Chân chữ X ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và cách khắc phục

Chân chữ X ở trẻ là gì?

Chân X ở trẻ em (knock knees)  là tình trạng bất thường hình dáng 2 chân thường gặp ở trẻ em từ sơ sinh đến tiền dậy thì. Ở trạng thái đứng thẳng, chi dưới phần đùi của trẻ hướng vào trong, khoảng cách 2 đầu gối gần nhau trong khi mắt cá chân lại cách xa bất thường.

Phần lớn, chân bé bị cong hình chữ X được phát hiện trong giai đoạn tập đi  khi một hoặc 2 đầu gối bị cong lại gần nhau. Theo thống kê, bé gái bị chân chữ X nhiều hơn các bé trai. Tuy nhiên, phần lớn, cấu trúc xương của trẻ sẽ dần cải thiện theo thời gian và khỏi hẳn hoàn toàn khi trẻ được 7 tuổi. Đây được gọi là hiện tượng sinh lý chân chữ X ở trẻ em. (1)

Nếu trình trạng chân chữ X xuất hiện sớm trước 2 tuổi hoặc sau 7 tuổi, khi trẻ đã đến độ tuổi tiền dậy thì nhưng trạng thái chân chữ X vẫn chưa biến mất, tình trạng xuất hiện chủ yếu 1 bên chân thì khả năng cao đây là dị tật cấu trúc, cần được điều trị. Lúc này, trẻ sẽ đối mặt với nguy cơ bị biến dạng cấu trúc chân, khiến dáng đi bất thường.

Từ đó, dễ gặp các bệnh lý nội cơ xương khớp, tăng cao khả năng thoái hóa khớp sớm.Khi tình trạng chân chữ X không được can thiệp sớm theo thời gian sẽ làm tăng áp lực lên đầu gối, dẫn đến các bệnh lý tổn thương đến khớp gối và cổ chân. Vì vậy, ba mẹ cần lưu ý đưa trẻ đi khám với bác sĩ sớm để kịp thời xử lý dị tật chân chữ X ở trẻ em.

Dấu hiệu chân bé bị cong chữ X

Triệu chứng nổi bật nhất của tình trạng chân chữ X ở trẻ em là khoảng cách giữa 2 mắt cá chân xa nhau bất thường (thường khoảng cách này từ 8 cm trở lên), nhưng đầu gối lại rất gần nhau, thậm chí chạm vào nhau. Quan sát từ bên ngoài sẽ thấy chân tạo thành hình chữ X. Đa số trẻ bị chân chữ X ở một bên chân, nhưng cũng có trẻ bị cả 2 chân. (2)

Ba mẹ cũng có thể quan sát cách đi của trẻ để biết liệu trẻ có thật sự bị chân chữ X hay không. Trẻ bị chân chữ X có thể gây ra những bất thường như:

• Đầu gối bị khuỵu xuống, chạm vào nhau khi đi
• Đi đứng khập khiễng
• Sự xuất hiện bất thường ở 1 bên chân.
• Dễ bị té ngã do cấu trúc đầu gối lỏng lẻo, va vấp
• Đau khớp gối, cổ chân.
• Phạm vi chuyển động của háng, bẹn ít, không linh hoạt

Nguyên nhân trẻ bị chân chữ X

Tình trạng chân chữ X ngoài do sinh lý thì còn do bệnh lý khi tình trạng không cải thiện nhiều cùng với sự trưởng thành của trẻ. Nguyên nhân bệnh lý: bệnh còi xương (ricket), bệnh nhiều chồi xương bẩm sinh (hereditary multiple exostosis) đa phát, di truyền hoặc do di chứng khác gây nên, tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp bệnh tự phát (idiopathic) mà không có lý do gì đặc biệt.

Ngoài ra có thể gặp sau chấn thương hoặc đi kèm với các rối loạn về chuyển hóa hay rối loạn hệ thống, loạn sản xương hay các tình trạng ung thư. Một số dấu hiệu có liên quan bao gồm vẹo ở trẻ nhỏ hơn 2 hay lớn hơn 7 tuổi; vẹo một bên, thể trạng thấp, và tình trạng vẹo tiến triển dần. (3)

1. Còi xương

Còi xương là một tình trạng loạn dưỡng xương, có căn nguyên từ thiếu hụt canxi và vitamin D cần thiết trong cơ thể. Hoặc còi xương cũng có thể là kết quả do rối loạn quá trình hấp thụ/chuyển hóa phốt pho và canxi. Chân chữ X ở trẻ em xuất hiện như một hệ lụy sức khỏe khi xương của trẻ ở trạng thái phát triển kém, thiếu các chất cần thiết để phát triển dẫn đến xương phát triển không đồng đều, thẳng trục và hậu quả gây nên tình trạng chân chữ X hay chữ O ở trẻ.

