Bệnh sởi có lây không? Lây qua đường nào phổ biến ở người lớn, trẻ em?

Bệnh sởi có lây không?

Bệnh sởi rất dễ lây lan từ người này sang người khác khi tiếp xúc gần. Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính với nguy cơ bùng phát dịch cao. Ước tính, sau khi tiếp xúc với người bị sởi, tỷ lệ bị lây nhiễm bệnh lên đến 90% ở những người chưa tiêm vacxin ngừa sởi; trung bình cứ 4 – 5 năm sẽ có một đợt dịch sởi.

Sự lây lan của virus sởi bắt đầu trước khi bệnh gây triệu chứng khoảng 4 ngày và kéo dài đến ít nhất 4 ngày sau khi phát ban. Vì vậy, cần chủ động phòng ngừa bệnh sởi và có các biện pháp kiểm soát lây nhiễm hiệu quả.

Tiến sĩ Patrick O’Connor thuộc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhận định sởi là “một cuộc khủng hoảng trong nhiều cuộc khủng hoảng”. Khoảng 50 quốc gia trên thế giới đang báo cáo các đợt bùng phát lớn. Dữ liệu tạm thời từ WHO cho thấy có 321.582 trường hợp mắc sởi trong năm 2023 và hơn 94.000 trường hợp mắc sởi trong 4 tháng đầu năm 2024. (1)

Theo thông tin từ Cục Y tế dự phòng, trong 4 tháng đầu năm 2024, cả nước ghi nhận 203 ca mắc sởi, tăng gấp 2,7 lần so với cùng kỳ năm trước. Các chuyên gia cảnh báo dịch sởi có thể bùng phát trong năm 2024 theo chu kỳ 4-5 năm một lần, xuất phát từ “khoảng trống miễn dịch” khi trẻ chưa được tiêm chủng đầy đủ.

Bệnh sởi lây qua đường nào?

Bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn khi người mang mầm bệnh bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện… hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ họng, niêm mạc mũi khi người bệnh nôn, khạc nhổ. Vì vậy, sởi rất dễ lây lan và bùng pháp ở khi ở cùng một không gian đông đúc như trường học, kí túc xá, khu công nghiệp, khu vui chơi… (2)

Ngoài ra, virus sởi có thể tồn tại ở môi trường bên ngoài khoảng 2 giờ, bám vào các bề mặt thường được tiếp xúc như tay nắm cửa, mặt bàn, ly, chén, đồ chơi… Trẻ có thể nhiễm bệnh sởi gián tiếp khi vô tình chạm vào những bề mặt nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mắt, mũi, miệng.

>>Tham khảo thêm: Sởi ở trẻ em có lây lan trong gió không?

Những trẻ nào dễ mắc bệnh sởi

Bệnh sởi có thể xảy ra ở bất kỳ trẻ nào, kể cả những trẻ đã được tiêm phòng vacxin ngừa sởi. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh cao hơn và bệnh có thể nặng hơn ở một số trường hợp như:

• Trẻ chưa được tiêm vacxin ngừa sởi hoặc tiêm không đủ lịch theo khuyến cáo.
• Trẻ bị suy dinh dưỡng, đặc biệt thiếu vitamin A.
• Trẻ có bệnh tim phổi mạn: hen, tim bẩm sinh, bệnh gan, bệnh thận mạn…
• Trẻ có cơ địa sanh non, nhẹ cân,  suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải HIV.

Chẩn đoán trẻ bị sởi

Chẩn đoán bệnh sởi ở trẻ, bác sĩ có thể hỏi về những thông tin về tiền sử bệnh bao gồm tiền sử tiêm ngừa, tiền sử có tiếp xúc với trẻ bị sởi hoặc nghi sởi; thời điểm xuất hiện triệu chứng sốt, ho, viêm long (đường hô hấp, kết mạc mắt, tiêu hóa), phát ban… và các triệu chứng đi kèm; thăm khám toàn diện tìm hạt Koplik và phát ban đặc trưng của bệnh sởi, tìm biến chứng các cơ quan khác tim, phổi, tiêu hóa…

Trong trường hợp sởi không điển hình hoặc nghi sởi, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số cận lâm sàng để chẩn đoán bệnh cũng như loại trừ các nguyên nhân khác như:

• Xét nghiệm huyết thanh học  phát hiện có kháng thể IgM đối với vi rút sởi từ ngày thứ 3 sau phát ban.
• Phản ứng khuếch đại gen (RT-PCR), phân lập vi rút từ máu, dịch mũi họng giai đoạn sớm nếu có điều kiện.

Phương pháp điều trị sởi ở trẻ em

Bệnh sởi ở trẻ em hiện vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Các phương pháp điều trị hiện có tập trung vào hỗ trợ điều trị triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng. Sởi là bệnh do virus gây ra nên thuốc kháng sinh thường không được dùng trong điều trị bệnh sởi, trừ các trường hợp xuất hiện biến chứng bội nhiễm vi khuẩn.

Trẻ cần được bổ sung vitamin A để phòng ngừa biến chứng, ảnh hưởng thị giác. Nhu cầu bổ sung vitamin A của từng trẻ sẽ khác nhau dựa vào độ tuổi:

• Trẻ nhỏ, dưới 6 tháng tuổi: Hàm lượng vitamin A cần bổ sung 50.000 đơn vị/ngày, trong 2 ngày liên tiếp.
• Trẻ từ 6 tháng đến 1 tuổi: Hàm lượng vitamin A cần bổ sung 100.000 đơn vị vitamin A/ngày, trong 2 ngày liên tiếp.
• Trẻ trên 1 tuổi: Hàm lượng vitamin A cần bổ sung 200.000 đơn vị vitamin A/ngày, trong 2 ngày liên tiếp. Có thể bổ sung liều lặp lại sau 4 – 6 tuần nếu trẻ thiếu hụt vitamin A.

Lưu ý: Tất cả các loại thuốc dùng cho trẻ bị sởi cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không tự ý cho trẻ dùng kháng sinh, không sử dụng các chế phẩm chứa Corticoid tự ý ngưng thuốc hoặc kết hợp thuốc cho trẻ. Trẻ bị sởi cần được đưa đến bệnh viện thăm khám và tư vấn điều trị, chăm sóc phù hợp. Bố mẹ không tự ý điều trị cho trẻ bằng các phương pháp dân gian như đắp thuốc, tắm lá bởi điều này có thể khiến trẻ gặp phải biến chứng nguy hiểm.

>> Xem thêm: Bị bệnh sởi làm gì cho nhanh khỏi 

Cách chăm sóc trẻ bị sởi hiệu quả

Phần lớn các trường hợp trẻ mắc bệnh sẽ được bác sĩ hướng dẫn chăm sóc, theo dõi tại nhà. Nếu trẻ bị sởi đang trong độ tuổi đến trường, nhà trẻ, bố mẹ nên thông báo cho giáo viên và cho trẻ nghỉ học trong thời gian này nhằm hạn chế lây nhiễm cho những trẻ khác; tượng tự hạn chế cho trẻ tiếp xúc với anh/chị/em trong nhà (nếu có).

Chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà, bố mẹ cần theo dõi sát sao các triệu chứng nhằm có xử trí phù hợp, tránh để bệnh trở nặng gây biến chứng. Khi phát bệnh sởi, trẻ thường sẽ có biểu hiện sốt. Nếu sốt nhẹ, bố mẹ hạ sốt cho trẻ bằng các phương pháp không dùng thuốc như lau người với nước ấm, chườm mát, uống nhiều nước,… Trẻ sốt cao, bố mẹ cần cho trẻ uống thuốc hạ sốt (Acetaminophen hoặc Ibuprofen) theo đúng chỉ định của bác sĩ. Nhưng nếu trẻ vẫn không hạ sốt dù đã dùng thuốc, bé cần được thăm khám với bác sĩ để được hỗ trợ kịp thời.

Sởi khiến trẻ chảy nước mắt, đỏ mắt và nguy cơ gặp các biến chứng về thị giác cao. Vì vậy, bố mẹ cần thực hiện các biện pháp chăm sóc và bảo vệ mắt cho trẻ như: Vệ sinh mắt đúng cách bằng nước nhỏ mắt chuyên dụng hoặc nước muối sinh lý 0.9%; tránh để trẻ tiếp xúc với ánh sáng mạnh; bổ sung vitamin A phù hợp với nhu cầu cơ thể.

Bên cạnh đó, bố mẹ nên cho trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn trong không gian thoáng mát, sạch sẽ; vệ sinh cá nhân cho trẻ thường xuyên nhằm giảm nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn. Trẻ cần được ăn đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường thực phẩm giàu năng lượng, vitamin và khoáng chất để cơ thể nhanh chóng hồi phục. Trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi, mẹ nên chia nhỏ cữ bú, cho trẻ bú thường xuyên để đảm bảo trẻ được bổ sung đủ nước và dinh dưỡng. Trẻ trong giai đoạn ăn dặm, mẹ ưu tiên chọn những thực phẩm bổ sung nhiều dinh dưỡng và năng lượng, mềm, dễ tiêu hóa cho trẻ.

Trẻ bị sởi rồi có bị lây tiếp không?

Ngoài vấn đề bệnh sởi có lây không là vấn đề bị rồi có bị lây tiếp không. Đa số các trường hợp trẻ bị sởi sau khi được chữa khỏi, cơ thể sẽ có kháng thể với chủng virus này. Vì vậy, trẻ thường không bị lây nhiễm virus sởi nữa.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm gặp, hệ miễn dịch suy giảm, trẻ có thể tái nhiễm bệnh sởi. Do đó, dù là trẻ đã từng mắc bệnh sởi, bố mẹ không được chủ quan trong phòng ngừa bệnh sởi cho trẻ.

