ThS.BSNT.CKI VÕ DƯƠNG HƯƠNG QUỲNH

Khoèo chân ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Bàn chân khoèo bẩm sinh là dị tật xuất hiện ở trẻ ngay từ giai đoạn bào thai. Tình trạng khoèo chân ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra ở một hay cả hai chân, khiến bàn chân của trẻ có hình dáng bất thường, gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày.

Khoèo chân ở trẻ sơ sinh là gì?

Dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh (clubfoot) là dị tật gây biến dạng bàn chân, ảnh hưởng đến chức năng vận động và dáng đi của trẻ trong tương lai. Ở bệnh nhi có bàn chân khoèo, có cả biến dạng về xương và về tổ chức mô mềm quanh xương.

Ở vùng cổ bàn chân, xương sên biến dạng và xương ghe di lệch vào trong, những phần tổ chức mềm kết nối phần cơ với phần bám tận vào nền xương bị co rút ngắn hơn bình thường, làm bàn chân trẻ xoay quanh chỏm xương sên thành hình dạng giống cây gậy đánh golf. Khi sờ nắn bàn chân khoèo có cảm giác cứng, ít linh hoạt do cơ và dây chằng bàn chân bị co rút. (1)

Dị tật bàn chân khoèo gây nhiều khó khăn trong sinh hoạt của trẻ sau này

Dị tật bàn chân này không gây đau đớn cho trẻ. Tuy nhiên, khi không được điều trị sớm, sau này khi lớn lên, trẻ sẽ bị mất cân bằng nghiêm trọng trong các tư thế sinh hoạt, gặp rắc rối trong việc chịu sức nặng về trọng lượng cơ thể, làm cho việc di chuyển, đi lại và sinh hoạt cơ bản hàng ngày đều trở nên khó khăn.

Bàn chân khoèo bẩm sinh gồm bao nhiêu loại biến dạng?

Về mặt triệu chứng lâm sàng, dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh bao gồm 3 loại biến dạng chính xảy ra ở 3 khớp, cụ thể:

Tình trạng đảo ngược khớp cận xương sên làm đảo ngược phần phía sau bàn chân của người bệnh
Bất thường ở khớp sên-ghe làm bàn chân của bệnh nhi bị biến dạng khép trong
Bất thường tại khớp cổ chân và lòng bàn chân khiến bàn chân của người bệnh ngửa, xoay trong. Bệnh nhi phải đi lại bằng các ngón chân. Tình trạng này khiến các cơ bắp ở chân bị co rút, khiến gân gót chân ngắn hơn so với bình thường.

Nguyên nhân gây khoèo chân ở trẻ sơ sinh

Cho đến nay, nguyên nhân của dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh vẫn chưa rõ. Bất thường giải phẫu chủ yếu là xương sên nhỏ hơn bình thường, gân cơ và dây chằng quanh xương co rút. Đầu và cổ xương sên bị lật ngửa hướng vào trong. (2)

Một giả thuyết cho là do hiện tượng dừng phát triển trong bào thai. Theo Kawashima và Uhthoff (1990): khi thai được 8-9 tuần, thời gian nụ chi dưới đang phát triển, bàn chân ở vị thế khép giống như chân khoèo. Những cử động của chi dưới bắt đầu từ tuần 9-11. Nếu thời gian này có bất thường về thần kinh hoặc cơ ngăn trở hoạt động của chi dưới, thì các khớp ở cổ chân sẽ trở nên cứng và co rút. Đến tuần thứ 11, cử động dạng ra của bàn chân làm bàn chân có vị thế bình thường. Vì vậy nếu có biến cố nào làm dừng sự phát triển bàn chân thai nhi vào thời điểm 8-9 tuần, thì cuối cùng sẽ làm biến dạng cổ chân thai nhi thành chân khoèo.