Hiện nay, còi xương đã ít phổ biến hơn trước đây. Những bệnh nhi còi xương thường có chế độ dinh dưỡng không hợp lý, trẻ không được phơi nắng/ít tiếp xúc dưới ánh nắng mặt trời.

2. Gãy xương

Gãy xương tại đầu gối hay các chấn thương tại đầu gối có thể gây ra tình trạng chân chữ X ở trẻ em. Nguyên nhân gãy xương thường gặp nhiều ở trẻ đang tập đi hoặc đã biết đi. Tai nạn xảy ra phần lớn đến từ té ngã, trẻ té từ vị trí cao và đấu gối là nơi chịu lực va chạm mạnh nhất.

Với nguyên nhân này, chân chữ X ở trẻ em không còn là hiện tượng sinh lý, mà là biến chứng dị tật, cần được điều trị trong thời gian sớm nhất.

3. Loạn sản xương

Loạn sản xương là rối loạn tăng trưởng xương. Đây là một trong những bệnh lý di truyền bẩm sinh. Loạn sản xương khiến chức năng xương khớp bị suy giảm, đồng thời gây lỏng lẻo trong cấu trúc.

Loạn sản xương khiến các mô xương khỏe mạnh bị thay thế bởi các mô xơ. Do đó, tính chất xương của trẻ bị loạn sản xương thường yếu, không vững và dễ gãy hơn. Các vấn đề cơ xương khớp mà trẻ bệnh loạn sản xương có thể mắc phải là trật khớp ở vị trí bất kỳ trên cơ thể, chân chữ X ở trẻ em hoặc các biến dạng khác trong cấu trúc xương.

4. Thừa cân, béo phì

Béo phì là tình trạng trẻ có số cân nặng vượt chuẩn so với độ tuổi, khiến cho cơ thể chịu tải trọng cao hơn mức bình thường. Trong khi đó, đầu gối là một trong những bộ phận chính nâng đỡ cơ thể. Thừa cân khiến đầu gối chịu áp lực nhiều hơn. Ở trạng thái đầu gối yếu, chưa phát triển hoàn thiện, trẻ có thể gặp các vấn đề về biến dạng đầu gối.

5. Khối u xương

Sự xuất hiện của khối u xương có thể khiến cho cấu trúc xương bị biến dạng, khớp gối quay vào bên trong, tạo thành hình dáng chân chữ X ở trẻ em. Đây là trường hợp khẩn cấp, dù là khối u lành tính hay ác tính, ba mẹ cũng cần nhanh chóng đưa trẻ đi khám với bác sĩ để được kiểm tra và can thiệp xử lý kịp thời.

Chân chữ X ở trẻ em có bình thường không?

Chân chữ X ở trẻ em xuất hiện trong giai đoạn từ 0 đến trước 7 tuổi có thể xem là bình thường. Chân của trẻ sẽ tự điều chỉnh và duỗi thẳng ra theo cấu trúc sinh lý bình thường của cơ thể trong suốt quá trình phát triển xương đến năm 7 tuổi. Sau thời gian này, nếu trẻ không khỏi tình trạng chân chữ X, cũng như có các bất thường liên quan đến dáng đi thì cần can thiệp điều trị sớm.

1. Trẻ sơ sinh

Chân chữ X không phải là một dị tật cơ xương khớp phổ biến, phần lớn là hiện tượng sinh lý bình thường. Chân chữ X xảy ra ở trẻ sơ sinh không gây đau đớn hay khó chịu và thường sẽ khỏi khi trẻ được 24 tháng tuổi, không để lại các biến chứng xương khớp về sau.

2. Trẻ mới biết đi

Biểu hiện chân chữ X ở trẻ em độ tuổi mới biết đi (khoảng từ 2 – 3 tuổi) có thể nhìn thấy rõ ràng nhất. Độ cong vào của đầu gối nghiêng hơn so với trẻ sơ sinh và đôi khi làm ảnh hưởng để dáng đi của trẻ.

Trẻ càng lớn, tình trạng cong chữ X càng rõ ràng. Ba mẹ cần quan sát trẻ để biết được hình dáng chân của trẻ có xu hướng duỗi thẳng theo đúng cấu trúc hay không. Trường hợp, chân hình chữ X không tự khỏi, hoặc đầu gối dần xoay vào bên trong nhiều hơn, ba mẹ nên nhanh chóng đưa trẻ đi khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác.

