Dấu hiệu nhiễm HPV ở phụ nữ: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

ThS.BS Ngô Thị Kim Phượng, Quản lý Y khoa Vùng 2 – miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết: “HPV – thủ phạm gây ra nhiều loại u nhú ở người, lây truyền chủ yếu qua đường tình dục. Đây chính là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư cổ tử cung ở phụ nữ. Điều đáng lo ngại là phần lớn người nhiễm HPV không hề hay biết mình nhiễm virus vì bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Chỉ khi bệnh tiến triển, các dấu hiệu mới xuất hiện, lúc này nguy cơ đã cao hơn. Để chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân, cách phòng ngừa hiệu quả nhất chính là tiêm vắc xin HPV đầy đủ.”

Virus HPV là gì?

Virus HPV (Human Papilloma Virus) là một loại virus gây u nhú ở con người, với hơn 200 loại ảnh hưởng đến nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể. Trong số này, khoảng 40 loại HPV có thể gây ra các bệnh liên quan đến các bộ phận sinh dục như âm hộ, âm đạo, cổ tử cung, dương vật, bìu, trực tràng và hậu môn. HPV chủ yếu lâu truyền qua đường tình dục, tiếp xúc da kề da hoặc ít gặp hơn là lây truyền từ mẹ sang con. HPV là nguyên nhân của hơn 90% trường hợp nhiễm ung thư cổ tử cung ở nữ giới và các bệnh ung thư âm hộ, âm đạo.

Virus HPV được chia thành 2 phân nhóm là HPV nguy cơ cao và HPV nguy cơ thấp. Trong đó, HPV nguy cơ thấp gồm các tuýp 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 55, 61, 70, 72, 81, CP6108,…gây các bệnh u nhú sinh dục, sùi mào gà, các tổn thương mô vảy. Virus HPV nguy cơ cao gồm các tuýp 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 và 68,… gây ra các bệnh u nhú sinh dục và các loại ung thư nguy hiểm ở cả nam và nữ giới như ung thư cổ tử cung, ung thư hậu môn, ung thư vòm họng, ung thư dương vật, ung thư âm hộ, mụn cóc sinh dục,…

Theo thống kê, có khoảng 11-12% dân số trên thế giới (tương đương với khoảng 700-800 triệu người) đang nhiễm HPV ở cả nam và nữ. Tỷ lệ hiện nhiễm HPV ở phụ nữ trên toàn thế giới vào khoảng 10%. Phụ nữ Đông Phi có tỷ lệ mắc cao nhất (31,6%). Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm HPV ở phụ nữ vào khoảng 8-11% tùy thuộc vào từng khu vực địa lý và nhóm dân cư khác nhau. Có ít nhất 50% phụ nữ đã từng nhiễm HPV ít nhất một lần tại một thời điểm nào đó trong cuộc đời.

Dấu hiệu nhiễm HPV ở phụ nữ

HPV là một loại virus lây truyền qua đường tình dục phổ biến. Hầu hết phụ nữ và nam giới sẽ bị nhiễm bệnh vào một thời điểm nào đó trong đời và thời điểm cao nhất nhiễm bệnh là ngay sau khi quan hệ tình dục. Trong hầu hết các trường hợp nhiễm HPV ở phụ nữ, hệ miễn dịch sẽ tạo ra kháng thể để chống lại virus và đào thải ra ngoài cơ thể. Tuy nhiên, trong một số trường hợp HPV không thể tự đào thải và tiến triển gây ra các bệnh lý nguy hiểm. Khi xuất hiện bệnh, các dấu hiệu nhiễm HPV ở phụ nữ sẽ khác nhau, tùy thuộc vào từng tuýp HPV và từng giai đoạn của bệnh. Một số dấu hiệu và triệu chứng nhiễm HPV ở nữ giới như:

• Xuất hiện mụn cóc sinh dục dưới dạng vết sưng nhỏ như súp lơ, không đau, tiết dịch, gây ngứa và có cảm giác mềm khi chạm vào. Mụn cóc chủ yếu xuất hiện ở âm hộ, cũng có thể gặp ở gần hậu môn, trên cổ tử cung hoặc trong âm đạo.
• Xuất hiện mụn cóc trên bàn tay hoặc ngón tay dưới dạng những nốt sần sùi, gồ lên. Mụn cóc này gây mất thẩm mỹ và đôi lúc gây đau đớn, chảy máu.
• Xuất hiện mụn cóc cứng, sần sùi xuất hiện ở gót chân hoặc lòng bàn chân, gây ngứa ngáy, khó chịu.
• Xuất hiện mụn cóc có đầu phẳng, hơi nhô cao, có thể xuất hiện ở bất cứ đâu, phụ nữ thường bị ở chân.
• Cơ quan sinh dục ngứa ngáy, đau rát và tiết nhiều dịch khuẩn có mùi hôi khó chịu.
• Vùng kín lở loét, có thể chảy máu.
• Cơ thể mệt mỏi, giảm ham muốn tình dục.

Đối với dấu hiệu nhiễm HPV ở nữ giới tiến triển thành bệnh ung thư cổ tử cung, trong giai đoạn sớm của ung thư, cổ tử cung sẽ có biểu hiện chảy máu bất thường, tiết dịch âm đạo bất thường, cảm thấy đau rát khi quan hệ. Khi chuyển sang giai đoạn trễ hơn, người bệnh sẽ gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn như: đi tiêu, đi tiểu khó khăn, có máu trong nước tiểu, đau xương, phù chân, mệt mỏi, chán ăn, giảm cân.

Nguyên nhân nữ giới dễ bị nhiễm HPV

HPV rất khó để kiểm soát bởi con đường lây nhiễm đa dạng và có thể ủ bệnh trong thời gian dài, có thể lên đến vài chục năm. Trong đó, đường lây virus HPV thường gặp là qua quan hệ tình dục bao gồm quan hệ qua âm đạo, đường hậu môn và các tiếp xúc da kề da khác ở vùng sinh dục. Những yếu tố nguy cơ khiến tỷ lệ lây nhiễm HPV ở nữ giới cao hơn bao gồm:

• Quan hệ tình dục sớm: Việc bắt đầu quan hệ tình dục ở độ tuổi quá trẻ, đặc biệt dưới 18 tuổi sẽ làm tăng nguy cơ tiếp xúc với HPV.
• Có nhiều bạn tình: Càng có nhiều bạn tình, nguy cơ nhiễm HPV sinh dục sẽ càng cao. Ngoài ra, việc quan hệ tình dục với người có nhiều bạn tình cũng làm tăng nguy cơ nhiễm HPV.
• Hệ thống miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch suy yếu như bị nhiễm HIV/AIDS hoặc sử dụng các loại thuốc ức chế miễn dịch sẽ có nguy cơ nhiễm HPV cao hơn.
• Da bị tổn thương: Những người có vùng da bị hở, có vết xước sẽ dễ phát triển mụn cóc thông thường hơn.
• Tiếp xúc không an toàn: Việc chạm vào mụn cóc của người khác hoặc không mặc đồ bảo vệ trước khi tiếp xúc với các bề mặt có chứa HPV có thể làm tăng nguy cơ nhiễm virus HPV.
• Nhiễm HPV thường xảy ra ngay sau lần sinh hoạt tình dục đầu tiên và có nhiều khả năng xảy ra ở phụ nữ vị thành niên hơn phụ nữ lớn tuổi. Vì quá trình biến chất vảy của vùng chuyển đổi cổ tử cung của phụ nữ lớn tuổi hoạt động mạnh hơn trong thời niên thiếu và là cơ hội dễ bị lây nhiễm HPV.

Nhiễm virus HPV ở phụ nữ có thể gây bệnh gì?

HPV là một mối đe dọa tiềm ẩn đối với sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Virus này có thể tồn tại và phát triển trong nhiều năm mà không gây ra triệu chứng rõ ràng. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, HPV có thể gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như:

1. Mụn cóc sinh dục

Mụn cóc sinh dục là một trong những bệnh lây truyền qua đường tình dục phổ biến nhất ở nữ giới. Nguyên nhân chính gây ra bệnh là do một vài chủng virus HPV gây u nhú ở người (chủng 6, 11 chiếm 90% trường hợp). Mụn cóc sinh dục có thể xuất hiện ở bộ phận sinh dục, hậu môn, các khu vực xung quanh và có thể lây từ người này sang người khác thông qua quan hệ tình dục không an toàn. Mụn cóc sinh dục thường xuất hiện dưới dạng các nốt mụn, sưng, u nhú nhỏ màu da hoặc màu hồng xung quanh vùng cơ quan sinh dục.

Nếu không được điều trị kịp thời, mụn cóc sinh dục có thể gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh không thoải mái, có cảm giác ngứa ngáy, bị sưng và viêm nhiễm ở vùng sinh dục. Thậm chí, tình trạng nặng có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, diễn tiến thành ung thư. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 290 triệu phụ nữ trên toàn thế giới bị nhiễm HPV và có khoảng 14 triệu người bị mụn cóc sinh dục. 90% ca bệnh mụn cóc sinh dục được xác định do 2 chủng HPV 6 và 11 gây ra. Ước tính mỗi năm trên thế giới có khoảng 400.000 người ở độ tuổi thanh thiếu niên và người ngoài 20 tuổi mắc mụn cóc sinh dục. (1)

2. Ung thư cổ tử cung

Ung thư cổ tử cung là bệnh lý ác tính của tế bào biểu mô lát (tế bào biểu mô vảy) hoặc tế bào biểu mô tuyến cổ tử cung phát triển bất thường dẫn đến hình thành các khối u trong cổ tử cung. Các khối u này phát triển một cách mất kiểm soát, xâm lấn và tác động đến các cơ quan xung quanh, thường gặp nhất là di căn đến phổi, gan, bàng quang, âm đạo và trực tràng.

Ung thư cổ tử cung là loại ung thư nguy hiểm đứng thứ 2 chỉ sau ung thư vú. Có khoảng 99.7% trường hợp ung thư cổ tử cung đều có sự hiện diện của HPV, phổ biến nhất là 2 tuýp virus HPV 16, 18, kế tiếp là các tuýp HPV 31, 33, 45. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm thế giới ghi nhận hơn 604.000 trường hợp mắc mới ung thư cổ tử cung và khoảng 342.000  ca tử vong. Ở Việt Nam, mỗi năm có trên 5.000 ca mắc mới ung thư cổ tử cung và có khoảng 2.400 p hụ nữ tử vong. (2)

3. Ung thư âm hộ

Ung thư âm hộ là bệnh ung thư xảy ra ở bề mặt ngoài của cơ quan sinh dục nữ. Âm hộ là vùng da bao quanh niệu đạo và âm đạo, bao gồm cả môi nhỏ và âm vật. Các hình thái ung thư âm hộ là khối u hoặc loét âm hộ gây đau và ngứa. Đây là một loại ung thư hiếm gặp, chỉ chiếm 0.6% trong tất cả các bệnh ung thư phụ khoa. Ung thư âm hộ thường do hai tuýp HPV là 16, 18 gây ra.

Theo thống kê, vào năm 2020 ước tính có khoảng 45.240 người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư âm hộ, trong đó có khoảng 17.427 người chết vì căn bệnh này. Theo kết quả thống kê của Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (SEER Hoa Kỳ), tỷ lệ sống sót sau 5 năm đối với ung thư âm hộ chưa lan ra ngoài âm hộ là gần 87%. Đối với ung thư đã lan đến các mô hoặc cơ quan xung quanh hoặc đến các hạch bạch huyết khu vực, tỷ lệ sống sót sau 5 năm là 49%. Nếu ung thư đã di căn đến các bộ phận khác của cơ thể, tỷ lệ sống sót chỉ gần 22%. (3)

4. Ung thư hậu môn

Ung thư hậu môn là các loại ung thư biểu mô tế bào vảy, ung thư tuyến, ung thư hạch, khối u ác tính hoặc ung thư biểu mô basaloid. Bệnh do hai tuýp HPV gây ra là 16 và 18. Theo thống kê, vào năm 2020 trên toàn thế giới có khoảng 50.685 người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư hậu môn và có đến 19.293 ca tử vong do căn bệnh này. Theo ước tính của Hiệp hội Ung thư Lâm sàng Hoa Kỳ vào năm 2022, Mỹ có khoảng 9.440 trường hợp ung thư hậu môn và khoảng 1.670  ca tử vong do căn bệnh này.

5. Ung thư vòm họng

Ung thư vòm họng là căn bệnh do tăng sinh tế bào vảy lót ở vòm họng, bao gồm ung thư hầu họng (phần giữa của họng), ung thư mũi hầu (phần trên của họng, ngay sau mũi) và ung thư hạ hầu (ung thư hạ họng – phần dưới cùng của họng). Các loại HPV như HPV 16 và 18 được xác định là nguyên nhân chính gây ra ung thư vòm họng. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc ung thư vòm họng là 12%, đây là một tỷ lệ khá cao so với các loại ung thư khác và so với các khu vực lãnh thổ khác trên toàn thế giới.

