Nguyên tắc dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ cha mẹ nên biết

Trẻ chậm phát triển trí tuệ là gì?

Trẻ chậm phát triển trí tuệ là những trẻ có chỉ số IQ thấp hơn mức trung bình và gặp nhiều hạn chế trong việc học tập, phát triển các kỹ năng cơ bản để có thể tự chăm sóc bản thân và hòa nhập xã hội. Nguyên nhân gây nên tình trạng này có thể do sự bất thường trong di truyền, bệnh lý về não bộ, thần kinh, chăm sóc thai kỳ kém, tai biến sản khoa khi sinh, nhiễm trùng, tiếp xúc với hóa chất độc hại, môi trường ô nhiễm… (1)

Chậm phát triển trí tuệ ở trẻ được chia là 4 mức độ:

• Nhẹ
• Trung bình
• Nặng
• Rất nặng

Trong đó, chậm phát triển trí tuệ ở mức độ nhẹ là phổ biến nhất. Tùy tình trạng chậm phát triển trí tuệ ở trẻ không có cách cải thiện hoàn toàn nhưng nếu được phát hiện và điều trị hỗ trợ phù hợp, kịp thời, có thể tạo điều kiện cho trẻ có một tương lai tốt đẹp hơn. (2)

Để đạt được hiệu quả tối ưu trong phát triển, trẻ chậm phát triển trí tuệ cần được hỗ trợ và điều trị theo phác đồ “cá thể hóa”. Phác đồ này yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia từ các chuyên khoa liên quan như Thần kinh, Nhi khoa, Tâm Lý, Phục hồi chức năng…

Tầm quan trọng của giáo dục đối với trẻ chậm phát triển trí tuệ

Trẻ chậm phát triển trí tuệ vẫn có thể học tập, ghi nhớ và vận dụng những thông tin, kỹ năng đã học được tuy nhiên quá trình này cần nhiều thời gian hơn so với trẻ bình thường. Thông thường, khi dạy cho trẻ chậm phát triển trí tuệ, các chuyên gia, bố mẹ thường phải lặp đi lặp lại hành động, thông tin đó nhiều lần, sử dụng những từ ngữ đơn giản, dễ hiểu để trẻ có thể hiểu và ghi nhớ. Do vậy, trẻ cần có phương pháp giáo dục phù hợp.

Giáo dục cho trẻ chậm phát triển không đơn giản là bổ sung kiến thức mà còn hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển về thể chất và trang bị những kỹ năng thiết yếu cho trẻ. Khi được tiếp nhận giáo dục sớm, phù hợp, trẻ có thể tiếp thu những kiến thức này một cách dễ dàng hơn, phát triển toàn diện, bao gồm thể chất, trí tuệ và tinh thần.

Một số phương pháp dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ

Phương pháp dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ cần phải được thiết kế sao cho phù hợp với khả năng của từng trẻ. Các phương pháp sẽ nhấn mạnh sự lặp lại, động viên tích cực, học qua chơi, và tạo ra môi trường học tập an toàn và khích lệ. Sự hỗ trợ từ gia đình, giáo viên và cộng đồng rất quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển và hòa nhập xã hội. Bố mẹ cần duy trì sự kiên nhẫn và chủ động tìm kiếm các phương pháp phù hợp để giúp trẻ phát triển tốt nhất.

Dưới đây là một số phương pháp dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ hiệu quả bố mẹ nên tham khảo:

1. Đánh thức các giác quan trẻ

Thính giác, thị giác, khứu giác, xúc giác và vị giác là 5 giác quan trên cơ thể. Đánh thức, kích thích sự phát triển của 5 giác quan sẽ giúp trẻ dễ tiếp thu kiến thức hơn.

• Thính giác: Cho trẻ nghe đa dạng âm thanh, tiếng động như các tông giọng khác nhau, tiếng mưa, tiếng sóng biển, tiếng động vật kêu, các thể loại âm nhạc.
• Thị giác: Dạy trẻ nhận biết màu sắc, hình dạng bằng đồ chơi và vật dụng hàng ngày có độ tương phản cao, có sự khác biệt rõ ràng như gấu bông, búp bê, hoa lá, con vật, tranh ảnh, đồ dùng trong gia đình.
• Khứu giác: Cho trẻ ngửi, cảm nhận và tập phân biệt các mùi hương khác nhau như mùi thức ăn, sữa bột… Lưu ý, khi trẻ đã nhận điện được mùi, cần giảm nồng độ xuống để tránh gây hại cho trẻ.
• Xúc giác: Massage và cho trẻ sờ, chạm mọi thứ xung quanh để trẻ cảm nhận hình dáng, kích thước, nhiệt độ, sự mềm mại hay cứng cáp của chúng.
• Vị giác: Cho trẻ nếm thử nhiều loại thức ăn với hương vị và cách chế biến đa dạng để trẻ cảm nhận vị mặn, ngọt, chua, cay, đắng, chát, bùi…

2. Liệu pháp ngôn ngữ

Liệu pháp ngôn ngữ tập trung vào việc kích thích khả năng ngôn ngữ của trẻ thông qua đa dạng hoạt động, từ đó giúp trẻ vượt qua rào cản giao tiếp. Khi mới tập nói, trẻ sẽ thường phát âm sai và chưa rõ chữ, bố mẹ hãy khuyến khích trẻ phát âm nhiều hơn và kiên nhẫn sửa lỗi cho trẻ sau đó. Bằng cách này, cơ miệng của trẻ hoạt động linh hoạt và trẻ sẽ dần có thể phát âm được to và rõ hơn. Bố mẹ có thể kết hợp với những bài tập massage mặt, môi và hàm để cải thiện khả năng phát âm cả trẻ.

Bên cạnh đó, sử dụng các vật thể trực quan, có màu sắc bắt mắt như sách vở, tranh ảnh, đồ chơi trong quá trình dạy và trò chuyện với trẻ sẽ giúp có những nhận thức tốt hơn, dễ ghi nhớ. Đặc biệt, khi dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ, cần lặp đi lặp lại nhiều lần để trẻ khắc sâu kiến thức.

3. Vật lý trị liệu

Trẻ chậm phát triển trí tuệ thường sẽ gặp nhiều khó khăn trong các hoạt động cơ bản như bò, đi đứng, và thường xuyên mất thăng bằng. Bằng các bài tập vật lý trị liệu, trẻ có thể cải thiện khả năng vận động tổng thể, từ giữ thăng bằng đến phối hợp chân tay trong các hoạt động hàng ngày như ngồi vững, đi đứng tự tin, chạy nhảy, mặc quần áo, mang giày dép nhanh chóng… Qua đó, trẻ trở nên tự lập hơn, giảm sự phụ thuộc vào bố mẹ, có khả năng tự hòa nhập với xã hội.

4. Âm nhạc trị liệu

Đối với những trẻ gặp khó khăn về trí nhớ và khả năng tập trung, âm nhạc đóng vai trò như một liều thuốc tinh thần, kích thích trí não và tăng cường khả năng học hỏi. Thay vì sử dụng những bài học khô khan, nhàm chán dễ khiến trẻ mất tập trung, âm nhạc trị liệu sẽ sử dụng các bài hát giáo dục với giai điệu vui tươi, đơn giản và dễ nhớ.

Những bài hát này không chỉ mang thông điệp tích cực mà còn giúp trẻ lưu giữ thông tin lâu hơn, kích thích sự hứng thú của trẻ đối với những kiến thức mới. Bố mẹ có thể dễ dàng thực hiện phương pháp này tại nhà trong quá trình nuôi dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ, tạo ra một môi trường học tập thú vị và hiệu quả, góp phần cải thiện khả năng nhận thức và phát triển trí tuệ của trẻ.

5. Chia nhỏ bài học để trẻ dễ ghi nhớ

Sẽ rất khó khăn khi bắt trẻ chậm phát triển trí tuệ ghi nhớ một lượng kiến thức lớn trong khoảng thời gian ngắn. Vì vậy, cần chia nhỏ các bài học và phân bổ thời gian phù hợp để đảm bảo trẻ có thể lưu trữ được toàn bộ kiến thức được dạy.

Bố mẹ nên bắt đầu với những bài học, vận động đơn giản, ít bước để trẻ dễ dàng làm quen. Với những yêu cầu phức tạp hơn, có thể chia nhỏ thành nhiều bước và hướng dẫn trẻ thực hiện từ từ, từng phần.

Quan trọng là bố mẹ cần làm mẫu và hỗ trợ trẻ trong giai đoạn đầu, sau đó dần dần để trẻ tự làm khi đã quen. Điều này không chỉ giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn khi đối mặt với những điều mới lạ mà còn cải thiện khả năng tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề. Mỗi hoạt động, bài học nên được lặp lại trong khoảng 1 – 2 tuần để trẻ có đủ thời gian tiếp thu và ghi nhớ.

6. Khen thưởng khi trẻ làm tốt

Khen thưởng mỗi khi trẻ có tiến bộ trong học tập, làm tốt một hành động nào đó sẽ tạo cho trẻ động lực để cố gắng hơn, kích thích tinh thần học tập của trẻ. Bố mẹ có thể dành cho trẻ những lời khen, cử chỉ yêu thương như ôm hôn hay những phần thưởng nhỏ như kẹo bánh, đồ chơi mà trẻ yêu thích. Sự công nhận này sẽ kích thích hứng thú của trẻ trong việc khám phá điều mới lạ, cố gắng thực hiện, vận dụng các bài học vào cuộc sống một cách chính xác và thuần thục hơn.

Bên cạnh đó, thay vì quát mắng hay phạt khi trẻ mắc lỗi, bố mẹ hãy kiên nhẫn giải thích, giúp trẻ nhận ra sai lầm và học cách khắc phục những lỗi sai mà bản thân trẻ gây ra. Đồng thời, khuyến khích trẻ thử sức với nhiều hoạt động khác nhau, từ dễ đến khó, sẽ giúp trẻ tự tin và trở nên năng động hơn.

7. Trò chơi trị liệu

Tiếp cận những kiến thức mới thông qua các trò chơi giúp trẻ sẽ tiếp thu tốt hơn, tập trung hơn và giảm căng thẳng. Ví dụ, khi đọc sách cho trẻ, bố mẹ có thể đọc một đoạn ngắn rồi đặt ra những câu hỏi đơn giản hay cùng trẻ diễn lại những hành động trong câu chuyện.

Điều này sẽ giúp rèn luyện khả năng tập trung và ghi nhớ của trẻ. Nếu trẻ gặp khó khăn, hãy kiên nhẫn đọc lại và cùng trẻ tìm câu trả lời, tạo ra môi trường học tập thoải mái và vui vẻ. Đặc biệt, việc đọc sách không chỉ giúp cải thiện kỹ năng ngôn ngữ mà còn phát triển trí tưởng tượng của trẻ.

Ngoài ra, các trò chơi gắn liền với công việc nhà hoặc hoạt động ngoài trời không chỉ mang lại niềm vui học tập mà còn rèn luyện tính tự lập cho trẻ. Bằng cách này, trẻ sẽ không chỉ học hỏi kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng sống cần thiết.

8. Dạy trẻ hành vi và cách ứng xử đúng đắn

Việc dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ những hành vi và cách cư xử đúng đắn đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành nhân cách và phát triển kỹ năng xã hội của trẻ.

Những hành động lễ phép hàng ngày như vẫy tay chào, dạ thưa khi nói chuyện với người lớn, đưa hai tay nhận đồ, hay xin phép trước khi chạm vào đồ vật của người khác, tuy nhỏ nhưng có ý nghĩa to lớn trong việc xây dựng nền tảng đạo đức và hành vi tích cực cho trẻ. Giải thích cho trẻ hiểu rõ lý do tại sao phải ứng xử và hành như vậy sẽ giúp trẻ nhận thức sâu sắc hơn về ý nghĩa của những cử chỉ lịch sự.

Bố mẹ sẽ là tấm gương để trẻ học theo, vậy nên cần chú ý các hành động và cách ứng xử khi dạy, tiếp xúc với trẻ. Trong giai đoạn đầu, cần nhắc nhở và hướng dẫn trẻ thường xuyên, đồng thời không quên khen ngợi khi trẻ tự giác thực hiện. Qua đó, trẻ không chỉ học được cách ứng xử phù hợp mà còn phát triển sự tự tin và khả năng tương tác xã hội, tạo nền tảng vững chắc cho sự hòa nhập và phát triển toàn diện trong tương lai.

9. Dạy trẻ cách hòa nhập với cộng đồng

Giáo dục trẻ từ những kỹ năng đơn giản đến phức tạp, dạy cho trẻ cách hòa nhập với cộng động là vấn đề thiết yếu giúp trẻ chậm phát triển trí tuệ có thể trở thành phiên bản tốt nhất, tự tin và ít bị phụ thuộc. Tuyệt đối không phân biệt trẻ chậm phát triển trí tuệ với những trẻ khác.

