Các nhóm hạch đầu mặt cổ – Nguyên nhân gây sưng là gì?

Tổng quan về hạch

Hạch bạch huyết là cơ quan nhỏ hình hạt đậu, có kích thước nhỏ hơn 12mm. Ở người trưởng thành có khoảng 600 hạch bạch huyết phân bố khắp cơ thể, đặc biệt chủ yếu tập trung ở nách, cổ, háng, bụng và ngực. (1)

Các hạch bạch huyết kết nối với nhau bằng mạch bạch huyết (đường ống chạy khắp cơ thể tương tự như tĩnh mạch). Mạch bạch huyết mang dịch bạch huyết (chất lỏng trong suốt chảy qua các hạch). Khi những chất lỏng này chảy qua hạch bạch huyết, các tế bào bạch cầu lympho sẽ tạo ra kháng thể vô hiệu hóa vi khuẩn, virus và tác nhân gây bệnh.

Có 2 loại tế bào lympho trong hạch bạch huyết: tế bào lympho B (tế bào B) và tế bào lympho T (tế bào T). Trong đó, tế bào lympho B có nhiệm vụ sản sinh ra các kháng thể giúp tiêu diệt và loại bỏ những tác nhân bên ngoài xâm nhập vào cơ thể. Tế bào lympho T với nhiệm vụ tiêu diệt các tế bào đã bị vi khuẩn, virus tấn công hoặc tế bào ung thư.

Các nhóm hạch đầu mặt cổ

Hạch đầu mặt cổ được chia thành 2 nhóm: nhóm hạch vùng đầu và nhóm hạch vùng cổ. Mỗi nhóm được phân thành những nhóm nhỏ, với tên gọi và nhiệm vụ khác nhau, cụ thể: (2)

1. Nhóm hạch vùng đầu

Nhóm hạch bạch huyết vùng đầu có chức năng lọc bạch huyết ở đầu, mặt và da đầu, sau đó dẫn lưu đến các hạch bạch huyết nông và sâu ở cổ. Các hạch bạch huyết vùng đầu được chia thành 3 nhóm chính, gồm: hạch bạch huyết lưỡi, hạch bạch huyết mặt và vòng bạch huyết quanh cổ.

• Vòng bạch huyết quanh cổ nằm ở điểm nối giữa đầu và cổ, được tạo thành từ nhóm 5 hạch bạch huyết gồm: các hạch chẩm, xương chũm, tuyến mang tai nông và sâu, hạch dưới hàm và dưới cằm. Vòng hạch bạch huyết này có nhiệm vụ dẫn lưu bạch huyết của các vùng mũi, má, tai, da đầu và cằm đến hạch bạch huyết nông hoặc sâu ở cổ.
• Phía trên vòng bạch huyết quanh cổ là một nhóm hạch bạch huyết khác được gọi là hạch bạch huyết mặt. Nhóm hạch bạch huyết này có nhiệm vụ nhận bạch huyết từ các vùng trên khuôn mặt, sau đó dẫn lưu đến hạch bạch huyết dưới hàm.
• Với hạch bạch huyết lưỡi, nhóm hạch nội tạng này được tìm thấy dọc theo cơ cằm – lưỡi (genioglossus) và có chức năng dẫn lưu bạch huyết từ lưỡi.

2. Nhóm hạch vùng cổ

Nhóm hạch vùng cổ được chia như sau: (3)

