Lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân thiếu máu hiệu quả tại nhà A-Z

Tổng quan bệnh thiếu máu

Thiếu máu là một tình trạng bệnh lý xảy ra khi cơ thể có ít tế bào hồng cầu hơn bình thường hoặc không đủ lượng huyết sắc tố trong máu. Nếu một người bị thiếu máu, hồng cầu trong cơ thể không mang đủ oxy đến cung cấp cho các mô và cơ quan trong cơ thể. [1]

Thiếu máu có ba nguyên nhân chính: mất máu, tán huyết (hồng cầu bị phá hủy) và bất thường sản xuất hồng cầu.

Các tình trạng có thể dẫn đến thiếu máu bao gồm:

• Thai kỳ, trẻ em, người cao tuổi hấp thu kém
• Chế độ ăn không đảm bảo dưỡng chất, thiếu chất sắt, axit folic hoặc vitamin B12
• Các rối loạn trong quá trình tạo máu như thiếu máu hồng cầu hình liềm và bệnh thalassemia
• Suy tủy, một tình trạng có thể di truyền hoặc mắc phải
• Thiếu men G6PD – một dạng rối loạn chuyển hóa
• Polyp đại tràng hoặc ung thư đại tràng, trực tràng gây mất máu rỉ rã qua đường tiêu hóa
• Rối loạn di truyền
• Chảy máu nghiêm trọng sau chấn thương
• Bệnh ung thư

Thiếu máu có thể khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, lạnh, chóng mặt, thiếu năng lượng, khó thở, đau đầu,…  Bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh thiếu máu thông qua thăm khám lâm sàng và xét nghiệm máu. Việc điều trị tùy thuộc vào loại thiếu máu và mức độ thiếu máu mà người bệnh mắc phải.

Hướng dẫn cơ bản lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân thiếu máu

Khi lập kế hoạch chăm sóc người bệnh thiếu máu, cần chú ý xây dựng kế hoạch chăm sóc toàn diện, chú ý đến nhiều yếu tố khác nhau như dinh dưỡng, thuốc, chế độ sinh hoạt và nghỉ ngơi,… Bên cạnh đi khám và điều trị thiếu máu theo chỉ định của bác sĩ, gia đình và người bệnh có thể tham khảo thêm các thông tin dưới đây.

1. Chăm sóc người bệnh thiếu máu cơ bản

Việc chăm sóc người bệnh thiếu máu tập trung vào việc giúp người bệnh cải thiện tình trạng bệnh và được điều trị khỏi bệnh. Với những trường hợp bị thiếu máu mãn tính, mục tiêu chăm sóc giúp đảm bảo người bệnh có thể quản lý, kiểm soát bệnh một cách tốt nhất.

Một số lưu ý khi chăm sóc người bệnh thiếu máu gồm có:

• Theo dõi tình trạng sức khỏe của người bệnh, kiểm tra xem người bệnh có biểu hiện nào bất thường hay không. Ghi lại biểu hiện của người bệnh theo từng ngày để so sánh, đối chiếu và kịp thời đưa người bệnh đến bệnh viện.
• Khuyến khích người bệnh tái khám định kỳ đúng theo chỉ định của bác sĩ.
• An ủi, động viên người bệnh. Tránh để người bệnh có suy nghĩ tiêu cực bi quan hay suy sụp tinh thần.
• Giúp người bệnh có thể ngủ đủ giấc mỗi đêm và nghỉ ngơi khi cần thiết. Thiếu máu có thể khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, chóng mặt, luôn trong trạng thái thiếu năng lượng. Không chỉ vậy, thiếu máu cũng có thể gây đau đầu và nhịp tim không đều. Nên dặn người bệnh nghỉ ngơi ngay khi có triệu chứng bất thường do thiếu máu.
• Khi chăm sóc người bệnh thiếu máu, nên khuyến khích người bệnh tập thể dục thường xuyên. Việc tập thể dục giúp tăng cường sức đề kháng để người bệnh chống lại nhiễm trùng cũng như các vấn đề sức khỏe khác do bệnh thiếu máu gây ra. Nên ưu tiên các bài tập nhẹ nhàng để tránh người bệnh bị mệt mỏi quá mức.
• Ngoài ra, nên giữ cho người bệnh luôn trong trạng thái thoải mái. Tránh để người bệnh bị căng thẳng, áp lực bằng cách thường xuyên trò chuyện, tâm sự với người bệnh; tạo cơ hội cho người bệnh được làm những điều mình thích.

