh. Trong trường hợp xuất tinh ngược dòng không thể cải thiện, các thủ thuật/phẫu thuật lấy tinh trùng trực tiếp từ tinh hoàn/mào tinh có thể được thực hiện.
• Kháng thể kháng tinh trùng: Mật độ tinh trùng suy giảm nghiêm trọng có thể do cơ thể hình thành kháng thể kháng tinh trùng. Thông thường môi trường tế bào sinh tinh và mạch máu tách biệt với nhau. Tuy nhiên vì một lý do nào đó, hàng rào giữa hai môi trường bị tổn thương, tế bào tinh trùng sẽ đi vào mạch máu. Lúc này, các tế bào miễn dịch của cơ thể nhận diện tinh trùng là tế bào ngoại lai xâm nhập nên kích hoạt cơ chế tiêu diệt.
• Khối u, ung thư: Khối u, ung thư có thể ảnh hưởng cơ quan sinh sản của nam giới, tác động tiêu cực đến quá trình sản xuất tinh trùng. Bên cạnh đó, bệnh nhân phẫu thuật, hóa trị, xạ trị ung thư cũng là một trong những nguyên nhân gây suy giảm số lượng, mật độ tinh trùng, thậm chí suy giảm nồng độ tinh trùng không thể hồi phục. Do đó nam giới điều trị ung thư nên trữ đông tinh trùng nhằm bảo tồn khả năng sinh sản.
• Mất cân bằng hormone: Mất cân bằng nội tiết tố trong cơ thể làm gián đoạn hoạt động sinh tinh, làm suy giảm mật độ tinh trùng.
• Khiếm khuyết ống dẫn tinh: Mật độ tinh trùng thấp còn có thể liên quan đến vấn đề khiếm khuyết, tắc ống dẫn tinh. Nguyên nhân gây tắc ống dẫn tinh có thể do nhiễm trùng, tiền sử phẫu thuật, xơ nang hoặc di truyền.
• Bệnh celiac: Đây là rối loạn do nhạy cảm với gluten dẫn đến nhiều hệ lụy sức khỏe, trong đó có vô sinh ở nam giới. Để cải thiện tình trạng mật độ của tinh trùng thấp, nam giới nên áp dụng chế độ ăn không chứa gluten hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ để có biện pháp điều trị phù hợp.
• Sử dụng steroid đồng hóa: Lạm dụng các sản phẩm nhằm phát triển cơ chứa steroid đồng hóa là một trong những nguyên nhân khiến teo tinh hoàn, ảnh hưởng hoạt động sinh tinh, mất cân bằng nội tiết tố.
• Di truyền: Trong một số trường hợp, mật độ tinh trùng thấp liên quan đến bất thường gen di truyền.

2. Nguyên nhân môi trường

Các yếu tố tiếp xúc quá nhiều với hóa chất, kim loại nặng, tiếp xúc bức xạ… có khả năng ảnh hưởng chất lượng tinh trùng, làm giảm mật độ tinh trùng ở nam giới.

3. Nguyên nhân do lối sống

Những nguyên nhân ảnh hưởng mật độ tinh trùng thấp bao gồm:

• Sử dụng ma túy, chất kích thích: Ma túy, cocain có thể làm suy giảm số lượng và chất lượng tinh trùng. (2)
• Uống rượu bia: Rượu bia, thức uống có cồn được cho làm giảm nồng độ testosterone, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình sản xuất tinh trùng.
• Nghề nghiệp: Những công việc tiếp xúc với nguồn nhiệt cao như đầu bếp, thợ hàn, hoặc ngồi nhiều như lái xe đường dài, lập trình viên công nghệ… có liên quan đến nguy cơ vô sinh.
• Hút thuốc lá: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nam giới hút thuốc lá nhiều có mật độ của tinh trùng thấp hơn so với những người không hút thuốc.
• Căng thẳng kéo dài: Tình trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm… ảnh hưởng đến các hormone quan trọng để sản xuất tinh trùng. Hệ quả là sự suy giảm chất lượng, mật độ tinh trùng cũng như các vấn đề sức khỏe khác.
• Cân nặng: Thể trạng thừa cân, béo phì tác động tiêu cực đến khả năng sinh sản ở cả nam và nữ giới. Ở nam giới, béo phì gây rối loạn nồng độ nội tiết tố trong cơ thể, dẫn đến giảm khả năng sinh sản.
• Vấn đề liên quan mẫu xét nghiệm tinh dịch đồ: Các chuyên gia khuyến nghị nam giới nên kiêng xuất tinh 3-5 ngày khi làm tinh dịch đồ nhằm đảm bảo phản ánh chính xác kết quả chính xác. Việc lấy mẫu tinh dịch không đảm bảo chất lượng (lấy quá sớm sau khi nam giới bị bệnh, không lấy toàn bộ tinh dịch, xét nghiệm quá sớm sau điều trị bệnh lý nam khoa…) có thể cho kết quả không chính xác.

