Đột quỵ ở người già: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Đột quỵ ở người già là gì?

Đột quỵ ở người già là bệnh đột quỵ xảy ra ở người cao tuổi, khi lưu lượng máu đến não bị gián đoạn hoặc tắc nghẽn đột ngột, khiến một phần não bị thiếu oxy và dinh dưỡng để hoạt động. Có hai loại đột quỵ ở người cao tuổi là đột quỵ nhồi máu não (do mạch máu não tắc nghẽn) và đột quỵ xuất huyết não (do mạch máu não bị vỡ). (1)

Đột quỵ là một trong những bệnh lý thần kinh nguy hiểm nhất và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở người trung niên và người cao tuổi, xếp sau bệnh lý tim mạch và ung thư. Bệnh cũng là một trong những nguyên nhân chính gây nên tình trạng khuyết tật trên toàn cầu.

Thời gian phát hiện và điều trị quyết định trực tiếp tới khả năng sống còn và mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh. Những người sống sót sau đột quỵ vẫn có thể gặp các di chứng như suy giảm thể chất, vận động, nhận thức và khả năng nói. Khoảng 30-50% số người sống sót sau đột quỵ phải sống phụ thuộc vào người khác do cấp cứu muộn, gặp biến chứng, di chứng nặng. (2)

Nguyên nhân đột quỵ ở người già

Đột quỵ ở người già có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân hay các yếu tố nguy cơ khác nhau, điển hình như: (3)

1. Mắc bệnh tăng huyết áp

Huyết áp cao là nguyên nhân hay yếu tố quan trọng làm tăng nguy cơ người già bị đột quỵ. Thống kê cho thấy, đa số người bị đột quỵ được phát hiện mắc thêm bệnh tăng huyết áp từ trước. Đây là bệnh có khả năng làm gián đoạn đột ngột quá trình lưu thông máu lên não, dẫn đến đột quỵ.

2. Đái tháo đường

Bệnh đái tháo đường làm tăng nguy cơ viêm ở các mạch máu, khiến mạch máu tổn thương, hẹp hoặc giãn vỡ. Từ đó, tăng nguy cơ đột quỵ ở người già. Tuy nhiên nguy cơ này có thể giảm thiểu nếu đường huyết ở người bệnh được kiểm soát tốt.

3. Rung tâm nhĩ

Chứng rối loạn nhịp tim này khiến người bệnh có thể có nguy cơ đột quỵ cao gấp 5 lần người bình thường. Trong trường hợp này, người bệnh cần đi khám, kiểm soát bệnh hiệu quả. Ví dụ, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng thuốc chống đông máu để ngăn ngừa hình thành cục máu đông di chuyển lên não gây ra đột quỵ ở người cao tuổi.

4. Hút thuốc lá

Hút thuốc lá tác động rất lớn đến sức khỏe con người, là một trong những nguyên nhân gây nên các bệnh lý như ung thư phổi, ung thư thanh quản, viêm phế quản mạn tính… Lượng nicotin và Carbon monoxide có trong khói thuốc còn làm tăng nguy cơ tổn thương hệ tim mạch, tăng huyết áp và tăng nguy cơ đột quỵ.

5. Tuổi tác

Tuổi tác là một trong những yếu tố rủi ro không thể kiểm soát được của đột quỵ người già. Hơn 70% trường hợp đột quỵ xảy ra ở người trên 65 tuổi, vì vậy người cao tuổi cần chủ động thăm khám, tầm soát đột quỵ định kỳ, theo dõi tình trạng sức khỏe thường xuyên để kịp thời xử lý các bất thường tiềm ẩn, nếu có.

6. Giới tính

Theo một nghiên cứu gần đây tại Việt Nam , tỉ lệ nam giới mắc đột quỵ cao gấp 1,5 lần so với nữ giới. Nhìn chung, bệnh lý về mạch máu phổ biến hơn ở nam giới và được coi là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ đột quỵ. Do đó nam giới cần cẩn trọng hơn với nguy cơ này.

7. Di truyền

Đột quỵ ở người cao tuổi hay đột quỵ ở người già có thể đến từ yếu tố di truyền. Ngay cả khi đã phòng ngừa thì một số người vẫn có thể mắc các bệnh lý gây nguy cơ đột quỵ như huyết áp cao và tiểu đường. Tiền sử bệnh lý của gia đình có thể là nguyên nhân gây đột quỵ. Nguy cơ đột quỵ có thể tăng nếu người thân trong gia đình từng mắc đột quỵ, đặc biệt là dưới 65 tuổi.

Các yếu tố khác có thể góp phần vào nguy cơ đột quỵ bao gồm cholesterol cao, ít vận động, thừa cân, bệnh động mạch cảnh, rối loạn về máu, tiêu thụ rượu bia nhiều…

Dấu hiệu đột quỵ ở người già

Nhận biết sớm các dấu hiệu nghi ngờ người già bị đột quỵ đóng vai trò quan trọng trong việc chủ động đưa người bệnh đi cấp cứu, kịp thời điều trị để giúp hạn chế nguy cơ tử vong và tàn tật. Dưới đây là các dấu hiệu cần lưu ý: (4)

• Đột ngột méo lệch mặt, xuất hiện tình trạng nhân trung lệch sang 1 bên
• Đột ngột bị tê hoặc yếu phần cơ mặt, cánh tay hoặc chân, đặc biệt ở một bên cơ thể.
• Đột ngột khó nói, nói không rõ, nói đớ, lú lẫn…
• Đột ngột xuất hiện các vấn đề về thị giác như nhìn mờ, nhìn đôi ở một hoặc cả 2 mắt
• Đột ngột chóng mặt, mất thăng bằng, khó đi lại
• Đột ngột choáng váng, đau đầu dữ dội mà không rõ nguyên nhân
• Đột ngột buồn ngủ, buồn nôn

Đột quỵ ở người cao tuổi bao gồm những loại nào?

Theo các bác sĩ chuyên khoa, đột quỵ ở người già có 2 loại chính sau:

• Đột quỵ do thiếu máu cục bộ (đột quỵ nhồi máu não): Đây được coi là loại đột quỵ phổ biến nhất, xảy ra khi xuất hiện cục máu đông hoặc hẹp mạch máu làm giảm lưu lượng máu lên não. Điều này ngăn máu chảy vào các phần khác của não và làm giảm cung cấp oxy, chất dinh dưỡng cho các tế bào não. Có 3 nguyên nhân gây đột quỵ ở người già do thiếu máu cục bộ là:

• • Xuất hiện cục máu đông trong mạch máu não hoặc cổ
  • Cục máu đông di chuyển từ bộ phận khác trên cơ thể đến não hoặc cổ
  • Chất béo tích tụ trên thành động mạch gây nên hẹp mạch máu não
• Đột quỵ xuất huyết não: Tình trạng đột quỵ này xảy ra khi một mạch máu não bị vỡ, gây ra chảy hay rò rỉ máu vào não hoặc xung quanh não. Tình trạng này không chỉ làm giảm khả năng cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho tế bào não, gây chết tế bào não mà còn làm tăng áp lực lên hộp sọ, có thể gây chèn ép và tổn thương não.

Tiên lượng bệnh đột quỵ ở người già

Tiên lượng bệnh đột quỵ ở người cao tuổi phụ thuộc vào các yếu tố như:

• Loại đột quỵ: các nghiên cứu cho thấy đột quỵ do xuất huyết có tỷ lệ tử vong cao và tiên lượng xấu hơn đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
• Thời gian phát hiện và điều trị: phát hiện và điều trị càng sớm thì người bệnh càng có khả năng sống và phục hồi nhanh hơn.
• Các yếu tố nguy cơ như người mắc bệnh tiểu đường, huyết áp cao.
• Mức độ tổn thương của người bệnh: được xác định dựa vào ánh mắt, nhận thức, khả năng cử động mặt, chức năng và sự phối hợp cử động của tứ chi, vấn đề ngôn ngữ, khả năng nói hay biểu đạt ý nghĩ, khả năng chú ý và tiếp nhận cảm giác…

Cách phòng ngừa đột quỵ cho người lớn tuổi

Phòng ngừa đột quỵ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc làm giảm nguy cơ xuất hiện bệnh và giảm thiểu các biến chứng nếu bệnh không may xảy ra. Một số cách giúp phòng ngừa đột quỵ ở người già bao gồm:

• Không hút thuốc lá, bỏ thuốc là biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe, bao gồm phòng tránh nguy cơ đột quỵ.
• Hạn chế sử dụng bia rượu và tránh xa chất kích thích.
• Giảm căng thẳng, người bệnh có thể tham gia các hoạt động lành mạnh như tập yoga, đọc sách, nghe nhạc, học nấu ăn… để duy trì tinh thần thoải mái, lạc quan.
• Kiểm soát tốt huyết áp, nên duy trì huyết áp dưới 140/90 mm Hg; tham khảo ý kiến của bác sĩ về cách thức kiểm soát huyết áp.
• Kiểm soát đường huyết, với người bệnh tiểu đường thì việc kiểm soát đường huyết giúp ngăn chặn tình trạng hỏng mạch máu và nguy cơ đột quỵ.
• Kiểm soát tốt cholesterol, mức cholesterol trong máu quá cao có thể dẫn đến tích tụ mảng bám trong động mạch, ngăn chặn lưu lượng máu, điều này có thể dẫn đến đột quỵ.
• Duy trì cân nặng lý tưởng, nên kiểm soát chỉ số BMI luôn ở mức dưới 25.
• Rèn luyện thể dục thể thao thường xuyên, tập khoảng 40 phút/ ngày và 3-4 ngày/ tuần.
• Xây dựng chế độ ăn uống điều độ, khoa học: giảm lượng natri và tăng Kali trong chế độ ăn hằng ngày; hạn chế các thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa, cholesterol cao và ăn nhiều rau củ, hoa quả, ngũ cốc nguyên hạt…
• Hạn chế tắm đêm, tắm nước lạnh lúc tối muộn vì điều này khiến cơ thể thay đổi nhiệt độ đột ngột, dễ dẫn đến đột quỵ trên nền bệnh tim mạch, tăng huyết áp…
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ, tầm soát đột quỵ và xử lý sớm các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
• Tiêm vacxin phòng cúm hàng năm.
• Chăm sóc đặc biệt cho những người có bệnh lý tim mạch hoặc tiền sử đột quỵ, cần tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ về phòng ngừa đột quỵ cho các đối tượng này.