>>Xem thêm: Trẻ em bị sởi có nguy hiểm không? Có ảnh hưởng sức khỏe không?

Biện pháp phòng tránh lây nhiễm sởi ở trẻ

Cách phòng tránh bệnh cũng là vấn đề nên quan tâm ngoài vấn đề bệnh sởi có lây không. Đề kháng và miễn dịch của trẻ em còn non nớt và trẻ chưa ý thức được mức độ nguy hiểm của sởi cũng như các bệnh truyền nhiễm khác. Vì vậy, bố mẹ cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm bệnh cho trẻ, bao gồm:

• Tiêm vacxin ngừa bệnh: Vacxin là vũ khí sinh học tốt nhất và hiệu quả nhất để nâng cao đề kháng và miễn dịch cho trẻ em, giúp bảo vệ trẻ khỏi các tác nhân gây bệnh nguy hiểm, giảm nguy cơ xuất hiện biến chứng khi trẻ mắc bệnh. Tùy thuộc vào tư vấn cụ thể của bác sĩ, bố mẹ có thể cho trẻ tiêm vacxin ngừa sởi đơn hoặc vacxin kết hợp ngừa sởi – quai bị – rubella. Tiêm vacxin đúng lịch, đủ mũi và phù hợp lứa tuổi sẽ mang lại hiệu quả phòng ngừa bệnh tốt hơn. Ngoài ra, trẻ cũng cần tiêm ngừa thêm các loại vacxin khác như vacxin ngừa não mô cầu, vacxin cúm…
• Hạn chế tiếp xúc: Tránh cho trẻ tiếp xúc hay đến gần người có dấu hiệu mắc bệnh truyền nhiễm, đang mắc bệnh sởi. Hạn chế cho trẻ ra ngoài, đến những khu vực đông đúc hay đang có dịch sởi bùng phát. Trẻ cần được đeo khẩu trang kháng khuẩn đúng cách khi ra ngoài nhằm hạn chế nguy cơ bị lây nhiễm virus gây bệnh.
• Đảm bảo vệ sinh cá nhân: Tắm rửa, vệ sinh thân thể sạch sẽ; đánh răng 2 lần, sáng – tối mỗi ngày; súc miệng với nước muối sinh lý thường xuyên; tập thói quen rửa tay với xà phòng sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn; hạn chế cho trẻ chạm tay lên vùng mặt.
• Tạo không gian sống sạch: Trẻ nên được nghỉ ngơi, sinh hoạt trong không gian sạch sẽ, thoáng mát, có đủ ánh sáng tự nhiên. Bố mẹ nên thường xuyên dọn dẹp, khử khuẩn phòng ốc, khu vực vui chơi, đồ chơi cũng như các đồ dùng cá nhân cho trẻ.
• Sinh hoạt lành mạnh: Cho trẻ tập thể dục thể thao thường xuyên để nâng cao đề kháng; khuyến khích trẻ tham gia những môn thể thao yêu thích; ngủ đủ giấc; tránh học tập, lao động gắng sức.
• Dinh dưỡng phù hợp lứa tuổi: Ở mỗi giai đoạn phát triển, nhu cầu dinh dưỡng của trẻ sẽ có sự thay đổi, vì vậy bố mẹ cần chú ý bổ sung đủ dinh dưỡng và năng lượng theo nhu cầu cho trẻ. Trẻ nên ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi và những thực phẩm giàu vitamin, đặc biệt là vitamin A, C để tăng đề kháng.
• Uống đủ nước: Bổ sung đủ nước mỗi ngày sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh hơn. Bố mẹ nên khuyến khích trẻ uống nhiều nước lọc. Có thể kết hợp bổ sung vitamin và khoáng chất cũng như kích thích vị giác cho trẻ bằng cách cho uống nước ép trái cây như nước cam, nước ép ổi…
• Thăm khám sức khỏe định kỳ: Trẻ không chỉ khi có dấu hiệu mắc bệnh mà ngay cả khi không có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, bố mẹ cũng nên cho trẻ khám sức khỏe định kỳ. Điều này giúp bác sĩ theo dõi được tình trạng sức khỏe, phát triển của trẻ và có thể phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn; từ đó có hướng xử trí sớm.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ tới bệnh viện theo địa chỉ:

Bệnh sởi có lây không? Hy vọng với những thông tin trên, bố mẹ đã hiểu rõ hơn về bệnh sởi ở trẻ cũng như những con đường lây lan của bệnh và nắm được cách phòng ngừa bệnh an toàn, hiệu quả. Trẻ mắc bệnh sởi hoặc khi biết được con có tiếp xúc với người mắc bệnh này, đặc biệt khi trẻ chưa được tiêm ngừa vacxin ngừa sởi, bố mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được hướng dẫn chăm sóc, điều trị phù hợp.