2 cách bổ sung sắt cho người thiếu máu và các nguyên tắc cần lưu ý

Thiếu máu do thiếu sắt ảnh hưởng đến cơ thể như thế nào?

Trước khi tìm hiểu về cách bổ sung sắt cho người thiếu máu, chúng ta cần biết chứng thiếu máu do thiếu sắt ảnh hưởng đến cơ thể như thế nào? Thiếu máu do thiếu sắt là loại chứng bệnh thiếu máu phổ biến nhất, ước tính tác động đến khoảng 1,5 tỷ người trên toàn cầu, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ.

Căn bệnh này là hậu quả của tình trạng thiếu hụt trữ lượng sắt trong cơ thể, xảy ra do nhiều tác nhân, khiến nhiều cơ quan bị tổn thương, trong đó thiếu máu là biểu hiện thường gặp và bộc lộ một cách rõ ràng nhất. Thiếu máu do thiếu sắt gây ra những tác động đến chức năng thần kinh, trí nhớ ở lứa tuổi thiếu niên, khiến người trưởng thành mệt mỏi, giảm năng suất làm việc.

Người mắc bệnh thiếu máu do thiếu sắt thường gặp các triệu chứng như mệt mỏi, mất ngủ, giảm sự chú ý, giảm tập trung, dễ bị kích thích, tóc bạc, tóc dễ gãy rụng, móng tay có khía, móng tay khô, nhiệt miệng… Trường hợp chứng thiếu máu do thiếu sắt kéo dài, diễn tiến nặng sẽ gây ra hiện tượng thiếu oxy trong máu, có thể khiến các cơ quan trong cơ thể như não, tim… bị tổn thương.

Tầm quan trọng của sắt đối với người bệnh thiếu máu

Sắt là một trong các khoáng chất quan trọng mà cơ thể cần để hoạt động bình thường. Cơ thể cần khoáng chất sắt để sản xuất hemoglobin, myoglobin. Hemoglobin là loại protein có trong những tế bào hồng cầu, giúp máu vận chuyển oxy từ phổi đi đến tất cả các cơ quan, mô trong cơ thể. Myoglobin là loại protein giúp cung cấp oxy cho những tế bào trong cơ. Nếu không có đủ sắt, cơ thể không thể tạo ra đủ hemoglobin, myoglobin, có thể dẫn đến chứng thiếu máu do thiếu sắt [1]. Vậy nguyên tắc để bổ sung sắt cho người thiếu máu như thế nào?

Nguyên tắc bổ sung sắt cho người thiếu máu

Nguyên tắc bổ sung sắt cho người thiếu máu gồm có:

1. Nguyên tắc dinh dưỡng

Với người trưởng thành, chế độ dinh dưỡng bổ sung sắt phải tuân thủ nguyên tắc đảm bảo sự cân đối và đáp ứng nhu cầu dưỡng chất của cơ thể. Cần có sự cân đối giữa protein thực vật và protein động vật. Việc bổ sung thực phẩm giàu sắt cũng phải đảm bảo thực hiện đúng theo nhu cầu, khuyến nghị về giới tính, độ tuổi của người bệnh.

Ở trẻ nhỏ bị thiếu máu do thiếu sắt, ba mẹ cần bổ sung sắt cho trẻ theo đúng nhu cầu, khuyến nghị của bác sĩ, phù hợp với chiều cao, cân nặng, giới tính, độ tuổi của trẻ. Ba mẹ cần cho trẻ ăn đa dạng các nhóm chất như protein, chất bột đường, lipid, vitamin và khoáng chất… Thực đơn hàng ngày của trẻ nên được tăng cường thực phẩm giàu chất sắt.

>> Xem thêm hướng dẫn: Thiếu máu cần bổ sung những chất gì?

2. Tiêu chí chọn thuốc

Việc bổ sung sắt cho người thiếu máu thông qua các loại thuốc cần có sự chỉ định của bác sĩ. Dựa trên nhu cầu, tình trạng sức khỏe, mức độ thiếu máu, độ tuổi… của người bệnh, bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định loại thuốc phù hợp. Hiện có nhiều loại thuốc bổ sung sắt, một số tiêu chí chọn thuốc mà bạn có thể tham khảo gồm:

• Thuốc đã được cấp phép lưu hành: Thuốc phải được chứng nhận về độ an toàn, tính hiệu quả cũng như đã được cấp phép lưu hành trên thị trường. Tốt hơn hết, khi mua thuốc bổ sung sắt, bạn nên lựa chọn địa chỉ cung ứng uy tín.
• Thuốc sắt hữu cơ, dễ hấp thụ: Cơ thể có thể hấp thụ sắt hữu cơ tốt hơn gấp 10 lần so với sắt vô cơ. Hợp chất sắt gluconate, sắt fumarat, sắt bisglycinate là các hợp chất hữu cơ có tính khả dụng sinh học cao.
• Thuốc có chứa thêm vitamin C, B12, axit folic: Các loại thuốc sắt có chứa thêm những thành phần này sẽ hỗ trợ cơ thể hấp thụ sắt tốt hơn. Axit folic hỗ trợ tích cực cho quá trình phân chia tế bào trong cơ thể, bao gồm cả tế bào hồng cầu, góp phần hỗ trợ chữa trị bệnh thiếu máu hiệu quả hơn. Vitamin B12 có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa tế bào, sản xuất ADN, hình thành tế bào hồng cầu. Vitamin C giúp cơ thể tăng hấp thụ sắt, gia tăng tối đa công dụng của thuốc sắt.
• Thuốc không chứa thành phần gây dị ứng hoặc tương tác với các thuốc điều trị: Người mắc chứng thiếu máu do thiếu sắt cần dùng loại thuốc bổ sung sắt phù hợp, không chứa thành phần mà bản thân bị dị ứng để tránh gặp tác dụng phụ.

Liều lượng bổ sung sắt cho người thiếu máu

Người bị thiếu máu do thiếu sắt nên bổ sung sắt đúng theo liều lượng được bác sĩ chỉ định. Dưới đây là lượng sắt khuyến nghị có thể tham khảo trong chế độ ăn uống, bao gồm lượng sắt nhận được từ thực phẩm và các loại thuốc bổ sung nào [2]:

Độ tuổi và đối tượng người dùng	Lượng sắt khuyến nghị
Trẻ em
7 – 12 tháng tuổi	11 mg/ngày
1 – 3 tuổi	7 mg/ngày
4 – 8 tuổi	10 mg/ngày
9 – 13 tuổi	8 mg/ngày
Nữ giới
14 – 18 tuổi	15 mg/ngày
19 – 50 tuổi	18 mg/ngày
51 tuổi trở lên	8 mg/ngày
Phụ nữ mang thai	27 mg/ngày
Phụ nữ dưới 19 tuổi cho con bú	10 mg/ngày
Phụ nữ từ 19 tuổi trở lên cho con bú	9 mg/ngày
Nam giới
14 – 18 tuổi	11 mg/ngày
19 tuổi trở lên	8 mg/ngày

Những người áp dụng chế độ ăn chay trường có thể cần bổ sung nhiều sắt hơn. Với người từ 14 tuổi trở lên, giới hạn trên liều sắt cao nhất có thể dùng an toàn là 45 mg/ngày. Trẻ em dưới 14 tuổi không nên dung nạp sắt quá 40 mg/ngày.

Các chuyên gia khuyến cáo, bắt đầu từ lúc 4 tháng tuổi, trẻ sơ sinh đủ tháng, bú sữa mẹ nên được bổ sung 1mg sắt (loại uống)/ngày/kg trọng lượng cơ thể. Việc làm này cần được duy trì đến khi có thể bổ sung sắt cho trẻ thông qua thực phẩm chứa sắt, ví dụ như ngũ cốc tăng cường sắt. Sữa công thức tiêu chuẩn dành cho trẻ sơ sinh chứa 12mg sắt trên mỗi lít sữa có thể đáp ứng nhu cầu dung nạp sắt của trẻ cho đến lúc được 1 tuổi.

Hướng dẫn gợi ý cách bổ sung sắt cho người thiếu máu

Việc bổ sung sắt cho người thiếu máu cần được thực hiện đúng cách theo tư vấn của bác sĩ để tối ưu hiệu quả, tránh gặp tác dụng phụ ngoài ý muốn.

1. Thuốc bổ sung sắt cho người thiếu máu

Một số loại thuốc giúp bổ sung sắt cho người thiếu máu. Người bệnh chỉ nên sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Dưới đây là một số thuốc mang tính tham khảo, thông tin về thuốc và cách sử dụng thuốc theo nhà sản xuất, bài viết không có ý nghĩa tư vấn, chỉ định hay giới thiệu thuốc.

>> Xem thêm: Các loại thuốc dành cho người thiếu máu

1.1. Thuốc sắt Tardyferon B9

Tardyferon B9 chứa 50mg sắt, 350μg axit folic trong mỗi liều sử dụng. Người bệnh nên uống theo thông tin hướng dẫn của nhà sản xuất, khoảng 1 viên/ngày. Thai phụ có thể uống từ tháng thứ 4 của thai kỳ. Việc tăng hay giảm liều cần còn tùy thuộc vào diễn tiến sức khỏe của người bệnh và cần được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ.

1.2. Thuốc Avisure Safoli

Thành phần của thuốc Avisure Safoli có chứa 166,67mg sắt hydroxide polymaltose, 0,35mg axit folic và hàm lượng tá dược vừa đủ (dầu đậu nành, gelatin). Người bị thiếu máu do thiếu sắt có thể uống 1 viên/ngày (duy trì trong tối thiểu 3 tháng). Người bệnh nên dùng thuốc trong hoặc trước bữa ăn và uống kèm với nhiều nước.

1.3. Thuốc sắt Ferrovit

Thuốc Ferrovit chứa 162mg sắt fumarate, 0,75mg axit folic, 7,5mcg vitamin B12. Người bệnh nên uống 1 viên/lần, dùng 1 – 2 lần/ngày. Thuốc được dùng sau ăn, liều lượng có thể cần được điều chỉnh tùy vào thể trạng của người bệnh và sự tư vấn của bác sĩ.

1.4. Thuốc sắt Fumafer-B9 Corbiere

Thuốc sắt Fumafer-B9 Corbiere chứa 0,40mg axit folic, 182,04mg sắt cùng một lượng tá dược vừa đủ. Loại thuốc này phù hợp với người bị thiếu máu trên 10 tuổi. Người bệnh có thể dùng 1 viên/ngày, duy trì sử dụng tối thiểu 3 – 6 tháng tùy vào chỉ định của bác sĩ.

1.5. Dung dịch uống Ferlatum Fol

Thành phần chính của dung dịch uống Ferlatum Fol là 40mg protein succinylat và một lượng tá dược vừa đủ. Người bị thiếu máu do thiếu sắt nên uống khoảng 1 – 2 lọ/ngày (khoảng 40 – 80mg sắt/ngày) hoặc điều chỉnh liều dùng theo chỉ định của bác sĩ.

Trẻ em uống 1,5 mg/kg/ngày (khoảng 4mg sắt/kg/ngày) dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Người bệnh nên dùng thuốc trước bữa ăn, tránh uống nguyên chai và nên pha loãng thuốc với một lượng nước lọc vừa phải. Người bệnh nên duy trì dùng thuốc liên tục cho đến lúc lượng sắt trong cơ thể quay về định mức bình thường (tối thiểu 2 – 3 tháng) theo tư vấn của bác sĩ hay nhà sản xuất.

2. Thực phẩm bổ sung sắt cho người thiếu máu

Một số thực phẩm bổ sung sắt cho người thiếu máu do thiếu sắt gồm có:

2.1. Protein động vật

• Thịt: Những loại thịt đỏ chứa nhiều sắt như thịt bê, thịt bò, thịt gà tây, thịt lợn và tiết, gan… Lượng cần dùng là khoảng 45 – 60 gam protein (tương ứng 200 – 300 gam thịt/ngày).
• Hải sản: Nhóm hải sản như hàu, cá hồi, cá thu, ốc, sò… cần được đưa vào khẩu phần khoảng 2 – 3 bữa/tuần.
• Trứng: Trứng là thực phẩm chứa nhiều dưỡng chất, ví dụ như glucid, lipid, protein… Đặc biệt, phần lòng đỏ trứng có chứa nhiều sắt, canxi, kẽm, vitamin A… Người bị thiếu máu do thiếu sắt nên ăn khoảng 2 – 3 quả trứng/tuần.

2.2. Protein thực vật

• Rau màu xanh đậm: Bao gồm họ rau cải như cải xoong, súp lơ, rau cải chân vịt, … Mỗi ngày, người bệnh thiếu máu do thiếu sắt cần dùng khoảng 300 – 400 gam (tương ứng với một chén rau).
• Các loại hạt: Người bị thiếu máu do thiếu sắt có thể đưa vào khẩu phần những loại hạt như đậu hà lan, đậu tương, hạt điều, hạnh nhân, lạc…

2.3. Các loại quả

Những loại quả như cherry, lựu, việt quất, nho, dâu tây… rất tốt cho người bị thiếu máu do thiếu sắt. Mỗi ngày, người bệnh có thể dùng khoảng 100 – 200 gam quả chín. Bên cạnh đó, những loại quả này còn chứa nhiều vitamin C giúp cơ thể tăng cường hấp thu sắt, cải thiện lưu lượng máu.

2.4. Sữa

• Sữa và chế phẩm từ sữa: Sữa chứa các loại khoáng chất bổ máu như magie, canxi, phốt pho… Sữa cũng là thực phẩm giàu các loại vitamin, giữ vai trò quan trọng trong việc dự trữ sắt và hình thành hồng cầu, góp phần cải thiện chứng thiếu máu, chẳng hạn như vitamin B12, A, C…
• Sữa mẹ: Sản phụ nên nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu tiên và tiếp tục duy trì việc cho trẻ bú đến lúc trẻ được 2 tuổi (nếu có thể).

