Hạ thân nhiệt cơ thể: Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa

Hạ thân nhiệt là gì?

Hạ thân nhiệt là tình trạng nhiệt độ cơ thể giảm xuống dưới 35℃, trong khi nhiệt độ cơ thể bình thường khoảng 37℃. Hạ thân nhiệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của tim, hệ thần kinh và các cơ quan khác. Lúc này, người bệnh cần được can thiệp ngay lập tức.

Các mức độ hạ thân nhiệt cơ thể con người

Hạ thân nhiệt được phân loại thành các mức độ sau:

• Hạ thân nhiệt nhẹ: 35-34°C.
• Hạ thân nhiệt trung bình: 34-32°C.
• Hạ thân nhiệt nặng: 32-25°C.
• Hạ thân nhiệt nguy kịch: dưới 25°C.

Nguyên nhân hạ thân nhiệt

Hạ thân nhiệt xảy ra khi cơ thể mất nhiệt nhanh hơn khả năng sinh nhiệt và giữ nhiệt. Nguyên nhân chính thường do tiếp xúc với thời tiết lạnh hoặc ngâm mình trong nước lạnh thời gian dài mà không có biện pháp bảo vệ cơ thể. Khi cơ thể cạn kiệt năng lượng dự trữ, nhiệt độ cơ thể bắt đầu giảm và không thể tự làm ấm lại. (1)

Các cơ chế làm cơ thể mất nhiệt

Có 4 cơ chế chính dẫn đến việc mất nhiệt: bức xạ, dẫn truyền, đối lưu và bay hơi. Bình thường cơ thể mất nhiệt do bức xạ. Tuy nhiên, hạ thân nhiệt lại thường do tiếp xúc với không khí lạnh (đối lưu), tiếp xúc với nước lạnh (dẫn truyền) và đổ mồ hôi quá mức (bay hơi).

Yếu tố nguy cơ gây hạ thân nhiệt

Hạ thân nhiệt có thể xảy ra ở bất kỳ ai nhưng một số đối tượng và tình huống có thể làm tăng nguy cơ, bao gồm:

• Người lớn tuổi: khả năng kiểm soát nhiệt độ cơ thể giảm dần theo tuổi tác, xu hướng tiêu hao ít năng lượng hơn do ít hoạt động và có ít mỡ hơn để cách nhiệt.
• Trẻ nhỏ: trẻ em tiêu tốn nhiều calo hơn và có thể cạn kiệt năng lượng mà không nhận ra bản thân đang bị lạnh. Diện tích bề mặt cơ thể lớn hơn so với trọng lượng cơ thể cũng làm tăng khả năng mất nhiệt.
• Trẻ sơ sinh: dễ bị mất nhiệt hơn so với người lớn do không có năng lượng dự trữ để tạo thêm nhiệt. Trẻ sơ sinh cũng có diện tích bề mặt lớn hơn so với trọng lượng cơ thể và mất nhiệt nhanh hơn.
• Những người thiếu kinh nghiệm trong các hoạt động ngoài trời: người đi bộ đường dài, săn bắn và câu cá mà không có trang bị bảo hộ thích hợp.
• Người lạm dụng rượu hoặc ma túy giải trí: rượu làm giãn mạch máu, khiến nhiệt thoát ra nhanh hơn. Cả rượu và ma túy đều có thể làm giảm khả năng cảm nhận cái lạnh và phán đoán mặc quần áo phù hợp.
• Người vô gia cư: không có nơi ở có thể dẫn đến việc thiếu trang bị bảo vệ phù hợp với điều kiện thời tiết lạnh.
• Người mắc bệnh tâm thần: người bị sa sút hoặc suy giảm trí tuệ có thể thiếu khả năng đánh giá điều kiện thời tiết và không mặc quần áo phù hợp.
• Người mắc các bệnh cụ thể: Các bệnh như: suy giáp, hạ đường huyết, suy tuyến yên, sốc, nhiễm trùng huyết, chán ăn tâm thần, đột quỵ, bệnh Parkinson, bệnh thần kinh ngoại biên và chấn thương tủy sống có thể làm tăng nguy cơ hạ thân nhiệt.
• Người dùng một số loại thuốc: thuốc an thần, thuốc gây mê, opioid, thuốc chống loạn thần phenothiazine và clonidine có thể làm giảm khả năng phản ứng với lạnh.
• Người tham gia thể thao trong thời tiết lạnh: các môn thể thao như trượt tuyết có thể gây mất nhiệt do vận động và đổ mồ hôi.

Triệu chứng hạ thân nhiệt

Triệu chứng của hạ thân nhiệt thay đổi tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và bao gồm:

• Run rẩy liên tục.
• Nói lắp hoặc lầm bầm.
• Thở chậm và nông.
• Mạch yếu.
• Mất khả năng phối hợp cơ thể.
• Lú lẫn, mất trí nhớ, buồn ngủ.
• Mất ý thức.

Hạ thân nhiệt có nguy hiểm không?

Hạ thân nhiệt rất nguy hiểm, khi nhiệt độ môi trường giảm, cơ thể ban đầu sẽ tăng cường chuyển hóa, tăng thông khí và tăng lưu lượng tim để duy trì chức năng. Tuy nhiên, nếu mất nhiệt vượt quá khả năng sinh nhiệt và giữ nhiệt, những cơ chế này có thể bị quá tải và không còn hiệu quả. Điều này có thể dẫn đến sự suy giảm chức năng của nhiều hệ thống cơ quan, bao gồm hệ thần kinh, chuyển hóa và tim mạch; các rối loạn nhịp tim tại nút xoang có thể gây rung nhĩ (nhịp tim không đều) hoặc rung thất (rối loạn nhịp tim cấp cứu); thậm chí tử vong.

