Bệnh hen suyễn ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách chẩn đoán

Hen suyễn ở trẻ em là gì?

Bệnh hen suyễn ở trẻ em (Hen phế quản) là bệnh viêm đường hô hấp mạn tính với các triệu chứng đặc trưng như khò khè, thở nhanh, khó thở, ảnh hưởng đến sức khỏe và làm suy giảm chất lượng sống của trẻ. Bệnh hen suyễn có xu hướng gia tăng ở nhiều quốc gia, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, phổ biến ở trẻ em.

Ước tính vào năm 2025, trên Thế giới sẽ có khoảng 400 triệu người mắc hen suyễn. Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trung bình mỗi năm có khoảng 15 triệu người không có khả năng lao động do bệnh hen suyễn và đây cũng là nguyên nhân gây tử vong ở khoảng 250.000 người. Mỗi năm, có khoảng 500.000 bệnh nhân hen phải nhập viện điều trị tích cực, trong đó bệnh nhân dưới 18 tuổi chiếm 34,6%.

Một số khảo sát về tỷ lệ mắc bệnh hen suyễn ở Việt Nam cho thấy, mức độ lưu hành của bệnh lý nào là 3,9%;  trẻ em là 3,2%;  người lớn là 4,3%.

Nguyên nhân gây bệnh hen suyễn ở trẻ em

Hiện nay, nguyên nhân gây bệnh hen suyễn ở trẻ em vẫn chưa được xác định cụ thể. Một số nghiên cứu cho rằng, hen suyễn có liên quan đến yếu tố di truyền. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể do một số nguyên nhân khác như môi trường, nhiễm trùng hoặc các phơi nhiễm khác. (1)

Có rất nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh hen suyễn ở trẻ, thậm chí khiến bệnh trở nên nặng hơn:

• Di truyền: Trẻ được sinh ra trong gia đình có người mắc bệnh hen suyễn. Sự  tương tác giữa gen với môi trường ảnh hưởng đến sự hình thành của hệ miễn dịch trong những năm đầu đời, giữ vai trò then chốt trong sự phát triển của trẻ.
• Giới tính: Tỷ lệ mắc bệnh hen suyễn ở bé trai cao hơn so với bé gái, tỷ lệ 1,5/1 ở trẻ từ 5 – 14 tuổi. Tuy nhiên, hen suyễn ở bé gái có nhiều triệu chứng hơn so với bé trai.
• Chủng tộc: Tỷ lệ mắc bệnh hen suyễn cao nhất ở trẻ thuộc chủng tộc da đen, chiếm 15,8%. Tiếp đó là trẻ da trắng, chiếm 7,3%; trẻ người châu Á, 6%; trẻ người châu Mỹ La Tinh, 3,9%.
• Cơ địa dị ứng: Trẻ bị dị ứng với một tác nhân nào đó, có thể là dị ứng thực phẩm, chàm hay dị ứng mũi.
• Thường xuyên tiếp xúc với môi trường ô nhiễm: khói bụi, đặc biệt là khói thuốc lá (hút thuốc lá thụ động) có thể là trước sinh hoặc sau sinh.
• Trẻ gặp phải một số vấn đề sức khỏe khác: sinh non, cân nặng khi sinh thấp, thừa cân, suy dinh dưỡng, mắc bệnh đường hô hấp, trào ngược dạ dày thực quản (GERD)…

Bệnh hen suyễn không phải là một bệnh lý gây ra bởi vi khuẩn hay virus nên nó không thể lây nhiễm từ người này sang người khác.

Dấu hiệu hen suyễn ở trẻ nhỏ

Hầu hết trẻ bị hen suyễn đều sẽ có những triệu chứng đầu tiên trước khi trẻ được 5 tuổi. Ho, khò khè, thở nhanh và nặng ngực là triệu chứng điển hình của hen suyễn. Các triệu chứng này có thể khác nhau về thời gian xuất hiện và cường độ ở từng trẻ; có xu hướng nặng lên vào ban đêm hoặc sáng sớm, khi trẻ mới ngủ dậy.

Triệu chứng bệnh hen suyễn ở trẻ em có thể khởi phát đột ngột khi trẻ gắng sức, cười to hay tiếp xúc với một số dị nguyên như phấn hoa, mạt nhà, lông thú cưng… hoặc khi tiếp xúc với không khí lạnh. Ở trẻ bị hen suyễn, khi mắc phải các bệnh đường hô hấp khác, nhiễm virus (Cúm, RSV…), triệu chứng hen diễn ra nặng hơn.

Yếu tố tăng kích hoạt cơn hen suyễn ở trẻ em

Một số trường hợp, cơn hen không xuất hiện ngay khi mới tiếp xúc với tác nhân gây hen suyễn. Điều này gây khó khăn trong việc xác định tác nhân kích hoạt hoạt để phòng ngừa sau này. Tùy từng trẻ, yếu tố kích hoạt cơn hen sẽ khác nhau hoặc có thể không có. Các yếu tố này có thể gồm:

• Nhiễm virus, có thể là virus cảm lạnh thông thường.
• Tiếp xúc với các chất gây ô nhiễm không khí, khói thuốc lá, khói xe…
• Hít phải mạt bụi, lông thú cưng, phấn hoa hay nấm mốc.
• Hoạt động thể chất quá sức.
• Không khí trở nên lạnh và khô hơn.

Phân loại hen suyễn ở trẻ em

Dựa vào triệu chứng, bệnh hen suyễn ở trẻ em được phân làm 3 loại:

• Khò khè khởi phát do virus (khò khè gián đoạn): Cơn hen xuất hiện theo từng đợt riêng biệt và thường đi kèm với tình trạng viêm đường hô hấp trên do virus. Trẻ thường không có triệu chứng ngoài các đợt hen.
• Khò khè khởi phát do vận động: Cơn hen xuất hiện sau khi trẻ hoạt động thể lực gắng sức. Trẻ hoàn toàn khỏe mạnh và không có triệu chứng gì ngoài thời điểm này.
• Khò khè khởi phát do nhiều yếu tố: Cơn hen khởi phát do nhiều yếu tố như thời tiết thay đổi, vận động, nhiễm virus, dị nguyên. Tình trạng này thường gặp ở trