Cách chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng bậc cha mẹ nên biết

Tổng quan bệnh còi xương ở trẻ em

Còi xương là một tình trạng bệnh lý ở trẻ em, thường do thiếu vitamin D, canxi hoặc phosphate, dẫn đến sự suy yếu hoặc biến dạng của xương. Còi xương thường gặp ở trẻ em dưới 3 tuổi, đặc biệt là những trẻ không tiếp xúc đủ với ánh nắng mặt trời (nguồn cung cấp vitamin D tự nhiên), chế độ ăn thiếu hụt dinh dưỡng, hoặc có vấn đề về hấp thụ dưỡng chất.

1. Nguyên nhân

Còi xương thường do thiếu vitamin D, canxi hoặc phosphate, những chất cần thiết cho sự phát triển và vững chắc của xương. Các nguyên nhân chính dẫn đến còi xương bao gồm: (1)

• Thiếu vitamin D:
  • Thiếu ánh nắng mặt trời: Vitamin D được tổng hợp qua da khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Trẻ em sống ở những nơi ít ánh sáng mặt trời, thường ở trong nhà hoặc mặc quần áo che kín có thể không tổng hợp đủ vitamin D.
  • Chế độ ăn uống không đủ vitamin D: Các thực phẩm giàu vitamin D như cá béo, gan, trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa không được cung cấp đầy đủ trong khẩu phần ăn.
• Thiếu canxi: Nếu chế độ ăn không cung cấp đủ canxi, xương sẽ không phát triển bình thường, ngay cả khi lượng vitamin D đủ.
• Hấp thu kém: Một số trẻ có vấn đề về đường tiêu hóa hoặc các rối loạn hấp thu dinh dưỡng như bệnh celiac, xơ nang, hoặc bệnh viêm ruột, khiến cơ thể không hấp thụ đủ vitamin D, canxi và phosphate.
• Rối loạn di truyền: Một số trẻ có thể bị còi xương do các rối loạn di truyền liên quan đến khả năng chuyển hóa hoặc hấp thụ vitamin D và canxi, chẳng hạn như bệnh còi xương giảm phosphat máu di truyền (hypophosphatemic rickets).
• Suy thận: Suy thận mạn có thể làm giảm khả năng duy trì mức canxi và phosphate bình thường, dẫn đến còi xương.

Những yếu tố này làm cản trở sự phát triển khỏe mạnh của xương, gây ra tình trạng xương yếu và dễ bị biến dạng.

2. Dấu hiệu

Dấu hiệu của bệnh còi xương thường xuất hiện rõ rệt nhất ở trẻ nhỏ và chủ yếu ảnh hưởng đến sự phát triển của xương và hệ thống cơ bắp. Các dấu hiệu và triệu chứng bao gồm:

2.1. Biến dạng xương:

• Chân vòng kiềng (chân chữ O): Xương chân của trẻ có thể bị cong ra ngoài.
• Chân hình chữ X: Ở một số trường hợp, chân có thể cong vào bên trong.
• Lồng ngực biến dạng: Xương lồng ngực có thể nhô ra bất thường, tạo hình dạng lồng ngực gồ.
• Đầu to, trán dô: Xương sọ có thể phát triển bất thường, dẫn đến đầu to và trán nhô ra.
• Cổ tay và cổ chân to: Sự phình to của các khớp xương tại cổ tay và cổ chân, làm cho những vùng này trở nên dày hơn bình thường.

2.2. Yếu cơ và đau nhức:

• Trẻ có thể yếu cơ, khó khăn khi di chuyển hoặc đứng lên.
• Đau nhức xương, đặc biệt là ở chân và cột sống.

2.3. Chậm phát triển:

• Trẻ còi xương thường chậm phát triển hơn so với các bạn cùng trang lứa, bao gồm cả chậm lớn về chiều cao và cân nặng.
• Trẻ có thể bị chậm mọc răng hoặc răng mọc không đều, yếu và dễ gãy.

2.4. Các triệu chứng khác:

• Ra mồ hôi trộm: Trẻ còi xương thường ra mồ hôi nhiều, đặc biệt là vùng đầu và lưng khi ngủ.
• Khó ngủ, quấy khóc: Trẻ thường ngủ không ngon giấc, quấy khóc và dễ kích động.
• Chậm biết đi hoặc vận động khó khăn: Trẻ có thể chậm biết đi hoặc gặp khó khăn khi đứng và đi.

