Béo phì nam: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Béo phì ở nam giới là gì?

Béo phì ở nam giới là sự tích tụ chất béo bất thường hoặc quá mức ở nam giới gây nguy cơ cho sức khỏe khi chỉ số khối cơ thể BMI ≥ 30kg/m2 ở người phương Tây, trong khi ở người châu Á, béo phì khi BMI ≥ 25 kg/m2. Cách tính chỉ số khối cơ thể BMI cũng rất đơn giản. (1)

BMI = Cân nặng/[(Chiều cao)2]

Trong đó, chiều cao được tính bằng m và cân nặng được tính bằng kg.

Béo phì khiến cơ thể có nguy cơ mắc nhiều vấn đề sức khỏe mạn tính, nghiêm trọng như: bệnh tim, bệnh tiểu đường tuýp 2, huyết áp cao, viêm khớp và một số loại ung thư.

Béo phì nam có gì khác béo phì nữ

Béo phì nam, nữ thường được phân biệt dựa trên sự phân bổ mỡ.

Béo phì “Androide” thường được gọi là béo phì trung tâm: thân hình “quả táo” mỡ phân bố ở thân, phần trên cơ thể, xung quanh vùng bụng (thường gặp ở nam)

Béo phì “gynoide” thường được gọi béo phì ngoại vi: thân hình “quả lê”, tích tụ mỡ ưu thế quanh hông, đùi và mông (thường gặp ở nữ).

Tỷ lệ mắc các bệnh tim mạch, chuyển hóa ở các loại béo phì khác nhau. Béo phì “Androide” thường gặp ở nam giới tích tụ nhiều mỡ nội tạng hơn, tăng nguy cơ các bệnh về tim mạch như bệnh mạch vành, tăng huyết áp, hay tăng đề kháng insulin dẫn đến đái tháo đường type 2. Trong khi tỷ lệ cao béo phì “gynoide” ít liên quan đến các bệnh tim mạch. Sau giai đoạn mãn kinh, phụ nữ sẽ chuyển tích tụ chất béo hơn ở nội tạng gây béo phì Androide làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Nguyên nhân đàn ông béo phì

Có nhiều nguyên nhân đàn ông béo phì bao gồm:

1. Ít vận động

Khi ít vận động sẽ tích tụ nhiều chất béo trong cơ thể. Vận động nhiều cơ thể sẽ giảm chất béo, mỡ thừa nên tập luyện những môn thể thao mình yêu thích, đi bộ ít nhất 20 – 30 phút mỗi ngày để có một thân hình cân đối. (2)

2. Tuổi tác

Ở mỗi độ tuổi khác nhau sẽ có mức tiêu hao năng lượng khác nhau, dù lượng thức ăn tiêu thụ không thay đổi. Có khoảng 60% nam từ 30 – 54 tuổi béo phì, 73% từ 55 – 74 tuổi.

3. Di truyền

Béo phì cũng do yếu tố di truyền, nếu trong gia đình có người thân bệnh béo phì thì các thành viên khác cũng có khả năng cao bị béo phì. Trong gia đình có nhiều người béo phì sẽ ảnh hưởng đến chế độ ăn uống chung của toàn gia đình.

4. Chế độ ăn kiêng không hợp lý

Chế độ ăn kiêng không hợp lý sẽ khiến cơ thể gầy đi rất nhanh nhưng cũng dễ dàng tăng cân quay trở lại. Vì sau khi ăn kiêng sẽ ăn nhiều những món đồ mà mình thích. Việc ăn kiêng hà khắc làm thay đổi thói quen cũ nhưng thậm chí dễ gây phản tác dụng. Vì vậy, nên điều chỉnh chế độ ăn kiêng theo nhu cầu thực tế của mỗi người theo sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

5. Vấn đề về hoocmon

Vấn đề về hoocmon như: rối loạn hoocmon cũng là nguyên nhân gây tăng cân ở nam.

6. Stress, trầm cảm

Ngoài ra tăng cân còn do rối loạn tâm sinh lý như: stress, trầm cảm… khiến ăn uống nhiều.

7. Tế bào mỡ

Việc ăn quá nhiều chất béo, đồ ngọt, thức ăn nhanh, ít vận động… nguồn năng lượng dư thừa sẽ được tích lũy dưới dạng tế bào mỡ.

8. Chế độ ăn không hợp lý

Ăn nhiều, ăn vặt, ăn ngay cả khi chưa đói sẽ làm tăng lượng tế bào mỡ. Do đó, nên lắng nghe cơ thể của chính mình, ngừng ăn khi đã cung cấp đủ nhu cầu cho cơ thể.

9. Bỏ thuốc lá

Bỏ thuốc lá sẽ giúp tăng cân rất nhanh. Vì chất nicotin trong thuốc lá làm tăng tốc độ trao đổi chất, tăng lượng calo mà cơ thể sử dụng khi nghỉ ngơi khoảng 7% – 15%. Không có thuốc lá, cơ thể sẽ đốt cháy thức ăn chậm hơn.

Thuốc lá làm giảm sự thèm ăn nên khi bỏ hút thuốc sẽ cảm thấy đói hơn.

Hút thuốc là một thói quen, sau khi cai thuốc lá dễ gây thèm ăn thực phẩm có hàm lượng calo cao để thay thế thuốc lá.

Triệu chứng béo phì nam giới

Sau đây là một số triệu chứng béo phì nam giới, người bệnh cần nhận biết sớm để cải thiện, tránh nguy cơ bệnh tật như:

• Thay đổi cân nặng trong một thời gian ngắn.
• Thường xuyên ngủ ngáy.
• Đau lưng.
• Thường xuyên bị khó thở: người béo phì có thân hình nặng nề sẽ khó khăn khi vận động, làm việc. Phần mỡ thừa ở cổ, ngực làm những rào cản khiến hơi thở ngắn, yếu ớt nên cảm thấy tình trạng khó thở diễn ra thường xuyên. (3)
• Ợ nóng. Tình trạng này do nhiều bệnh lý gây ra như trào ngược dạ dày thực quản. Tuy nhiên, ợ nóng cũng là dấu hiệu béo phì. Nếu gặp phải tình trạng này, nên đi khám để được biết rõ nguyên nhân.
• Thay đổi về da: khi trọng lượng cơ thể tăng lên, da sẽ căng lên, dần gây ra những vết rạn, đặc biệt ở vùng đùi, bắp chân, bụng. Phần da ở cổ, những phần gập của cơ thể thì da sẽ có hiện tượng sạm da, chảy xệ. Nguyên nhân dẫn đến các vấn đề về da do sự thay đổi nội tiết tố do béo phì.
• Suy tĩnh mạch: các mạch máu giãn nở bất thường do thành mạch suy yếu.
• Huyết áp cao: béo phì dễ dẫn đến tình trạng cao huyết áp, bệnh tim mạch.

Chẩn đoán béo phì ở nam giới

Để chẩn đoán béo phì ở nam giới, bác sĩ thường sẽ khám sức khỏe và cho người bệnh thực hiện 1 số xét nghiệm bao gồm:

• Hỏi về tiền sử sức khỏe của người bệnh: lịch sử cân nặng, nỗ lực giảm cân, hoạt động thể chất, thói quen tập thể dục, chế độ ăn uống, kiểm soát sự thèm ăn, các tình trạng bệnh khác mà người bệnh đang gặp phải, việc dùng thuốc, mức độ căng thẳng…
• Đo chiều cao, kiểm tra các dấu hiệu sinh tồn như: nhịp tim, huyết áp, nhiệt độ, kiểm tra bụng.
• Tính chỉ số khối cơ thể (BMI) nếu từ 25 trở lên là béo phì. BMI trên 25 làm tăng nguy cơ sức khỏe nhiều hơn. Chỉ số BMI nên được kiểm tra ít nhất mỗi năm/lần giúp xác định các rủi ro sức khỏe tổng thể, dùng phương pháp điều trị phù hợp. Tuy nhiên chỉ số BMI có thể đánh giá quá cao mức độ béo phì ở những người cơ bắp (ví dụ, vận động viên chuyên nghiệp hoặc người tập thể hình) và đánh giá thấp nó ở người lớn tuổi do mất khối lượng cơ liên quan đến lão hóa. Ngoài ra, trong số những người lớn tuổi bị giảm chiều cao (ví dụ do loãng xương, gù). Nên BMI nên được kết hợp với các phương pháp khác.
• Đo chu vi vòng eo: mỡ tích tụ quanh eo dễ làm tăng thêm nguy cơ bệnh tim, đái tháo đường. Nam có số đo vòng eo trên 90 cm sẽ gặp nhiều rủi ro về sức khỏe hơn so với những người có số đo vòng eo nhỏ hơn. Vòng eo cũng nên được kiểm tra ít nhất mỗi năm/ lần. Vòng eo được đo bằng một thước dây mềm đặt trên mặt phẳng nằm ngang ngang với mào chậu khi nhìn từ phía trước.
• Siêu âm đo độ dày của mô mỡ
• Hấp phụ tia X năng lượng kép (Dual-energy X-ray absorptiometry -DEXA) đo tỉ lệ mỡ cơ thể
• MRI, CT scanner đánh giá mỡ tạng
• Đo thành phần cơ thể bằng phương pháp phân tích trở kháng điện sinh học (BIA) Bioelectrical impedance analysis
• Kiểm tra các vấn đề sức khỏe khác như: tầm soát các bệnh lý tim mạch: huyết áp cao, rối loạn lipid máu (Cholesterol toàn phần, LDL-C, HDL-C, Triglyceride), đánh giá chức năng tuyến giáp, các vấn đề về gan, tầm soát đái tháo đường và tiền đái tháo đường.

Cách điều trị đàn ông bị béo phì

Có nhiều cách điều trị đàn ông bị béo phì, bao gồm:

1. Giảm ăn

Nguyên tắc giảm ăn với lượng calo hấp thụ ít hơn nhu cầu sử dụng, để cơ thể huy động năng lượng từ mô mỡ để đạt được mục đích giảm cân. Bệnh nhân được khuyến khích giảm năng lượng nạp vào 500 kcal/ngày

• Cân bằng khẩu phần carbohydrate, lipid, protein.
• Hạn chế đường đơn, chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa.
• Hạn chế uống rượu bia.
• Bổ sung nhiều chất xơ, vitamin, khoáng chất từ trái cây, rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt.
• Chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa.