2. Lưu ý khi sử dụng thuốc trị thiếu máu

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thiếu máu. Vì thế, bác sĩ cũng sẽ cân nhắc tùy thuộc theo từng nguyên nhân cụ thể để kê đơn thuốc phù hợp nhất với người bệnh, chẳng hạn như: folate, feosol, chất kích thích tạo hồng cầu Procrit, chất kích thích tạo hồng cầu Epogen, chất kích thích tạo hồng cầu Micera (methoxy polyethylene glycol-epoetin beta),…

Mỗi loại thuốc điều trị thiếu máu đều có tác dụng riêng và có thể gây nên một số tác dụng phụ tiềm ẩn như gây khó chịu ở dạ dày và buồn nôn, ợ nóng, táo bón, tiêu chảy, tiêu phân đen, chóng mặt, khó ngủ,…

Vì vậy, khi chăm sóc bệnh nhân thiếu máu, cần chú ý xem người bệnh có những tác dụng gì sau khi sử dụng thuốc thiếu máu. Cần ghi lại đầy đủ các tác dụng phụ mà người bệnh gặp phải và xem các tác dụng phụ này có thuyên giảm không hay kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn. Đưa người bệnh đến bệnh viện nếu thấy người bệnh có những biểu hiện bất thường nghiêm trọng sau uống thuốc như ngất xỉu, ói nhiều và liên tục, lú lẫn,…

>> Xem thêm: Thiếu máu uống thuốc gì?

Ngoài ra, trong quá trình chăm sóc người bệnh thiếu máu, nên ghi lại lịch uống thuốc và nhắc nhở, động viên người bệnh dùng thuốc đúng giờ. Với người bệnh nhỏ hoặc có trạng thái sức khỏe không ổn định, không thể dùng thuốc đúng cách hay đúng liều, cần hỗ trợ người bệnh để đảm bảo người bệnh không quên liều thuốc làm cản trở quá trình điều trị bệnh.

3. Chế độ dinh dưỡng cho người thiếu máu

3.1. Chế độ dinh dưỡng chung cho người bệnh thiếu máu

Những người bị thiếu máu có thể cần tăng cường thêm 150–200 mg sắt mỗi ngày, hoặc 2–5 mg cho mỗi kg trọng lượng cơ thể. Tuy nhiên, khuyến nghị về liều lượng bổ sung sắt thường khác nhau tùy theo tình trạng bệnh. [2]

>> Tham khảo thêm: Thiếu máu cần bổ sung gì?

Để chăm sóc bệnh nhân thiếu máu, chú ý ưu tiên các loại thực phẩm giàu chất sắt và các thực phẩm giàu folate, Vitamin B12.

Bên cạnh đó, một chế độ dinh dưỡng với các món ăn giàu vitamin C cũng rất quan trọng. Người bệnh bị thiếu máu thường dễ mệt mỏi, suy giảm miễn dịch, tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng. Vitamin C không chỉ giúp tăng cường hệ miễn dịch để tăng cường sức đề kháng mà còn giúp cơ thể hấp thụ chất sắt tốt hơn, từ đó cải thiện tình trạng bệnh.

Một số loại thực phẩm giàu chất sắt có thể thêm vào trong thực đơn dinh dưỡng để chăm sóc bệnh nhân thiếu máu gồm có: cải xoong, rau chân vịt, cải rổ, ớt chuông đỏ và vàng, bông cải xanh, thịt bò, tôm, hàu, cá ngừ, cá hồi, đậu xanh, đậu Hà Lan,…

>> Đọc thêm: Thiếu máu nên ăn gì?

Đặc biệt, một lưu ý quan trọng chính là người bị thiếu máu cần tránh các loại thực phẩm làm cản trở quá trình hấp thụ chất sắt, bao gồm: thực phẩm sau đây có thể cản trở sự hấp thu sắt:

• Trà và cà phê
• Sữa và một số sản phẩm từ sữa
• Thực phẩm có chứa tanin, chẳng hạn như nho, ngô,…
• Thực phẩm có chứa phytates hoặc axit phytic, chẳng hạn như gạo lứt và các sản phẩm lúa mì nguyên hạt
• Thực phẩm có chứa axit oxalic, chẳng hạn như đậu phộng, mùi tây và sô cô la,…

3.2. Thiếu máu ăn trái cây gì?

Khi chăm sóc bệnh nhân thiếu máu thì nên cho người bệnh ăn trái cây gì? Dựa trên nguyên tắc dinh dưỡng dành cho người bệnh thiếu máu, tập trung vào các loại thực phẩm giàu chất sắt và vitamin C thì người bệnh thiếu máu nên bổ sung:

• Trái cây có múi như bòn bon, cam, bưởi, yuzu,…
• Mận
• Đào
• Mơ
• Nho
• Dưa hấu
• Chuối
• Dâu tằm
• Oliu
• Cà chua
• Lựu
• Táo
• Cam
• Xoài
• Kiwi

3.3. Thiếu máu nên uống nước gì?

Người bị bệnh thiếu máu nên ưu tiên các loại nước giàu vitamin C bởi việc thiếu vitamin C sẽ cản trở quá trình cơ thể hấp thu chất sắt, làm chậm quá trình điều trị thiếu máu. Ngoài ra, khi chăm sóc bệnh nhân thiếu máu, nên chú ý cho người bệnh uống các loại nước trái cây giàu vitamin, hạn chế uống rượu bia, trà, cà phê,…

Một số nước uống tốt cho người bị thiếu máu gồm có:

• Nước lọc
• Nước ép củ cải đường
• Nước ép cam
• Nước ép mận
• Nước ép nho
• Nước ép dưa hấu
• Nước mía
• Nước ép dâu tây
• Nước ép lựu
• Nước ép cải bó xôi
• Nước ép cải xoăn

Đặc biệt, cần chú ý các loại nước ép trái cây không thể dùng để thay thế hoàn toàn cho nước lọc. Người bệnh vẫn nên uống nước lọc hằng ngày và chú ý bổ sung đủ 1,8 – 2 lít/nước ngày.

Cách phòng tránh bệnh thiếu máu

Cần làm gì để có thể ngăn ngừa nguy cơ bị thiếu máu? Trước tiên cần lưu ý đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng cũng như chất sắt của cơ thể. Người bình thường cần khoảng 8 mg sắt trong khi những người ăn chay và ăn chay có thể cần tới 15 mg. Đó là vì cơ thể chỉ hấp thụ từ 1 đến 10% lượng sắt trong thực vật và thực phẩm tăng cường chất sắt, được gọi là nonheme, so với 25 đến 30% lượng sắt heme trong thịt, cá và gia cầm.

Phụ nữ mang thai và những người có nhu cầu sử dụng máu trong cơ thể cao hơn, chẳng hạn như người chuẩn bị nhổ răng, chuẩn bị phẫu thuật, chuẩn bị hiến máu,… có thể cân bổ sung khoảng 10 – 13 mg sắt mỗi ngày.

Để tránh bệnh thiếu máu, đầu tiên vẫn luôn là tập trung vào chế độ dinh dưỡng của người bệnh. Ưu tiên thực phẩm giàu chất sắt cũng như những thực phẩm có vitamin C trong cùng một bữa ăn. Ngoài ra, với người cần bổ sung lượng sắt nhiều hơn, có thể trao đổi với bác sĩ về việc dùng thêm viên uống bổ sung sắt.

Việc thăm khám sức khỏe trước khi mang thai cũng rất quan trọng, giúp phòng ngừa nguy cơ trẻ sinh ra gặp các bệnh lý rối loạn về máu gây thiếu máu. Mỗi người cũng nên thực hiện thăm khám, tầm soát sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện các vấn đề sức khỏe làm tăng nguy cơ thiếu máu. Nếu có, cần can thiệp điều trị để phòng ngừa thiếu máu từ sớm.

Hiện nay, Khoa Nội tổng hợp, Hệ thống PlinkCare là đơn vị uy tín được nhiều người bệnh tin tưởng trong việc thăm khám, tầm soát thiếu máu cũng như thăm khám sức khỏe tổng quát. Tại Bệnh viện Tâm Anh có nhiều máy móc hiện đại, giúp đánh giá nhanh các vấn đề sức khỏe, chẳng hạn như Hệ thống máy xét nghiệm Sysmex XN1000, hệ thống máy xét nghiệm Sysmex cs-1600, máy khí máu Roche Cobas b211, máy chụp CT 1975 lát cắt, máy MRI 1,5 – 3 Tesla,…

Khoa Nội tổng hợp quy tụ các bác sĩ giỏi chuyên môn, thường xuyên cập nhật và ứng dụng các phác đồ điều trị mới mang đến hiệu quả điều trị bệnh thiếu máu nói riêng và các bệnh lý nội, ngoại khoa khác nói riêng một cách tối ưu cho người bệnh.

Chăm sóc bệnh nhân thiếu máu khoa học là một trong những yếu tố vô cùng quan trọng trong điều trị thiếu máu. Người bệnh và gia đình nên tuân thủ phác đồ điều trị và tư vấn của bác sĩ để giúp người bệnh cải thiện bệnh, chăm sóc sức khỏe tốt nhất.