3. Trẻ từ 7 tuổi

Nếu trẻ bị chân chữ X không khỏi khi đã 7 tuổi hoặc bước vào giai đoạn tiền dậy thì được xem là trẻ đã bị dị tật chân chữ X ở trẻ em. Lúc này, điều trị là bắt buộc. Phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào mức độ xoay gối cũng như những biến chứng mà trẻ đang/ có tiên lượng sẽ mắc phải.

Xem thêm: Chân chữ X ở người lớn

Chân chữ X ảnh hưởng đến trẻ như thế nào khi trưởng thành?

Ngay từ những biểu hiện lâm sàng đầu tiên, chân chữ X ở trẻ em đã gây ra dáng đi bất thường khiến trẻ đi lại khó khăn và không vững chắc như các bạn đồng trang lứa. Không chỉ quá trình phát triển xương khớp không được tối ưu, dị tật còn là tiền đề của các bệnh lý cơ xương khớp sau này ở trẻ. (4)

Cấu trúc chân chữ X tác động trực tiếp đến cấu trúc và chức năng của khớp gối. Dáng đi của trẻ lúc này sẽ bị khuỵu gối xuống hoặc đi khập khiễng. Điều này tạo áp lực lớn lên đầu gối. Đầu gối có nhiều rủi ro bị các vi chấn thương tích tụ, do quá tải và chèn ép trong cấu trúc xương. Đây là căn nguyên của những tình trạng đau, viêm, mất vững, biến dạng hay thoái hóa khớp gối.

Đáng lưu ý hơn, trẻ bị chân chữ X kéo dài đến trưởng thành cũng đối diện với nguy cơ cao bị tổn thương các hệ thống dây chằng, gân, dây thần kinh tại khoang bên. Có thể phát triển thành tình trạng mất vững phức tạp xương bánh chè, cản trở trực tiếp đến chức năng đi lại.

Chẩn đoán chân chữ X như thế nào?

Bác sĩ sẽ khám thực thể, đánh giá hình dáng chân trẻ ở tư thế đứng, khoảng cách giữa 2 mắt cá chân, dáng đi của trẻ, tình dạng có co rút cơ hay không, tầm vận động của các khớp có ở trong giới hạn bình thường hay không.

Triệu chứng chân chữ X xuất hiện khi trẻ đứng thẳng chân, các ngón chân hướng về phía trước. Triệu  chứng bao gồm:

• Góc tại đầu gối hướng vào trong đối xứng
• Mắt cá chân giữ nguyên vị trí cách xa nhau trong khi đầu gối chạm vào nhau
• Dáng đi bất thường
• Bàn chân xoay ra ngoài

Những yếu tố xem xét trẻ có bị chứng chân chữ X ở trẻ em trên 7 tuổi bao gồm:

• Cân nặng và chỉ số khối cơ thể của trẻ
• Chiều cao của trẻ
• Vị trí của đầu gối khi trẻ duỗi và xoay chân
• Chiều dài riêng của chân và tính đối xứng giữa 2 chân
• Dáng đi của trẻ

Chụp X quang thường không được chỉ định cho những trẻ dưới 7 tuổi (độ tuổi mà chân chữ X có thể là hiện tượng bình thường). Đặc biệt, khi trẻ không có các triệu chứng khác kèm theo hay bất thường trong dáng đi hoặc không gặp vấn đề gì khi chạy nhảy hoặc vui chơi. Điều này là để tránh cho trẻ tiếp xúc với tia bức xạ khi không cần thiết.

Tuy nhiên, khi trẻ đã trên 7 tuổi, hoặc trẻ có tình trạng 2 chân không đồng đều (không cùng kích thước và hình dạng ở cả 2 bên), bác sĩ sẽ chỉ định chụp quang để quan sát xương khớp gối trực quan hơn. Đồng thời, chẩn đoán khả năng trẻ mắc bệnh tiềm ẩn do dị tật này gây ra.

Cách khắc phục chân chữ X ở trẻ

1. Nẹp

Nẹp chân (nẹp thanh  hoặc bó bột) là phương pháp nắn chỉnh nội khoa, được ưu tiên áp dụng trong điều trị chân chữ X ở trẻ em. Bác sĩ sẽ dùng nẹp để hỗ trợ việc phát triển xương khớp gối về lại vị trí đúng và cố định chúng trong một thời gian.

Tính chất xương của trẻ em trong độ tuổi này vẫn còn mềm do chưa hoàn thiện. Vì vậy, phương pháp nẹp có hiệu quả điều trị cao tương đương với phẫu thuật.

Tùy vào tình trạng xoay khớp gối, cũng như các tiên lượng về bệnh tiềm ẩn của mỗi trường hợp mà các bác sĩ sẽ chỉ định thời gian nẹp khác nhau và cần được đánh giá liên tục trong một khoảng thời gian đến khi xương phát triển ổn định và trở về vị trí đúng.

2. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là quá trình giúp kéo giãn các nhóm cơ gân xung quanh vùng đầu gối, hỗ trợ cùng miếng lót chỉnh hình, Bác sĩ và kỹ thuật viên vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn và điều chỉnh lại dáng đi cho trẻ. Một số trẻ lớn từ 6 tuổi trở lên cũng có thể được chỉ định tập các bài tập giúp phục hồi chức năng khớp gối.

Vật lý trị liệu được áp dụng kết hợp trong phác đồ khắc phục chân chữ X ở trẻ em nhằm mục đích rút ngắn thời gian điều trị, tăng tính ổn định của cấu trúc. Quan trọng nhất, vật lý trị liệu giúp xương khớp gối được vững chắc hơn sau điều trị, hạn chế tối đa các rủi ro tái phát.

3. Phẫu thuật

Các trường hợp bệnh chân chữ X ở trẻ được chỉ định phẫu thuật điều trị bao gồm:

• Trẻ trên 10 tuổi
• Được chẩn đoán tình trạng chân chữ X  là bệnh lý
• Trẻ không đáp ứng với các phương án điều trị nội khoa khác

Phẫu thuật chân chữ X ở trẻ em là phẫu thuật điều chỉnh đĩa tăng trưởng hoặc cắt bỏ xương chày hoặc cắt cả xương đùi và xương chày để căn chỉnh lại đầu gối. Phẫu thuật có tiên lượng tốt, tỷ lệ biến chứng hoặc tái bệnh sau điều trị khá thấp. Ở độ tuổi của trẻ, bác sĩ sẽ luôn ưu tiên thực hiện hình thức xâm lấn tối thiểu, giúp hạn chế tối đa vùng tổn thương, giảm đau đớn cho trẻ.

Sau phẫu thuật, trẻ cũng cần được khám Phục hồi chức năng để đánh giá tình trạng sau phẫu thuật và hướng dẫn những bài tập vận động phù hợp để không để lại các biến chứng cũng như tình trạng chậm phục hồi sau phẫu thuật.

Nếu như trẻ bị chân chữ X có liên quan đến bệnh lý căn nguyên như nhiễm trùng, hay được chẩn đoán có bệnh tiềm ẩn kèm theo, bác sĩ sẽ ưu tiên điều trị bệnh này trước khi thực hiện căn chỉnh cấu trúc khớp gối. Như vậy, sau phác đồ, trẻ sẽ được giải quyết tốt tình trạng chân chữ X.

Tình trạng này có thể phòng ngừa được không?

Chân chữ X ở trẻ em xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau và hiện hay không có phương pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, ba mẹ có thể hạn chế rủi ro cho trẻ bằng cách xây dựng một chế độ dinh dưỡng phù hợp với tầm phát triển của trẻ, khuyến khích trẻ vận động, chơi đùa để hạn chế thừa cân béo phì.

Đồng thời, ba mẹ cần dành thời gian quan sát các biểu hiện của trẻ, nhất là khi trẻ đang tập đi để kịp thời phát hiện những bất thường trong dáng đi, có những khó chịu đi kèm hay không.

Những lưu ý giúp tăng cường sức khỏe xương cho trẻ bao gồm:

• Bổ sung canxi phù hợp với trẻ. Ba mẹ tham khảo lời khuyên của các bác sĩ dựa trên sức khỏe, độ tuổi của trẻ.
• Bổ sung vitamin D cho trẻ. Ưu tiên nguồn vitamin D từ thức ăn, thuốc.
• Cho trẻ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, tốt nhất là thời điểm trước 8 giờ sáng.
• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, đảm bảo chất lượng để quá trình phát triển xương được tối ưu.

Trì hoãn điều trị còn ảnh hưởng nhiều đến việc phát triển xương khớp, chức năng khớp gối của trẻ sau này. Ba mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa Chấn thương chỉnh hình Nhi, bác sĩ Phục hồi chức năng để được chỉ định phác đồ điều trị phù hợp với trẻ.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Phục hồi chức năng PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Chân chữ X ở trẻ em là tình trạng khớp gối quay vào trong, khi duỗi thẳng chân, 2 đầu gối nằm sát nhau nhưng mắt cá chân 2 bên lại cách xa nhau, tổng thể tạo thành hình chữ X. Tình trạng này có thể tự khỏi trong quá trình trẻ phát triển xương khớp mà không cần can thiệp y khoa. Tuy nhiên, nếu sau 7 tuổi, tình trạng chân chữ X vẫn không biến mất thì đây là dị tật cần được điều trị để tránh nguy cơ mắc phải các bệnh lý cơ xương khớp khác, thậm chí thoái hóa khớp gối sớm.