Ngoài ra, người bị hạ thân nhiệt do tiếp xúc với lạnh hoặc nước lạnh cũng có nguy cơ cao bị các chấn thương do lạnh như bỏng lạnh và hoại tử.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có dấu hiệu hạ thân nhiệt vừa hoặc nặng, người bệnh nên đi khám ngay. Các dấu hiệu bao gồm: ngất xỉu, khó nói, run rẩy, khó thở… Việc chờ đợi để được điều trị có thể gây các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, thậm chí tử vong.

Bệnh hạ thân nhiệt phổ biến như thế nào?

Bệnh hạ thân nhiệt khá phổ biến trong các nhóm có nguy cơ cao như người già, trẻ em, người vô gia cư và những người chơi các môn thể thao trong thời tiết lạnh. Khoảng 700-1.500 người tử vong do tiếp xúc với cái lạnh mỗi năm ở Hoa Kỳ.

Phân biệt hạ thân nhiệt và tăng thân nhiệt

Hạ thân nhiệt và tăng thân nhiệt được phân biệt bằng các tiêu chí sau:

Tiêu chí	Hạ thân nhiệt	Tăng thân nhiệt
Định nghĩa	Nhiệt độ cơ thể giảm xuống dưới mức bình thường (thường dưới 35°C).	Nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường (thường trên 38°C).
Nguyên nhân	Tiếp xúc với thời tiết lạnh hoặc ngâm mình trong nước lạnh thời gian dài mà không có biện pháp bảo vệ cơ thể.	Tác động của môi trường: nhiệt độ môi trường quá nóng, độ ẩm, sức gió… Tác động động bên trong cơ thể: vận động thể chất quá mức, thiếu nước, nhiễm trùng, bệnh…
Triệu chứng	Run rẩy liên tục. Nói lắp hoặc lầm bầm. Thở chậm và nông. Mạch yếu. Mất khả năng phối hợp cơ thể. Lú lẫn, mất trí nhớ, buồn ngủ. Mất ý thức.	Chuột rút Kiệt sức Mờ mắt. Chóng mặt. Thở nhanh hoặc nhịp tim nhanh. Mệt mỏi. Đau đầu. Chóng mặt hoặc ngất xỉu. Huyết áp thấp. Đau nhức cơ hoặc chuột rút. Buồn nôn và nôn mửa.

Cách sơ cứu khi bị hạ thân nhiệt

Điều trị hạ thân nhiệt bao gồm việc ngăn chặn mất thêm nhiệt và làm ấm lại cơ thể. Nếu gặp người bị hạ thân nhiệt, gọi trợ giúp ngay và thực hiện các bước sau:

• Di chuyển người đó đến nơi ấm áp, khô ráo.
• Gỡ bỏ quần áo ướt và thay bằng quần áo khô.
• Đắp lên người bệnh áo khoác, mũ và chăn.
• Làm tăng nhiệt bên ngoài da của người bệnh, chẳng hạn như đèn sưởi hoặc túi chườm nóng.

Điều trị hạ thân nhiệt bao gồm việc ngăn chặn mất thêm nhiệt và làm ấm lại cơ thể.

Biện pháp phòng ngừa hạ thân nhiệt

Hạ thân nhiệt có thể được phòng ngừa bằng cách:

• Mặc quần áo đủ ấm và nhiều lớp trong thời tiết lạnh.
• Tránh các hoạt động gây đổ mồ hôi nhiều khi trời lạnh.
• Luôn giữ tay và chân khô ráo, tránh để quần áo ướt lâu.
• Chăm sóc trẻ nhỏ bằng cách mặc thêm nhiều lớp quần áo.
• Hạn chế sử dụng rượu khi ra ngoài trời lạnh.

Khoa Hồi sức tích cực và Chống độc (ICU), PlinkCare TP.HCM là đơn vị hồi sức, cấp cứu và chăm sóc tích cực cho người bệnh gặp các vấn đề nghiêm trọng, nguy kịch như: sốc, suy đa cơ quan, suy hô hấp, suy gan, suy thận, hôn mê, ngộ độc cấp, nhiễm trùng huyết nặng,… hoặc người bệnh phẫu thuật khả năng cao bị sốc, suy hô hấp, chảy máu sau mổ…

Hệ thống máy lọc máu hiện đại thực hiện tất cả các phương thức như: lọc máu ngắt quãng, lọc máu liên tục, thay huyết tương, lọc máu hấp phụ cho người bệnh suy thận mạn, suy thận cấp, viêm gan cấp, viêm tuỵ cấp, sốc nhiễm trùng, ngộ độc nặng và các bệnh liên quan đến miễn dịch như: hội chứng Guillain – Barré và các bệnh thần kinh khác, hội chứng HELLP, bệnh lupus ban đỏ hệ thống…

Hạ thân nhiệt xảy ra sau khi tiếp xúc với môi trường lạnh, ẩm ướt hoặc gió. Khi tiếp tục quá lâu, cơ thể sẽ sử dụng hết năng lượng dự trữ và nhiệt độ cơ thể bắt đầu giảm. Hạ thân nhiệt là trường hợp cấp cứu y tế và cần được điều trị ngay lập tức.