Các biện pháp cải thiện giúp tăng chất lượng tinh trùng tại nhà

Những năm gần đây, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chất lượng tinh trùng và khả năng sinh sản ở nam giới suy giảm nghiêm trọng. Tình trạng này liên quan đến các bệnh lý, môi trường ô nhiễm, lối sống sinh hoạt thiếu lành mạnh…

Sau đây là những cách giúp cải thiện số lượng tinh trùng hiệu quả mà nam giới có thể áp dụng tại nhà:

• Tập thể dục đều đặn: Tập thể dục thường xuyên giúp giảm cân hiệu quả, hạn chế tình trạng thừa cân, béo phì, có thể giúp cải thiện và tăng số lượng tinh dùng cũng như khả năng di động của tinh trùng. Đồng thời, luyện tập thể dục đều đặn giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý toàn thân nguy hiểm khác;
• Không hút thuốc lá: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những người hút thuốc lá có số lượng tinh trùng thấp hơn người bình thường, đồng thời thuốc lá còn tăng nguy cơ mắc ung thư, suy giảm sức khỏe chung;
• Ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục: Một số bệnh lây nhiễm qua đường tình dục như lậu, chlamydia… có thể gây vô sinh ở nam giới. Để phòng ngừa, nam giới nên quan hệ chung thủy, một vợ một chồng;
• Kiểm soát căng thẳng: Stress kéo dài, lo âu, trầm cảm có thể ảnh hưởng đến các hormone, tác động đến quá trình sản xuất tinh trùng;
• Trao đổi với bác sĩ về các loại thuốc: Các loại thuốc chẹn canxi, thuốc chống trầm cảm, các loại thực phẩm chức năng chứa steroid đồng hóa… ảnh hưởng đến hoạt động sinh tinh. Vì thế nếu đang điều trị bất kỳ bệnh lý nào, nam giới cần trao đổi trực tiếp với bác sĩ;
• Hạn chế tiếp xúc với nguồn nhiệt cao: Nhiệt độ bìu tăng cao có thể ảnh hưởng quá trình sản xuất tinh trùng. Do đó bác sĩ Huy khuyến nghị nam giới nên mặc đồ lót rộng rãi, hạn chế ngồi lâu một chỗ, tắm nước nóng, ngâm bồn, đặt laptop trên đùi…
• Cẩn thận với các chất độc hại: Tiếp xúc với thuốc trừ sâu, chì và các hóa chất khác có thể ảnh hưởng đến số lượng và mật độ tinh trùng. Nếu phải làm việc với hóa chất, nam giới cần đảm bảo an toàn khi tiếp xúc bằng cách sử dụng các trang thiết bị bảo vệ như kính bảo hộ, quần áo bảo hộ, tránh để da tiếp xúc với hóa chất.

Khi nào cần liên hệ bác sĩ?

Nếu áp dụng các biện pháp duy trì lối sống lành mạnh, tránh các tác nhân ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và vợ chồng quan hệ thường xuyên trong suốt một năm mà không có con, cả hai cần đến bệnh viện, trung tâm hỗ trợ sinh sản để bác sĩ thăm khám, tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến “chậm con”.

Vợ chồng hiếm muộn sẽ được chỉ định thực hiện một số xét nghiệm, chẩn đoán khảo sát khả năng sinh sản. Riêng đối với người chồng, sau khi thăm hỏi tình trạng sức khỏe, bệnh sử, bệnh nhân sẽ được chỉ định làm xét nghiệm tinh dịch đồ để đánh giá chất lượng tinh trùng, bao gồm tổng số, mật độ tinh trùng, độ ly giải… Dựa vào các kết quả các xét nghiệm, bác sĩ sẽ lên phương án điều trị phù hợp.

Một số câu hỏi liên quan

1. Mật độ tinh trùng bao nhiêu là tốt?

Mật độ của tinh trùng dao động 16 đến 200 triệu tinh trùng trên mỗi ml tinh dịch được xem là mật độ tinh trùng bình thường. Nếu nồng độ tinh trùng của nam giới dưới 16 triệu/ml thì được đánh giá là ít tinh trùng.

2. Mật độ tinh trùng thấp khi nào can thiệp điều trị?

Nếu kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ của nam giới cho thấy số lượng tinh trùng thấp và người vợ của họ không thể thụ thai tự nhiên thành công sau hơn một năm cố gắng (hoặc 6 tháng nếu người vợ trên 35 tuổi), bác sĩ sẽ hướng dẫn các phương pháp điều trị hỗ trợ sinh sản nhằm nhằm tối đa cơ hội thụ tinh thành công. Trường hợp bệnh nhân không có kế hoạch có con, bác sĩ sẽ có hướng dẫn cụ thể trong từng trường hợp cụ thể.

3. Mật độ tinh trùng và số lượng tinh trùng có khác nhau không?

“Mật độ tinh trùng” và “số lượng tinh trùng” là hai thuật ngữ khác nhau, cụ thể:

• Mật độ tinh trùng là số lượng tinh trùng trong một ml tinh dịch. Nồng độ tinh trùng được xác định bằng xét nghiệm tinh dịch đồ. Theo WHO năm 2021, giới hạn dưới tham chiếu cho nồng độ tinh trùng là 16 x 106 tinh trùng/mL.
• Số lượng tinh trùng là tổng số tinh trùng trong một lần xuất tinh. Để xác định số lượng tinh trùng, nồng độ tinh trùng được nhân với tổng thể tích mẫu tinh dịch được gửi. Giới hạn dưới tham chiếu cho số lượng tinh trùng là 39×106 trong mỗi lần xuất tinh. (3)

Để đặt lịch tư vấn và kiểm tra sức khỏe sinh sản tại IVF Tâm Anh, quý khách hàng có thể liên hệ:

Bác sĩ Tiến Huy đã chia sẻ các thông tin liên quan vấn đề mật độ tinh trùng ở nam giới. Nồng độ tinh trùng không thể nhận diện và đánh giá bằng mắt thường. Nam giới nên làm xét nghiệm tinh dịch đồ để kiểm tra chất lượng tinh trùng, bao gồm chỉ số mật độ “tinh binh”. Nếu phát hiện bất thường, người bệnh nên tham khảo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa và có kế hoạch điều trị phù hợp, tránh để lại hệ lụy sức khỏe lâu dài.