• Hạch cổ trước nông: nhóm hạch này nằm dọc theo tĩnh mạch cảnh, có nhiệm vụ dẫn lưu bạch huyết đến hạch cổ bên sâu hoặc hạch bạch huyết thượng đòn. Nhóm hạch này nhận bạch huyết từ da vùng dưới móng, cơ dưới móng, eo tuyến giáp và phần dưới thanh môn của thanh quản.
• Hạch cổ trước sâu: nhóm hạch này được chia thành 4 nhóm và được đặt tên theo vị trí, gồm: hạch bạch huyết trước thanh quản, tuyến giáp, cạnh khí quản và trước khí quản. Nhóm hạch bạch huyết này dẫn lưu bạch huyết ở cấu trúc sâu của cổ, đặc biệt thanh quản và tuyến giáp. Hạch cổ trước sâu thường dẫn lưu trực tiếp đến hạch bạch huyết cổ bên sâu. Đôi khi, nhóm hạch này cũng có thể dẫn lưu đến hạch cổ trước nông.
• Hạch cổ bên ngoài: nhóm hạch này nằm dọc theo tĩnh mạch cảnh ngoài, do đó nhóm hạch này còn được gọi là hạch cảnh ngoài. Nhóm hạch này nhận bạch huyết từ các hạch sau mang tai ở đầu và dẫn lưu đến hạch thượng đòn ở gốc cổ.
• Hạch cổ bên sâu: nhóm hạch này nằm dọc theo tĩnh mạch cảnh trong, được chia thành 2 nhóm trên và dưới. Các hạch cổ bên sâu cấp trên nằm phía trên bụng trên của cơ vai móng. Những hạch lớn nhất nằm ở nhóm hạch này gọi là hạch bạch huyết cảnh nhị thân. Ngược lại, các hạch cổ bên sâu cấp dưới nằm ở phía dưới bụng trên của cơ vai móng. Hạch lớn ở nhóm này có thể tìm thấy dọc theo phần giữa của tĩnh mạch cảnh trong.
• Hạch bạch huyết phụ: nhóm hạch này di chuyển gần với dây thần kinh phụ và nhận bạch huyết từ da đầu, da cổ, vai bên, hầu họng, vòm họng và tuyến giáp. Các mạch đi của hạch bạch huyết phụ đổ vào hạch thượng đòn ở gốc cổ.
• Hạch bạch huyết thượng đòn: nhóm hạch này nằm ở gốc cổ, với nhiệm vụ dẫn lưu bạch huyết từ các cấu trúc của đầu, cổ thông qua mạch hướng tâm và mạch bạch huyết cổ bên sâu. Các mạch đi của hạch thượng đòn và hạch cổ bên sâu kết hợp với nhau tạo thành thân cảnh ở mỗi bên. Thân cảnh vận chuyển bạch huyết từ đầu, cổ đến ống ngực ở bên trái và ống bạch huyết phải bên phải.
• Hạch bạch huyết sau họng: nhóm hạch này được phân thành 3 đường gồm: 1 đường trong và 2 đường bên. Những nút hạch này nhận được hướng tâm từ hốc mũi, các xoang cạnh mũi, vòm miệng mềm, vòm khẩu cái, ống thính giác và tai giữa. Mạch máu đi từ các hạch sau họng dẫn lưu đến hạch bạch huyết cổ bên sâu trên và dưới.

Vai trò của nhóm hạch bạch huyết vùng đầu mặt cổ

Nhóm hạch bạch huyết vùng đầu mặt cổ có vai trò lọc các chất trong dịch bạch huyết – tập hợp chất lỏng chảy ra từ tế bào và mô. Cụ thể dịch bạch huyết chứa: (4)

• Protein.
• Khoáng chất.
• Chất béo.
• Chất dinh dưỡng.
• Tế bào bạch cầu (tế bào lympho).
• Tế bào hỏng.
• Tế bào ung thư.
• Vi khuẩn hoặc virus.

Dịch bạch huyết chảy qua mô tạo thành hạch bạch huyết. Tại đây, mô sẽ lọc và tái chế dịch bạch huyết cho cơ thể. Các tế bào trong hạch bạch huyết sẽ tấn công, tiêu diệt và loại bỏ chất thải, đặc biệt vi khuẩn và virus nhằm giúp hệ thống miễn dịch luôn khỏe mạnh.

Nguyên nhân gây nổi, sưng hạch đầu mặt cổ

Có nhiều nguyên nhân gây sưng hạch bạch huyết đầu mặt cổ, đặc biệt phổ biến do virus gây nhiễm trùng bởi. Tình trạng này thường xuất hiện ở cổ và dưới cằm. Một số nguyên nhân khác gây nổi, sưng hạch đầu mặt cổ, bao gồm:

• Nhiễm trùng: sưng hạch bạch huyết ở vùng đầu mặt cổ có thể do nhiễm trùng cấp tính hoặc mãn tính. một số bệnh nhiễm trùng phổ biến gây sưng hạch bạch huyết gồm cảm lạnh thông thường, áp xe răng, nhiễm trùng tai, viêm họng liên cầu khuẩn, viêm amidan, nhiễm trùng da đầu,…
• Bệnh lây truyền qua đường tình dục như: mụn rộp sinh dục, giang mai, HIV và lậu có thể gây sưng hạch bạch huyết ở vùng cổ.
• Bệnh lao: bệnh này gây nhiễm trùng dẫn đến sưng các hạch bạch huyết ở cổ. Tình trạng này thường không đau nhưng có thể kèm theo sốt, ớn lạnh, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
• Suy hô hấp cấp: bệnh cũng thuộc 1 trong những nguyên nhân làm hạch bạch huyết sưng to và đau ở cổ.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc: chẳng hạn như thuốc phenytoin có thể gây sưng hạch bạch huyết vùng đầu mặt cổ.

Các triệu chứng nhận biết

Các triệu chứng nhận biết sưng hạch bạch huyết đang cảnh báo sức khỏe người bệnh có vấn đề gồm: đau hạch, kích thước hạch sưng bằng hạt đậu hoặc lớn hơn.

Ngoài ra, tùy vào nguyên nhân gây sưng hạch bạch huyết, người bệnh xuất hiện dấu hiệu khác nhau, bao gồm:

• Chảy nước mũi, đau họng, sốt và đi kèm dấu hiệu nhiễm trùng đường hô hấp trên.
• Sưng hạch bạch huyết khắp cơ thể: tình trạng này có thể do nhiễm trùng, chẳng hạn như virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV), bệnh bạch cầu đơn nhân hoặc rối loạn hệ thống miễn dịch.
• Ung thư hạch – hạch cứng, không di chuyển.
• Sốt.
• Đổ mồ hôi đêm.

Chẩn đoán nổi hạch vùng đầu mặt cổ như thế nào?

Để chẩn đoán nguyên nhân và tình trạng nổi hạch bạch huyết, bác sĩ sẽ áp dụng một số phương pháp sau:

• Kiểm tra tiền sử bệnh: bác sĩ sẽ trao đổi với người bệnh một vài thông tin gồm, tình trạng người bệnh gặp phải thời gian gần đây là gì, hạch bạch huyết bắt đầu nổi khi nào, những dấu hiệu hoặc triệu chứng khác xuất hiện không. Bác sĩ kiểm tra các hạch bạch huyết gần bề mặt da để biết kích thước, độ mềm, độ ấm và cấu trúc. Đồng thời, vị trí nổi các hạch bạch huyết cũng như dấu hiệu và triệu chứng khác sẽ giúp ích cho việc chẩn đoán
• Xét nghiệm máu: có thể giúp xác nhận hoặc loại trừ những nguy cơ tiềm ẩn gây nổi hạch. Trong đó, xét nghiệm công thức máu toàn bộ (CBC) là phương pháp được dùng phổ biến, giúp đánh giá tình trạng sức khỏe tổng thể và phát hiện sớm các rối loạn, nhiễm trùng và bệnh bạch cầu.
• Chụp X-quang ngực hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT scan) khu vực nổi hạch và những vùng xung quanh có thể giúp xác định yếu tố gây bệnh.
• Sinh thiết hạch bạch huyết cũng là phương pháp dùng để chẩn đoán tình trạng nổi hạch, nếu bác sĩ nghi ngờ bệnh ác tính. Bác sĩ sẽ lấy mẫu từ một hoặc toàn bộ hạch bạch huyết và mang đến phòng thí nghiệm kiểm tra dưới kính hiển vi.