Cách chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng

Bên cạnh việc tuân thủ chỉ định điều trị của bác sĩ, chăm sóc trẻ đúng cách sẽ góp phần giúp tình trạng còi xương nhanh chóng được cải thiện. Một số lưu ý trong chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng:

1. Bổ sung dinh dưỡng

1.1. Bổ sung Vitamin D

Vitamin D giúp cơ thể hấp thụ canxi hiệu quả hơn, do đó, trẻ còi xương cần được bổ sung vitamin D đầy đủ. Vitamin D có thể được cơ thể tổng hợp khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và qua chế độ ăn hàng ngày. Tuy nhiên, hàm lượng vitamin D có trong thực phẩm khá ít, có thể không đáp ứng đủ nhu cầu của trẻ. Vì vậy, bố mẹ có thể bổ sung vitamin D ở dạng viên hoặc dung dịch uống, theo liều lượng bác sĩ chỉ định.

1.2. Bổ sung Canxi

Canxi đóng vai trò thiết yếu trong việc xây dựng và duy trì hệ xương chắc khỏe. Bố mẹ có thể bổ sung canxi cho trẻ qua chế độ ăn uống hàng ngày – đây cũng là cách bổ sung tự nhiên và an toàn nhất. Một số thực phẩm giàu canxi, tốt cho trẻ như sữa, sản phẩm từ sữa (phô mai, sữa chua), cá, trứng, gan, dầu cá.

1.3. Cân đối chế độ ăn uống cho trẻ

Dinh dưỡng cân bằng, phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng của trẻ là cách tốt nhất để cải thiện tình trạng còi xương, giúp trẻ phát triển toàn diện. Chế độ ăn hàng ngày cần có đủ bốn nhóm dưỡng chất thiết yếu gồm chất đạm, chất béo, chất đường, vitamin và khoáng chất.

1.4. Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất

Vận động giúp cơ thể trẻ khỏe khoắn, dẻo dai, tăng cường hấp thụ canxi và tạo xương. Hơn nữa, khi trẻ hoạt động ngoài trời, cơ thể được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, giúp tổng hợp vitamin D tự nhiên, cần thiết cho việc hấp thu canxi. Do đó, bố mẹ nên khuyến khích trẻ còi xương tham gia các hoạt động thể chất. Đối với trẻ còn quá nhỏ hoặc quá yếu, có thể thực hiện các bài tập vận động nhẹ nhàng do bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu hướng dẫn.

1.5. Theo dõi sức khỏe định kỳ

Trẻ còi xương cần được theo dõi sức khỏe định kỳ để đánh giá tình trạng tổng trạng sức khỏe của trẻ, từ đó điều chỉnh cách điều trị, chăm sóc phù hợp, ngăn ngừa còi xương gây biến chứng. Tại nhà, bố mẹ theo dõi các chỉ số về chiều cao, cân nặng và sự phát triển vận động của trẻ.

Nếu trẻ có dấu hiệu bất thường như khó ngủ, đổ mồ hôi trộm, chậm biết lật, chậm đi… mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để bác sĩ kiểm tra và hỗ trợ. Trong một số trường hợp còi xương nặng hoặc do nguyên nhân di truyền, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều trị bổ sung vitamin D, canxi hoặc các khoáng chất cần thiết.

1.6. Quan tâm đến giấc ngủ của trẻ

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Trong giấc ngủ sâu, cơ thể trẻ tiết ra hormone tăng trưởng, kích thích quá trình tạo xương, giúp xương phát triển và tái tạo. Đối với trẻ còi xương, việc duy trì mức hormone tăng trưởng ổn định là đặc biệt cần thiết để hỗ trợ quá trình phục hồi và phát triển của hệ xương. Khi trẻ ngủ đủ giấc, không chỉ khả năng hấp thụ dưỡng chất được cải thiện, hiệu quả hơn mà giúp tăng cường hệ miễn dịch.

1.7. Vệ sinh môi trường sống xung quanh trẻ

Trẻ còi xương thường có miễn dịch kém hơn so với trẻ bình thường nên dễ mắc các bệnh nhiễm trùng. Vì vậy cần dọn dẹp không gian sống sạch sẽ, tạo môi trường sống xanh để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng cho trẻ.

