Cách sơ cứu, cấp cứu suy hô hấp hiệu quả, đơn giản bạn cần biết

Bài viết được tư vấn bởi Trung tâm Thông tin Y khoa, PlinkCare TP.HCM.

Tổng quan về bệnh suy hô hấp

Trước khi tìm hiểu về cách sơ, cấp cứu suy hô hấp hiệu quả, mỗi người cần tìm hiểu một số thông tin tổng quan về căn bệnh suy hô hấp. Suy hô hấp là tình trạng phổi nhận không đủ oxy hoặc có sự tích tụ lượng carbon dioxide quá nhiều làm hỏng những cơ quan trong cơ thể. Suy hô hấp làm giảm oxy máu động mạch, khiến quá trình phân phối oxy đến các mô bị chậm. (1)

1. Nguyên nhân

Bất kỳ tổn thương nào xảy ra tại hệ hô hấp cũng có thể dẫn đến chứng suy hô hấp. Những tổn thương này có thể tác động đến phổi/đường thở của người bệnh hoặc ảnh hưởng đến các dây thần kinh, cơ, mô hỗ trợ hô hấp. Nguyên nhân gây suy hô hấp bao gồm: (2)

• Nguyên nhân ở phổi:
  • Những căn bệnh phổi nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm phổi, xơ phổi, lao phổi, viêm phế quản, tắc nghẽn phế quản, thuyên tắc động mạch phổi…
  • Phù phổi cấp do tim.
• Nguyên nhân ngoài phổi:
  • Tắc nghẽn thanh/khí quản do u thanh quản, u khí quản, u thực quản vùng cổ; do tình trạng nhiễm trùng tại thanh quản, mắc kẹt dị vật/thức ăn gây tắc thanh quản…
  • Tràn dịch màng phổi, lượng dịch gia tăng nhanh chóng khiến nguy cơ bị suy hô hấp cấp gia tăng.
  • Những chấn thương tại lồng ngực làm gãy xương sườn, khiến màng phổi và phổi bị tổn thương.
  • Tổn thương hệ thần kinh, chẳng hạn như tai biến mạch máu não, chấn thương sọ não… tác động đến hoạt động của hệ hô hấp.

2. Triệu chứng

Nhận biết được các dấu hiệu hay triệu chứng cảnh báo suy hô hấp để tiến hành sơ, cấp cứu suy hô hấp kịp thời là rất quan trọng. Triệu chứng của chứng suy hô hấp sẽ khác nhau tùy vào nguyên nhân gây bệnh, quá trình bệnh tiến triển cũng như nồng độ oxy, carbon dioxide trong máu. Người bệnh có thể gặp những dấu hiệu suy hô hấp ban đầu như thở nhanh/khó thở, triệu chứng càng trở nên nghiêm trọng hơn, có thể gây ra biến chứng nguy hiểm nếu không tiến hành chữa trị kịp thời.

• Trường hợp suy hô hấp do thiếu oxy, triệu chứng có thể bao gồm:
  • Cơ thể mỏi mệt, gặp khó khăn khi thực hiện những hoạt động thường ngày, chẳng hạn như lên xuống cầu thang, mặc quần áo…
  • Luôn cảm thấy thiếu không khí để hít thở, khó thở.
  • Luôn cảm thấy buồn ngủ.
  • Ngón chân, ngón tay, môi nhợt nhạt, xanh xao.
• Người bệnh có thể gặp những triệu chứng dưới đây khi nồng độ carbon dioxide trong máu tăng cao:
  • Thị lực giảm, nhìn mờ.
  • Lú lẫn, đau đầu.
  • Thở nhanh, nhịp tim nhanh.

Một số người bệnh suy hô hấp có thể gặp triệu chứng do carbon dioxide trong máu tăng cao và thiếu oxy cùng lúc.

Sơ cứu suy hô hấp như thế nào?

Nguyên tắc khi tiến hành sơ cứu cho tình trạng suy hô hấp cấp là làm thông thoáng đường hô hấp, hà hơi thổi ngạt và cho thở oxy. Nếu người bệnh bị ngừng tim, người sơ cứu cần tiến hành xoa bóp tim bên ngoài lồng ngực. Cách thực hiện hô hấp nhân tạo, hà hơi thổi ngạt trong việc sơ cứu suy hô hấp cấp như sau:

• Đặt người bệnh nằm nghiêng đầu sang một bên, ưỡn cổ.
• Sử dụng gạc hoặc khăn vải mỏng móc đờm dãi, dị vật ra khỏi miệng và mũi người bệnh.
• Đặt một chiếc khăn mùi xoa hoặc gạc qua miệng người bệnh, dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ bịt mũi người bệnh, tiến hành thổi hơi trực tiếp vào miệng.