Cách chẩn đoán xét nghiệm HPV ở phụ nữ

HPV – loại virus cực kỳ nguy hiểm có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc biết được các dấu hiệu nhiễm HPV ở phụ nữ và chẩn đoán sớm bằng các xét nghiệm HPV là chìa khóa để ngăn ngừa ung thư cổ tử cung và các bệnh lý liên quan. Hiện nay, có 3 cách chẩn đoán xét nghiệm HPV được áp dụng là:

1. Xét nghiệm Pap

Đây là phương pháp xét nghiệm tế bào học nhằm thu thập và phân tích các tế bào ở cổ tử cung, phát hiện ra các bất thường cấu trúc và hình thái như loạn sản, dị sản… là mầm mống của tế bào ung thư, từ đó giúp phát hiện bệnh sớm. Đây là xét nghiệm quan trọng giúp bác sĩ phát hiện có bất thường tế bào hay không để có thể tiến hành các xét nghiệm chuyên sâu và khẳng định bệnh.

2. Xét nghiệm Thinprep

Thinprep là phương pháp xét nghiệm phết tế bào cổ tử cung tiên tiến hơn so với phương pháp Pap Smear truyền thống. Để lấy mẫu, bác sĩ sử dụng chổi tế bào để thu thập các tế bào từ khu vực cổ tử cung. Mẫu tế bào sau đó được đặt trong một dung dịch bảo quản và chuyển vào lọ chứa chất bảo quản Thinprep trước khi được mang đến phòng thí nghiệm. Tại đó, mẫu được xử lý tự động để tách chiết và phết đều lên mặt lam kính. Sau đó, các mẫu sẽ được phân tích bởi bác sĩ giải phẫu bệnh để đưa ra kết quả chẩn đoán.

3. Xét nghiệm DNA của HPV

Xét nghiệm HPV DNA sử dụng hệ thống máy tách chiết DNA tự động và công nghệ hiện đại nhằm phân tích, xác định chính xác sự hiện diện HPV. Mặc dù phương pháp này không khẳng định 100% phụ nữ có mắc ung thư cổ tử cung, nhưng dựa vào kết quả thu được có thể phát hiện được virus gây bệnh đang tồn tại trong cơ thể. Từ đó, bác sĩ đánh giá nguy cơ mắc bệnh trong tương lai và có những biện pháp phòng ngừa hữu hiệu. Thông thường, xét nghiệm HPV DNA sẽ được thực hiện đồng thời với xét nghiệm Pap Smear hoặc xét nghiệm Thinprep để phát hiện và đánh giá những tế bào bất thường có nguy cơ gây ung thư từ sớm.

Cách điều trị virus HPV ở nữ giới

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị triệt để virus HPV ở nữ giới nếu không có triệu chứng cụ thể. Thực tế, trong nhiều trường hợp, tình trạng nhiễm HPV sẽ tự khỏi mà không cần điều trị gì. Thông thường, khoảng 70-90% người nhiễm HPV được hệ thống miễn dịch loại bỏ virus ra khỏi cơ thể. Với những loại HPV nguy cơ cao, gây ra các bệnh nguy hiểm, khi cần điều trị, mục tiêu sẽ là làm giảm các triệu chứng.

Với những người mắc bệnh sùi mào gà, có thể sử dụng thủ thuật loại bỏ các tổn thương do HPV gây ra, kết hợp với dùng thuốc. Tuy nhiên, cần lưu ý không phải tất cả các tổn thương do HPV gây ra đều xuất hiện vào cùng một thời điểm. Do đó, dù đã được điều trị ngay sau khi phát hiện những tổn thương đầu tiên thì nguy cơ tái nhiễm vẫn có thể xảy ra. Vì vậy, người bệnh cần chủ động theo dõi sức khỏe, tuân thủ các chỉ định, hướng dẫn của bác sĩ để có kết quả điều trị tốt nhất.

Đối với những trường hợp mụn cóc sinh dục và các tế bào bất thường ở cổ tử cung, khi mới phát hiện cần phải được điều trị sớm bởi trong giai đoạn này, chúng sẽ dễ dàng được loại bỏ nhanh chóng. Một số phương pháp thường được áp dụng để loại bỏ mụn cóc sinh dục và các tế bào bất thường ở cổ tử cung như:

• Phẫu thuật lạnh: Làm đông lạnh mụn cóc hoặc tiêu diệt các tế bào bất thường bằng nitơ lỏng.
• Quy trình cắt bỏ phẫu thuật điện vòng (LEEP): Sử dụng một vòng dây đặc biệt để loại bỏ mụn cóc hoặc các tế bào bất thường.
• Đốt điện: Đốt mụn cóc bằng dòng điện.
• Trị liệu bằng laser: Sử dụng ánh sáng có cường độ cao để tiêu diệt mụn cóc hoặc các tế bào bất thường.
• Sinh thiết hình nón bằng dao lạnh (conization): Loại bỏ một mảnh mô cổ tử cung hình nón có chứa các tế bào bất thường.
• Bôi thuốc: Bôi thuốc trực tiếp lên mụn cóc (lưu ý không được tự ý sử dụng các phương pháp điều trị mụn cóc không được kê đơn trên bộ phận sinh dục).