1.8. Quan tâm đến sức khỏe tinh thần của bé

Còi xương có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất của trẻ, dẫn đến sự khác biệt về ngoại hình so với bạn bè cùng trang lứa, khiến trẻ tự ti, trầm cảm. Bên cạnh đó, việc điều trị còi xương có thể kéo dài và gây khó chịu cho trẻ. Bố mẹ nên tránh để trẻ căng thẳng, áp lực, chú ý đến sức khỏe tinh thần của bé nhằm phát hiện sớm và có điều trị phù hợp nếu trẻ phát sinh các vấn đề về tâm lý.

Phòng ngừa trẻ còi xương suy dinh dưỡng

Dinh dưỡng cân bằng là cách tốt nhất để phòng ngừa còi xương và suy dinh dưỡng cho trẻ. Một số biện pháp giúp phòng ngừa giúp giảm nguy cơ thiếu vitamin D, còi xương ở trẻ: (2)

• Bổ sung đủ vitamin D ngay từ giai đoạn thai kỳ. Dinh dưỡng trong thai kỳ phù hợp, đầy đủ để thai nhi phát triển toàn diện và tốt nhất.
• Nuôi con bằng sữa mẹ trong ít nhất 6 tháng đầu đời để bổ sung dưỡng chất và những kháng thể quan trọng cho trẻ. Mẹ cho con bú nên ăn uống đủ chất, ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều canxi và khoáng chất như hải sản, rau xanh, sữa tươi và các sản phẩm từ sữa…
• Bổ sung vitamin D cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ với liều lượng phù hợp. Trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn hoặc bú mẹ một phần thường không nhận đủ vitamin D qua sữa mẹ. Bác sĩ có thể chỉ định bổ sung vitamin D dạng giọt cho trẻ từ lúc sinh đến khi trẻ đủ lượng vitamin D qua thực phẩm hoặc ánh nắng mặt trời.
• Tầm soát và điều trị tình trạng thiếu vitamin D (nếu có).
• Cho trẻ tham gia các hoạt động vui chơi, thể thao ngoài trời.
• Chế độ dinh dưỡng giàu canxi và vitamin D: Đảm bảo trẻ ăn các thực phẩm giàu vitamin D như cá hồi, cá ngừ, dầu cá, gan bò, lòng đỏ trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai). Bổ sung các loại thực phẩm giàu canxi như sữa, phô mai, sữa chua, rau xanh đậm (cải xoăn, bông cải xanh), hạt vừng, và đậu phụ vào khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ. Nếu trẻ không bú mẹ, sử dụng các loại sữa công thức có bổ sung vitamin D để đảm bảo cung cấp đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ.
• Đảm bảo trẻ có không gian ngủ thoáng đãng, sạch sẽ, và đủ ánh sáng tự nhiên để giúp quá trình chuyển hóa vitamin D và sự phát triển toàn diện.
• Chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng có yếu tố nguy cơ:
  • Những trẻ sinh non hoặc nhẹ cân có nguy cơ thiếu hụt vitamin D và còi xương cao hơn, cần theo dõi sức khỏe và bổ sung vitamin D theo chỉ định của bác sĩ.
  • Những trẻ mắc bệnh như celiac, viêm ruột, xơ nang có nguy cơ hấp thụ kém các dưỡng chất cần thiết cho xương. Cần theo dõi chặt chẽ và bổ sung dinh dưỡng phù hợp theo hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Nếu nghi ngờ trẻ bị còi xương, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ tư vấn và điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện một số cận lâm sàng liên quan để kiểm tra tình trạng vi chất trong cơ thể của trẻ, đánh giá chức năng của các cơ quan và quá trình chuyển hóa xương. Các cận lâm sàng này có thể gồm: xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu và chụp Xquang.

• Nếu lượng canxi trong cơ thể rất thấp, trẻ cần nhập viện để được bổ sung canxi và theo dõi.
• Nếu trẻ thiếu vitamin D, tình trạng còi xương sẽ được cải thiện khi trẻ được bổ sung đủ vitamin D. Thông thường, trẻ cũng sẽ cần bổ sung thêm canxi và phosphat.
• Nếu trẻ còi xương do di truyền hoặc do các vấn đề về thận, việc điều trị sẽ có sự phối hợp giữa bác sĩ Nhi khoa, bác sĩ chuyên khoa Thận và bác sĩ Nội tiết Nhi.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ tới bệnh viện theo địa chỉ:

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về còi xương ở trẻ cũng như nắm được cách chăm sóc trẻ còi xương suy dinh dưỡng. Còi xương gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển và tinh thần của trẻ. Trẻ bị còi xương cần được phát hiện sớm, điều trị và chăm sóc đúng cách nhằm ngăn ngừa biến chứng.