Trong trường hợp sờ mạch quay hay mạch cảnh không có, tức là người bệnh đã bị ngừng tim. Người sơ cứu cần tiến hành ép tim ngoài lồng ngực với các bước như sau:

• Chồng hai tay lên nhau, ép lên lồng ngực của người bệnh tại vị trí phía bên ngoài tim, thực hiện khoảng 70 – 100 lần/phút.
• Nếu chỉ có một người sơ cứu thì tiến hành ép tim ngoài lồng ngực 15 nhịp rồi thổi ngạt cho người bệnh một lần, duy trì liên tục.
• Nếu có hai người sơ cứu thì một người tiến hành thổi ngạt, một người thực hiện ép tim với tỷ lệ 2:30 (2 lần thổi ngạt, 30 lần ép tim), duy trì liên tục.
• Người sơ cứu cần kiểm tra mạch bẹn và mạch cảnh của người bệnh mỗi 2 – 3 phút/lần.

Nếu việc sơ cứu mang đến kết quả tích cực, người bệnh sẽ thở trở lại, có thể giãy giụa hay cử động hoặc vẫn còn mê man nhưng đã xuất hiện mạch, nhịp thở. Vào lúc này, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu suy hô hấp. Người sơ cứu có thể sử dụng phương tiện có sẵn hoặc gọi xe cấp cứu để di chuyển người bệnh.

Cách cấp cứu suy hô hấp như thế nào?

Tùy mức độ và điều kiện thực tế tại cơ sở y tế, kỹ thuật cấp cứu suy hô hấp có thể được bác sĩ thực hiện như sau:

1. Cấp cứu cơ bản ban đầu

• Đảm bảo cung cấp oxy: Người bệnh cần được cho thở oxy để đảm bảo SpO2 và SaO2 trên 92%, PaO2 trên 60 mmHg. Nếu cho người bệnh thở oxy không có kết quả tích cực thì cần nhanh chóng áp dụng những biện pháp để kiểm soát tình trạng hô hấp của người bệnh, chẳng hạn như khai thông đường thở: đặt người bệnh ở tư thế cổ ưỡn dẫn lưu tư thế, đặt canuyn miệng chống tụt lưỡi. Nếu có nguy cơ sặc cần đặt người bệnh ở tư thế nằm nghiêng an toàn, tiến hành hút đờm dãi. Thực hiện nghiệm pháp Heimlich nếu người bệnh có dị vật tại đường thở. Nếu những biện pháp trên không giúp kiểm soát tình trạng hô hấp của người bệnh thì cần đặt nội khí quản – biện pháp hiệu quả để khai thông đường thở khi cấp cứu suy hô hấp.
• Kiểm soát thông khí: Sau khi đặt nội khí quản, tiến hành hút đờm dãi làm thông thoáng đường thở, nếu người bệnh vẫn giảm thông khí, bị thiếu oxy máu nghiêm trọng thì cần hỗ trợ thông khí cho người bệnh ngay, chẳng hạn như bóp bóng Ambu có oxy hoặc sử dụng máy thở (nếu có trang bị). Xử trí ban đầu các bệnh lý nguyên nhân (nếu xác định được), ví dụ như tràn khí màng phổi (chọc hút, dẫn lưu), mảng sườn di động (băng cố định mảng sườn), vết thương ngực hở (băng kín vết thương)…
• Đảm bảo tuần hoàn huyết động: Tiến hành đặt hai đường truyền tĩnh mạch ngoại biên chắc chắn và truyền dịch nếu người bệnh bị tụt huyết áp.

2. Chuyển đến cơ sở y tế chuyên môn sâu hơn

Khi tình trạng suy hô hấp được kiểm soát bước đầu, người bệnh có thể cần được đưa đến cơ sở y tế có chuyên môn sâu về hô hấp, có đủ điều kiện để tiếp tục cấp cứu suy hô hấp (nếu cần thiết). Trong quá trình di chuyển, các biện pháp kiểm soát hô hấp cho người bệnh (như thở oxy, thở máy, bóp bóng Ambu) cần được duy trì thực hiện.

Việc kiểm soát tình trạng tuần hoàn, huyết động của người bệnh, chẳng hạn như truyền dịch, sử dụng thuốc vận mạch nếu bị sốc, tụt huyết áp… cũng cần được duy trì. Những chức năng sống cơ bản của người bệnh cần được theo dõi sát sao trong suốt quá trình vận chuyển để xử trí các tình huống bất lợi kịp thời.

• Đảm bảo thông khí:
  • Với người bệnh khi chuyển đến đã được đặt nội khí quản thì cần chọn phương thức thông khí cũng như cài đặt những thông số ban đầu dựa vào cơ chế rối loạn trao đổi khí dẫn đến chứng suy hô hấp, sau đó tiến hành điều chỉnh theo đáp ứng lâm sàng cũng như kết quả khí máu động mạch.
  • Với người bệnh được chuyển đến chưa đặt nội khí quản cần lựa chọn kỹ thuật thở oxy phù hợp, chẳng hạn như thở oxy nồng độ thấp với COPD… Nếu thở oxy không mang đến hiệu quả thì chuyển sang thở máy không xâm nhập. Nếu việc áp dụng kỹ thuật thở máy không xâm nhập thất bại thì chuyển sang đặt nội khí quản thở máy xâm nhập.
  • Duy trì cung lượng tim đầy đủ, kiểm soát huyết động, nhịp tim, tình trạng thiếu máu…
• Giảm tiêu thụ oxy: Tiến hành kiểm soát nhiệt độ, tránh để người bệnh sốt cao, làm giảm công hô hấp bằng việc thông khí nhân tạo sớm.