Cách phòng ngừa nhiễm virus HPV cho phụ nữ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế, tiêm vắc xin HPV được xem là biện pháp bảo vệ tốt và an toàn nhất để phòng tránh các bệnh do virus HPV gây ra. Tại Việt Nam có hai loại vắc xin phòng HPV được cấp phép sử dụng là Gardasil và Gardasil 9. Hai loại vắc xin này đều được nghiên cứu và phát triển bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học – Merck Sharp & Dohme (MSD – Mỹ). Vắc xin Gardasil và Gardasil 9 đã được chứng minh an toàn và mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa HPV ở cả nam và nữ giới.

Vắc xin Gardasil (Mỹ) có tác dụng phòng 4 tuýp HPV là 6, 11, 16,.18, giúp phòng bệnh ung thư cổ tử cung, âm hộ, âm đạo, các tổn thương tiền ung thư và loạn sản, mụn cóc sinh dục, các bệnh lý do nhiễm virus HPV. Vắc xin Gardasil được chỉ định tiêm cho trẻ em gái và phụ nữ trong độ tuổi từ 9-26 tuổi với lịch tiêm như sau:

• Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
• Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1.
• Mũi 3: 6 tháng sau mũi 1.

Vắc xin Gardasil 9 được xem là vắc xin bình đẳng giới vì mở rộng cả đối tượng và phạm vi phòng bệnh rộng hơn ở nam và nữ giới. Vắc xin Gardasil 9 giúp bảo vệ khỏi 9 tuýp HPV phổ biến 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 và 58 gây bệnh ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo, ung thư hậu môn, ung thư hầu họng, mụn cóc sinh dục, các tổn thương tiền ung thư hoặc loạn sản,… với hiệu quả bảo vệ lên đến trên 90%. Vắc xin Gardasil 9 được chỉ tiêm định cho cả nam và nữ từ 9-45 tuổi, với lịch tiêm như sau:

Người từ tròn 9 tuổi đến dưới 15 tuổi tại thời điểm tiêm lần đầu tiên:

Phác đồ 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
• Mũi 2: cách mũi 1 từ 6-12 tháng.
• Nếu mũi 2 tiêm cách mũi 1 < 5 tháng, cần tiêm mũi 3 cách mũi 2 ít nhất 3 tháng.

Phác đồ 3 mũi (0-2-6):

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
• Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 2 tháng.
• Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 4 tháng.

Người từ tròn 15 tuổi đến 45 tuổi tại thời điểm tiêm lần đầu tiên:

Phác đồ 3 mũi (0-2-6):

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
• Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 2 tháng.
• Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 4 tháng.

Phác đồ tiêm nhanh:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
• Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 1 tháng.
• Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 3 tháng.

Ngoài việc tiêm vắc xin HPV đầy đủ, để phòng ngừa virus tấn công và gây bệnh, bạn cần xây dựng và duy trì sinh hoạt hợp lý, ăn uống khoa học, không hút thuốc lá và hạn chế sử dụng các loại nước uống có cồn. Bên cạnh đó, nên duy trì thói quen tình dục an toàn, sử dụng bao cao su để hạn chế nguy cơ lây nhiễm. Đối với phụ nữ, nên đi khám  và tầm soát ung thư cổ tử cung định kỳ để phát hiện ra những dấu hiệu bất thường để có phương pháp xử lý và điều trị kịp thời.

Bài viết trên vừa cung cấp đến bạn những thông tin chi tiết về dấu hiệu nhiễm HPV ở phụ nữ. Việc nhận biết và hiểu rõ về nguyên nhân, dấu hiệu cũng như các biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Tiêm vắc xin HPV được xem là biện pháp an toàn, hiệu quả và tiết kiệm nhất để phòng ngừa HPV. Vì vậy, ngoài thói quen tình dục an toàn, duy trì chế độ sinh hoạt hợp lý, nữ giới từ 9-45 tuổi nên tiêm vắc xin phòng HPV đầy đủ, đúng lịch theo hướng dẫn của bác sĩ.