>> Tìm hiểu thêm về: Thiếu máu nên ăn những loại thực phẩm gì?

Rủi ro có thể gặp khi bổ sung sắt cho người thiếu máu

Việc bổ sung sắt có thể khiến một số người gặp tác dụng phụ như táo bón khi dùng viên uống bổ sung sắt (ngay cả ở liều bình thường). Uống nhiều nước trong ngày có thể giúp bạn ngăn ngừa tình trạng này xảy ra. Một số tác dụng phụ khác có thể xảy ra khi bổ sung sắt cho người thiếu máu bao gồm:

• Các vấn đề ở dạ dày:
  • Sắt có thể khiến niêm mạc đường tiêu hóa bị kích ứng. Nó cũng có thể làm thay đổi hệ vi khuẩn đường ruột bên trong đường tiêu hóa (sự cân bằng của lợi khuẩn và hại khuẩn). Điều này có thể khiến người bệnh gặp một số triệu chứng như giảm sự thèm ăn, đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, phân đen, co thắt dạ dày…
  • Mặc dù hầu hết các thuốc bổ sung sắt mang đến tác dụng tốt hơn nếu người bệnh uống khi bụng đói, thế nhưng điều này có thể khiến những tác dụng phụ diễn tiến nặng hơn vì không có gì bảo vệ niêm mạc đường tiêu hóa khỏi sự kích ứng. Nếu bạn gặp tình trạng này, hãy trao đổi với bác sĩ về cách tối ưu để uống thuốc bổ sung sắt.
• Các vấn đề về hấp thụ kẽm: Cơ thể cần kẽm để hỗ trợ cho quá trình trao đổi chất, tăng cường hệ miễn dịch. Việc sử dụng viên bổ sung sắt có thể làm giảm lượng kẽm mà cơ thể hấp thụ từ chế độ ăn uống.
• Nguy cơ quá liều sắt: Dung nạp quá nhiều sắt có thể dẫn đến tình trạng ngộ độc sắt, khiến gan bị tổn thương, thậm chí gây tử vong. Những dấu hiệu đầu tiên của chứng ngộ độc sắt bao gồm: tiêu chảy, nôn mửa, đau bụng… Quá liều sắt là tác nhân phổ biến khiến trẻ em bị ngộ độc, có thể gây tử vong.

>> Đọc thêm về: 8 biến chứng của thiếu máu do thiếu sắt

Những lưu ý khi bổ sung sắt cho người thiếu máu

Để việc bổ sung sắt cho người thiếu máu mang đến lợi ích tối ưu, tránh gặp tác dụng phụ, bạn cần lưu ý một số điều dưới đây:

• Người bệnh thiếu máu do thiếu sắt dùng thuốc bổ sung sắt phải theo đúng liều lượng được bác sĩ chỉ định và đúng theo khuyến nghị của nhà sản xuất.
• Không nên uống thuốc bổ sung sắt trước khi ngủ vì cơ thể khó hấp thụ, có thể dẫn đến các bệnh lý về đường tiết niệu, tiêu hóa.
• Khi bổ sung sắt cho người thiếu máu, nên dung nạp thêm vitamin C (ví dụ như uống nước cam) để giúp cơ thể hấp thụ sắt tốt hơn.
• Trong trường hợp người bệnh sử dụng thuốc cùng thức ăn, đồ uống, hãy đảm bảo không dùng thuốc bổ sung sắt với sữa, cà phê, trà xanh.
• Không nên dùng thuốc bổ sung sắt với những loại thuốc kháng sinh thuộc nhóm quinolon, nhóm tetracyclin, thuốc bổ sung canxi, thuốc kháng axit, thuốc nhuận tràng chứa nhôm và magie.
• Nếu dùng thuốc bổ sung sắt dạng viên nén, bạn nên nuốt trọn viên thuốc, không nghiền nát, bẻ hoặc nhai viên thuốc. Nếu sử dụng thuốc bổ sung sắt dạng lỏng, bạn cần đo lượng thuốc cẩn thận.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Chuyên khoa Nội Tổng hợp, Hệ thống PlinkCare, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, bổ sung sắt cho người thiếu máu do thiếu sắt là việc làm cần thiết. Trong trường hợp dùng thuốc hoặc các thực phẩm chức năng bổ sung sắt, người bệnh nên tham khảo ý kiến và sử dụng đúng theo liều lượng do bác sĩ chỉ định hay thông tin từ nhà sản xuất.