Cách điều trị chứng đột quỵ ở người già như thế nào?

Bác sĩ sẽ thực hiện chẩn đoán, xác định thể loại đột quỵ thông qua triệu chứng đột quỵ ở người già, tiền sử bệnh án, khám tổng quát và chẩn đoán hình ảnh như chụp CT, từ đó đưa ra phương án cấp cứu đột quỵ phù hợp. Việt Nam đã có Máy chụp CT 1975 lát cắt giúp đánh giá nhanh tình trạng đột quỵ chỉ trong vòng dưới 5 phút. Hiện nay, thiết bị này đã có mặt tại PlinkCare TP.HCM. Đây là đơn vị đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á đặt hàng và sở hữu “siêu máy” này.

Sau khi chẩn đoán, đánh giá, tùy thuộc vào thể loại đột quỵ hay nguyên nhân gây đột quỵ ở người cao tuổi mà bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị cấp cứu phù hợp, ví dụ như:

• Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Người bệnh thường sẽ được điều trị bằng thuốc tiêu khối huyết, giúp làm tan cục máu đông đang gây tắc nghẽn mạch máu lên não. Thuốc thường được dùng trong vòng 3-4,5 giờ sau cơn đột quỵ do thiếu máu cục bộ xảy ra. Nếu người bệnh bị tắc nghẽn ở mạch máu lớn, cục huyết khối lớn thì sẽ được can thiệp nội mạch để lấy huyết khối.

Sau điều trị, người bệnh có thể được dùng thuốc chống huyết khối nhằm ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông có thể mắc kẹt trong động mạch não. Nhóm thuốc này bao gồm thuốc chống tập kết tiểu cầu và thuốc chống đông máu, giúp ngăn chặn các tế bào và các yếu tố khác trong máu tích tụ và hình thành cục máu đông.

• Đột quỵ xuất huyết não: Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra, tìm ra vùng bị xuất huyết và kiểm soát nó. Không giống đột quỵ do thiếu máu cục bộ, đột quỵ do xuất huyết cần được phẫu thuật để loại bỏ khối máu tụ hoặc thực hiện các kỹ thuật khác để ngăn chặn tình trạng chảy máu, đồng thời làm giảm áp nội sọ do khối máu chảy ra choáng chỗ trong não.

Ngoài ra còn có các loại phẫu thuật, can thiệp liên quan đến mạch máu nhằm ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ ở người già như nong mạch vành, đặt Stent, cắt bỏ nội mạch động mạch cảnh, cắt bỏ huyết khối nội mạch…

Lưu ý: Khi phát hiện người bệnh có các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ thì cần liên hệ ngay với các bệnh viện lớn có chuyên môn cấp cứu đột quỵ để được can thiệp kịp thời. Thời điểm vàng để cấp cứu đột quỵ là 3-4,5 giờ và có thể mở rộng đến 6 giờ hoặc hơn 24 giờ. Tuy nhiên, người bệnh cần được cấp cứu càng sớm càng tốt.

Trung tâm cấp cứu đột quỵ thuộc Hệ thống PlinkCare luôn túc trực 24/24, sẵn sàng bật y lệnh khẩn “Code Stroke” kết nối liên khoa khi tiếp nhận các trường hợp cấp cứu đột quỵ. Cùng với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, Bệnh viện trang bị hệ thống trang thiết bị hiện đại hàng đầu như máy CT 1975 lát cắt, máy CT 768 lát cắt, MRI 3 Tesla, máy chụp mạch DSA hiện đại… giúp bác sĩ chẩn đoán, đánh giá nhanh và chính xác đột quỵ, thể loại đột quỵ, vị trí và mức độ tổn thương. Cấp cứu đột quỵ với nguyên tắc thời gian là vàng, đẩy nhanh quy trình để cứu sống người bệnh và giúp người bệnh hồi phục tốt nhất. Sau cấp cứu, người bệnh tiếp tục được chăm sóc đặc biệt, theo dõi sát sao nhằm hạn chế tối đa các di chứng, biến chứng.

Quý khách vui lòng liên hệ trực tiếp qua:

Tóm lại, đột quỵ ở người già hay đột quỵ ở người cao tuổi có khả năng gây tử vong hoặc tàn tật suốt quãng đời còn lại. Do đó người lớn tuổi cần được quan tâm, chăm sóc và chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ để tầm soát bệnh sớm, đưa ra hướng điều trị phù hợp.