Ngoài ra, bạn cũng có thể kiểm tra hạch đầu mặt cổ qua các bước sau:

• Dùng đầu ngón tay chạm vào hạch theo chuyển động tròn, thao tác nhẹ nhàng để có thể cảm nhận các hạch bạch huyết.
• Bắt đầu kiểm tra từ các nút hạch ở phía trước tai, sau đó thao tác lần lượt đến vùng phía trên xương đòn.
• Kiểm tra ở cả 2 bên để dễ dàng so sánh, nếu nổi hạch bạch huyết, bạn có thể sờ thấy một khối sưng to bằng hạt đậu hoặc kích thước lớn hơn.
• Khi sờ vào các hạch ở cổ, bạn nên nghiêng đầu và ấn ngón tay dưới cơ để kiểm tra. Với các hạch bạch huyết phía trên xương đòn, bạn nên gập vai và đưa khuỷu tay về phía trước để giãn da, sau đó đưa tay sờ phía trên xương đòn, lặp lại thao tác như đã hướng dẫn ở trên.

Điều trị nổi hạch bạch huyết đầu mặt cổ

Khi các hạch bạch huyết nổi bất thường, kèm sưng tấy hoặc đau nhức, bạn có thể áp dụng phương pháp điều trị dưới đây:

• Chườm ấm bằng cách dùng khăn mặt nhúng vào nước ấm và vắt khô, sau đó chườm lên vùng nổi hạch trong vài phút.
• Dùng thuốc giảm đau không kê đơn, chẳng hạn như aspirin, ibuprofen hoặc acetaminophen. Tuy nhiên, cần thận trọng khi dùng aspirin cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.
• Nghỉ ngơi đầy đủ và hạn chế căng thẳng để đẩy nhanh quá trình phục hồi.

Biện pháp phòng ngừa

Để phòng ngừa sưng, nổi hạch đầu mặt cổ, nhất là tình trạng nổi hoặc sưng hạch bạch huyết, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là sau khi chăm sóc người bệnh hoặc chạm vào những đồ vật dùng chung với người khác.
• Khử trùng các vật dụng như: mặt bàn, tay nắm cửa trong nhà và nơi làm để ngăn vi khuẩn sinh sôi, phát triển.
• Tăng cường hệ thống miễn dịch bằng cách bổ sung đầy đủ các dưỡng chất cần thiết, ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống đủ 1,5-2 lít nước/ngày. Hạn chế uống rượu bia, hút thuốc lá.
• Đảm bảo ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya, giảm căng thẳng bằng những bài tập như: thiền, yoga.
• Tiêm các loại vaccine được bác sĩ khuyến nghị, chẳng hạn như vaccine cúm. Ngay khi có dấu hiệu nổi hoặc sưng hạch bạch huyết, bạn nên đến gặp bác sĩ để kiểm tra, tìm nguyên nhân và điều trị sớm

Bài viết đã cung cấp những thông tin về các nhóm hạch đầu mặt cổ, nguyên nhân gây sưng là gì? Nổi hoặc sưng hạch bạch huyết ở vùng đầu mặt cổ không phải vấn đề sức khỏe đáng lo ngại. Tình trạng này chỉ là dấu hiệu tạm thời cho thấy hệ thống miễn dịch đang tạo đề kháng ngăn vi khuẩn, virus xâm nhập và gây hại cho cơ thể. Tuy nhiên, người bệnh cũng không nên chủ quan mà cần đến gặp bác sĩ để kiểm tra triệu chứng và tìm nguyên nhân gây bệnh.