Mối nguy hiểm khi không cấp cứu suy hô hấp kịp thời

Suy hô hấp có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, thậm chí khiến người bệnh tử vong nếu không được cấp cứu suy hô hấp, chữa trị kịp thời, đúng cách. Cụ thể, những biến chứng suy hô hấp cấp nguy hiểm bao gồm: loạn nhịp tim, suy thận, chấn thương/tổn thương não, tổn thương phổi, tiềm ẩn nguy cơ gây tử vong.

Điều trị suy hô hấp cấp

Mục tiêu chính của việc chữa trị tình trạng suy hô hấp là đưa oxy đi đến phổi và những cơ quan khác cũng như loại bỏ carbon dioxide ra khỏi cơ thể của người bệnh. Những phương pháp chữa trị còn giúp loại bỏ các tác nhân gây bệnh, làm hạn chế nguy cơ gây ra biến chứng nguy hiểm, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh, bao gồm:

• Liệu pháp oxy: Có rất nhiều phương pháp giúp đưa oxy đi vào phổi của người bệnh, tùy vào mức độ bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định áp dụng liệu pháp oxy phù hợp, chẳng hạn như: ống thông mũi, thông khí áp lực dương không xâm lấn, mặt nạ thông khí, máy thở cơ học, oxy hóa màng ngoài cơ thể (ECMO), mở khí quản…
• Điều trị bằng thuốc: Bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng một số loại thuốc để giúp chữa trị nguyên nhân hoặc góp phần cải thiện triệu chứng, bao gồm: thuốc kháng sinh (được sử dụng để chữa trị tình trạng nhiễm trùng tại phổi như viêm phổi), thuốc giãn phế quản (điều trị những cơn hen suyễn, giúp mở đường thở), corticoid (giúp thu nhỏ đường thở, chữa trị các triệu chứng viêm đường thở).
• Những phương pháp chữa trị khác: Trong trường hợp người bệnh cần nhập viện chữa trị (thời gian dài), bác sĩ có thể chỉ định áp dụng một số phương pháp bổ sung để giúp quản lý cũng như ngăn chặn những biến chứng của bệnh suy hô hấp, bao gồm: hỗ trợ dinh dưỡng, vật lý trị liệu, phục hồi chức năng phổi, dùng thuốc làm loãng máu…

Hệ thống PlinkCare là cơ sở y tế uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám, chữa trị, kiểm soát hiệu quả các bệnh lý tại hệ hô hấp, bao gồm chứng suy hô hấp. Bệnh viện đã cấp cứu suy hô hấp cho nhiều ca bệnh, giúp người bệnh giảm gặp biến chứng nguy hiểm. PlinkCare quy tụ đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Hô hấp dày dặn kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, được trang bị nhiều trang thiết bị hỗ trợ chẩn đoán, điều trị bệnh hô hấp tân tiến như hệ thống chụp X-quang treo trần DigiRAD-FP, máy chụp CT 768 lát cắt, máy chụp CT 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam, máy đo chức năng hô hấp KoKo 1000, máy đo đa ký hô hấp NOX A1…

Phòng tránh suy hô hấp cấp

Chúng ta đã biết một số thông tin tổng quan về căn bệnh suy hô hấp cấp, cách sơ, cấp cứu suy hô hấp… Vậy mỗi người cần làm gì để chủ động phòng tránh tình trạng suy hô hấp? Dưới đây là những biện pháp giúp phòng tránh chứng suy hô hấp:

• Tuân thủ đúng theo phác đồ chữa trị của bác sĩ khi mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc những bệnh lý khác.
• Áp dụng các biện pháp giúp giữ cho phổi luôn mạnh khỏe, chẳng hạn như không hút thuốc lá, không lạm dụng thuốc, hạn chế dùng rượu bia…
• Áp dụng lối sống, sinh hoạt khoa học, ví dụ như ăn uống đầy đủ dưỡng chất, tiêu thụ thực phẩm hữu ích, luyện tập thể thao, kiểm soát cân nặng ở mức hợp lý, hạn chế stress, căng thẳng, đảm bảo ngủ đủ và chất lượng…

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, việc sơ, cấp cứu suy hô hấp cần được thực hiện đúng cách, nhanh chóng để giúp người bệnh hạn chế gặp biến chứng nguy hiểm. Người bệnh suy hô hấp cần được cấp cứu suy hô hấp ở cơ sở y tế có đủ điều kiện để cấp cứu hiệu quả.