Trường hợp chậm phát triển trí tuệ ở mức độ nhẹ, trẻ hoàn toàn có thể tham gia học tập trong môi trường giáo dục thông thường mặc dù khả năng tiếp thu chậm hơn và cần nhiều thời gian hơn. Môi trường học đường là điều kiện thuận lợi, trẻ có thể tự tương tác hàng ngày với thầy cô và bạn bè. Điều này không chỉ kích thích khả năng học hỏi và phát triển ngôn ngữ của trẻ mà còn giúp trẻ trở nên hoạt bát hơn, tăng cường kỹ năng xã hội và khả năng hòa nhập.

10. Tham gia hoạt động cùng các trẻ chậm phát triển khác

Cho trẻ chậm phát triển trí tuệ tham gia các hoạt động với những trẻ có hoàn cảnh tương tự sẽ giúp trẻ giảm thiểu cảm giác tự ti và cô đơn, cảm thấy thoải mái hơn, dễ dàng mở lòng và kết bạn. Mặt khác, các bậc phụ huynh cũng có cơ hội gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau về cách chăm sóc, giáo dục trẻ. Những buổi sinh hoạt chung sẽ là nơi chia sẻ những phương pháp hiệu quả trong việc nuôi dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ.

11. Dạy trẻ thông qua việc ăn uống

Bông cải xanh, cá giàu Omega-3, trứng, sữa, các loại hạt, ngũ cốc, rau quả và trái cây là những thực phẩm chứa nhiều dưỡng chất thiết yếu cho sự phát triển của não bộ. Do đó, cần chú ý xây dựng thực đơn dinh dưỡng hàng ngày cho trẻ phù hợp, cân bằng.

Sự đa dạng trong khẩu phần ăn hàng ngày là cơ hội tuyệt vời để cha mẹ giúp trẻ nhận biết và hiểu về lợi ích của từng loại thức ăn một cách trực quan và sinh động. Bố mẹ nên khuyến khích trẻ tự ăn, thử nhiều loại thực phẩm khác nhau, hay tham gia vào quá trình nấu ăn cùng với bố mẹ.

Những lưu ý khi dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ

Mỗi trẻ chậm phát triển sẽ có một giáo trình riêng, được điều chỉnh theo từng giai đoạn phát triển. Dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ là một quá trình lâu dài và phức tạp, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa bố mẹ và các bác sĩ, chuyên gia vật lý trị liệu, nhân viên y tế giáo viên, nhà trường, xã hội, cộng đồng…

Do đó, dù trẻ chậm phát triển trí tuệ đã có nhiều cải thiện tốt hơn khi được bố mẹ dạy tại nhà, trẻ vẫn cần được đưa đến bệnh viện để được bác sĩ đánh giá, kiểm tra định kỳ. Điều này không chỉ giúp trẻ được đánh giá chính xác hơn về tình trạng sức khỏe, phát triển của bản thân mà bác sĩ còn giúp xây dựng kế hoạch và điều chỉnh các bài tập phù hợp, giúp trẻ phát triển tối ưu nhất.

Ngoài ra, một số lưu ý khác cần chú ý khi dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ:

• Kiên nhẫn khi dạy trẻ: Kiên nhẫn là “yếu tố cốt lõi” mà bố mẹ cần có khi dạy cho trẻ chậm phát triển bởi nếu tỏ ra khó chịu, nôn nóng khi dạy, trẻ sẽ ngày càng áp lực, tự ti hơn, có thể trở nên kháng cự với việc học, thu mình lại với người thân, khó hòa nhập với xã hội.
• Chú ý cảm xúc và tâm trạng của trẻ: Khi tâm trạng và cảm xúc của trẻ không tốt, trẻ trở nên chán nản và khó khăn trong học tập. Do đó, cần tránh để trẻ áp lực, căng thẳng khi tiếp nhận những kiến thức mới.
• Không bao bọc trẻ: Tuy chậm phát triển trí tuệ khiến trẻ gặp nhiều hạn chế nhưng cần lưu ý không bao bọc trẻ quá mức, vì điều này có thể cản trở sự phát triển tự nhiên của trẻ.
• Ưu tiên các phương pháp dạy thực tế: Để kích thích sự hứng thú cũng như tiếp thu kiến thức dễ dàng hơn, bố mẹ nên dành nhiều thời gian cho trẻ, cùng trẻ tham gia các hoạt động thực tế thay vì tiếp xúc, dạy qua các thiết bị điện tử.

Xây dựng kế hoạch, thực hiện các phương pháp dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ đúng cách sẽ giúp trẻ có những tương lai tốt hơn. Bố mẹ nên phối hợp chặt chẽ với bác sĩ và các chuyên gia để có những hỗ trợ tốt và phù hợp nhất cho trẻ chậm phát triển trí tuệ.