Người béo phì nên giảm ăn theo cách giảm carbohydrate nhưng vẫn phải đảm bảo cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng. Không nên nhịn ăn để giảm cân vì sẽ gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể. Người bệnh nên tham khảo chế độ dinh dưỡng từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có kế hoạch ăn uống giảm cân tốt hơn.

2. Tăng cường tập luyện

Hoạt động thể chất sẽ tăng sử dụng năng lượng dự trữ ở mô mỡ nên giúp giảm cân, duy trì cân nặng hợp lý. Bên cạnh đó, vận động sẽ giúp giảm lipid máu, kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp.

Hoạt động thể chất nên được thực hiện trong khoảng 30 phút trở lên, từ 5 – 7 ngày một tuần, để ngăn ngừa tăng cân và cải thiện sức khỏe tim mạch. Bài tập vận động, cường độ vận động sẽ phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng người.

3. Sử dụng thuốc

Điều trị bằng thuốc thường có thể được xem xét cho những người có bệnh đi kèm liên quan đến cân nặng, những người không đạt được mục tiêu giảm cân (giảm ít nhất 5% tổng trọng lượng cơ thể tại thời điểm ba đến sáu tháng) với sự can thiệp lối sống toàn diện. Quyết định bắt đầu điều trị bằng thuốc nên được cá nhân hóa và đưa ra sau khi đánh giá cẩn thận các rủi ro và lợi ích của tất cả các lựa chọn điều trị béo phì.

Việc lựa chọn thuốc chống béo phì phụ thuộc vào bệnh đi kèm của bệnh nhân nhưng cũng tính đến sở thích của bệnh nhân. Đối với hầu hết bệnh nhân, chất chủ vận glucagon-like peptide 1 (GLP-1) (ví dụ: semaglutide. liraglutide) là liệu pháp dược lý đầu tay được ưu tiên. Các lựa chọn khác bao gồm phentermine-topiramate, orlistat, bupropion-naltrexone và phentermine.

4. Can thiệp khác

Nếu béo phì gây hạn chế sinh hoạt ở người quá béo phì sẽ áp dụng một số biện pháp điều trị đặc biệt như:

• Đặt bóng vào dạ dày.
• Phẫu thuật nội soi nối dạ dày hỗng tràng.
• Khâu nhỏ dạ dày.
• Phẫu thuật lấy mỡ ở bụng.

Phòng ngừa béo phì nam giới

Một số cách phòng ngừa béo phì nam giới bao gồm:

• Tiêu thụ ít chất béo “xấu”: chất béo bão hòa, đông đặc ở nhiệt độ bình thường, khiến cơ thể sản sinh ra cholesterol xấu, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch. Việc hấp thụ chất béo tốt trong chế độ ăn uống như chất béo không bão hòa đa, có thể cải thiện mức cholesterol, giảm nguy cơ béo phì.
• Tiêu thụ ít thực phẩm chế biến sẵn, đường: nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn có nhiều chất béo, muối, đường không nên ăn quá nhiều.
• Ăn nhiều rau, trái cây, chất xơ.
• Ăn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp: chỉ số đường huyết (GI) là thang đo mức độ của loại thực phẩm sẽ làm tăng lượng đường trong máu. Nên ăn thực phẩm có GI thấp để giữ lượng đường trong máu ổn định hơn giúp kiểm soát cân nặng.
• Có lối sống lành mạnh, tránh stress.
• Tập thể dục thường xuyên trên 30 phút/ngày.
• Lập danh sách thực phẩm để chuẩn bị mua sắm hoặc nấu ăn với các thực phẩm lành mạnh tốt cho sức khỏe.

Khoa Nội tiết – Đái tháo đường, PlinkCare TP.HCM với đội ngũ chuyên gia, bác sĩ giàu kinh nghiệm trong việc khám, chẩn đoán, tư vấn, điều trị chuyên sâu bệnh đái tháo đường, bệnh tuyến giáp, rối loạn nội tiết tố, béo phì do rối loạn nội tiết tố,… Bệnh viện còn trang bị nhiều máy móc hiện đại, nhập khẩu chính hãng từ các nước châu Âu, Mỹ giúp người bệnh chẩn đoán chính xác, điều trị nhanh chóng, sớm hồi phục.

Béo phì nam dễ dẫn đến nguy cơ mắc nhiều vấn đề sức khỏe như: bệnh tim, bệnh tiểu đường tuýp 2, huyết áp cao, viêm khớp, một số loại ung thư,… Do đó, người bệnh nên đến bác sĩ chuyên khoa Nội tiết – Đái tháo đường khám ngay khi phát hiện béo phì để được kiểm tra huyết áp, lipid máu, glucose máu, acid uric,… giúp phát hiện sớm biến chứng béo phì, có phương pháp điều trị sớm.