Những giả thuyết khác cho rằng :

Do những bất thường chủ yếu ở xương hoặc do nguyên do nội sinh hoặc do lực chèn ép ở môi trường ngoài tác động lên xương
Mất cân bằng ở cơ; co rút các dây chằng, kèm xơ hóa
Yếu thần kinh mác, yếu cơ duỗi lưng mác (perineal dorsilflexor).
Bất thường chất collagen, bất thường về thần kinh hoặc do sự có mặt của các thành phần co rút dưới tế bào (Drvaric et al 1989).
Sự xơ hóa co rút do có quá nhiều mô tế bào sợi. sự co rút của các tế bào giống nguyên bào sợi cơ ( myofibroblast – like cells)
Sự bám bất thường của gân Achilles, gân cơ mác hoặc cơ chày trước (Bleck 1993)
Gần đây, nghiên cứu về chọc ối sớm lúc thai 11-13 tuần cho thấy có sự gia tăng xuất độ bị chân khoèo (sundberg et al 1997; Canada early and mid trimester amniocentesis trial group 1998)
Đa số các nhà khoa học cho rằng chân khoèo là do sự biến dạng bàn chân thai nhi trong thời kỳ phát triển trong tử cung mặc dù còn nhiều tranh luận quanh nguyên nhân thần kinh cơ.

Các yếu tố trong thai kỳ có thể làm tăng nguy cơ khoèo chân ở trẻ

Ảnh hưởng từ khói thuốc lá, bụi công nghiệp
Thai phụ bị nhiễm khuẩn, nhiễm trùng hay nhiễm virus trong quá trình thai nghén
Sự co kéo của màng ối
Vị trí sắp xếp của thai nhi trong bụng người mẹ
Thiểu dưỡng hay ít nước ối khiến các cơ tử cung hay dây rốn chèn ép bàn chân của thai nhi.

Dấu hiệu trẻ bị dị tật chân khoèo ở trẻ sơ sinh

Dấu hiệu nhận biết dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh có thể được phát hiện dễ dàng sau khi bé chào đời, với các triệu chứng như biến dạng bàn chân khoèo vào trong; khi thăm khám thì thấy sờ cứng, các dây chằng và cơ của bàn chân có dấu hiệu co rút, cũng có thể thấy hình ảnh bàn chân khép hay gập lòng. Các dấu hiệu trẻ sơ sinh bị khoèo chân thường gặp là: (3)

Khép, nghiêng vào trong đối với phần trước và giữa của bàn chân
Bàn chân bị gập lòng
Mép ngoài bàn chân cong hơn so với bình thường
Xuất hiện các nếp lằn da sau gót bàn chân bệnh nhi
Xuất hiện các nếp lằn da giữa bàn chân người bệnh
Không chạm thấy được khoảng giữa mắt cá trong và xương ghe
Kích thước của ngón chân cái ngắn hơn so với bình thường
Các cơ ở vùng cẳng chân có thể bị teo hay liệt
Dùng tay không đưa được bàn chân tới vị trí trung gian
Một số dị tật khác có thể xuất hiện cùng lúc cần phải tầm soát song song như trật khớp háng, cứng khớp gối, trật khớp tại vùng xương bánh chè, cứng khớp khuỷu tay…

chân bị khép nghiêng vào trong — Bệnh nhi bị khép, nghiêng vào trong đối với phần trước và giữa của bàn chân

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Ngay khi phát hiện dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh, người bệnh cần đi thăm khám càng sớm càng tốt. Khi bệnh nhi được điều trị sớm, bàn chân trở về tư thế bình thường cũng sẽ không ảnh hưởng tới quá trình tập đi và dáng đi sau này.

Biến chứng

Nếu không có biện pháp can thiệp sớm, dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh có gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm khớp, cổ chân xoay khiến bệnh nhi không thể đi lại vững vàng, bất thường trong quá trình phát triển hệ cơ của cơ thể. Thẩm mỹ bàn chân và dáng đi bị ảnh hưởng nghiêm trọng khiến trẻ hạn chế sinh hoạt và giao tiếp với mọi người.

Phương pháp chẩn đoán bàn chân khoèo ở trẻ sơ sinh

Dị tật bàn chân khoèo bẩm sinh phức tạp, thay đổi theo từng người bệnh. Vì thế, bệnh nhân cần được thăm khám thật kỹ.

Khi mới sinh, nếu trẻ bị bàn chân khoèo nặng, bác sĩ có thể chẩn đoán dễ dàng dựa trên quan sát lâm sàng như gót chân nhỏ, bàn chân bị vẹo vào trong, cơ bắp chân căng cứng.

Các trường hợp nhẹ có thể dễ bị chẩn đoán lầm với các dị tật bàn chân bẩm sinh khác vì trẻ sơ sinh bình thường cũng có bàn chân nghiêng vào trong do tư thế nằm uốn cong trong bào thai. Lúc này, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhi chụp X-quang hoặc siêu âm để chẩn đoán chính xác tình trạng chân của trẻ.

Đối với trường hợp này, phim X-quang cần chụp 2 góc thẳng và nghiêng, chụp cả hai bên bàn chân nhằm so sánh:

Phim thẳng: Bình thường trục dọc của xương sên và xương gót tạo thành một góc 30-35° mở ra trước. Ở bệnh nhi bàn chân khoèo, hai trục này lại song song nhau
Phim nghiêng: Bình thường trục dọc của xương sên và xương gót tạo thành một góc 20°. Ở người có bàn chân khoèo bẩm sinh, hai trục này lại song song nhau.

Bàn chân khoèo ở trẻ sơ sinh chữa như thế nào?

Nguyên tắc điều trị dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh gồm: (4)

Chỉnh sửa tình trạng biến dạng ở bàn chân
Phục hồi chức năng, sự linh hoạt và sức mạnh của bàn chân để bệnh nhi có thể đi lại, vận động tốt hơn.

Hiện có nhiều cách điều trị bàn chân khoèo, trong đó gồm các phương pháp như:

1. Phương pháp bó bột Ponseti

Đây là phương pháp điều trị hiệu quả, phương pháp vàng trong điều trị chân khoèo, thường được chỉ định ngay khi trẻ vừa sinh ra được 7 – 10 ngày. Tuy nhiên, nếu bệnh nhi được đưa tới các cơ sở y tế muộn hơn thời gian này vẫn có thể áp dụng nhưng hiệu quả điều trị sẽ thấp hơn các trường hợp được can thiệp sớm. Do đó, đôi khi cần can thiệp phẫu thuật đối với các trường hợp điều trị trễ.

Đầu tiên, người bệnh sẽ được nắn chỉnh vòm, chỉnh bàn chân trước khỏi khép, gót vẹo trong, chỉnh lại nhón gót. Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành bó bột để cố định bàn chân sau khi nắn chỉnh. Thời gian bó bột thường khoảng 5-8 tuần, mỗi tuần thay bột một lần.

Bệnh nhi bó bột khoảng 5–8 tuần, mỗi tuần thay bột một lần

Sau đó, bệnh nhi được phẫu thuật để cắt gân gót và tiếp tục bó bột trong 3 tuần sau đó. Tiếp theo, bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhi dùng nẹp giày trong suốt cả ngày, kể cả lúc đi ngủ trong 3 tháng. Sau đó, bệnh nhi chỉ cần mang giày vào buổi tối cho tới khi 5 tuổi.

2. Phẫu thuật

Phẫu thuật là phương pháp điều trị dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh được chỉ định trong các trường hợp nặng, không đáp ứng với những phương pháp điều trị bảo tồn. Phương pháp phẫu thuật thường được áp dụng là kéo dài gân gót, điều chỉnh bàn chân về tư thế đúng, chuyển gân chày trước và giải phóng các phần mềm sau trong.

Biện pháp phòng ngừa

Đến nay, các chuyên gia vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây dị tật bàn chân khoèo bẩm sinh. Vì thế, không có phương pháp cụ thể giúp phòng ngừa hoàn toàn dị tật này. Tuy vậy, thai phụ vẫn có thể chú ý những vấn đề sau để giảm thiểu nguy cơ mắc dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh: (4)

Không hút thuốc hay hít khói thuốc lá
Không dùng các thức uống chứa cồn, chất kích thích
Tránh dùng những loại thuốc chống chỉ định cho thai phụ. Phụ nữ mang thai khi dùng thuốc, cần đảm bảo tuân thủ đúng theo chỉ định từ bác sĩ.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Bàn chân khoèo ở trẻ sơ sinh là bệnh lý thường gặp . Khi không có biện pháp can thiệp kịp thời và đúng cách, tình trạng này có thể trở thành dị tật suốt đời của bệnh nhi, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống sau này. Do đó, phụ huynh nên đưa trẻ tới các cơ sở y tế uy tín càng sớm càng tốt khi có dấu hiệu nghi ngờ dị tật khoèo chân ở trẻ sơ sinh, từ đó được tư vấn các phương pháp điều trị bàn chân khoèo phù hợp, ngăn ngừa các biến chứng nặng trong tương lai.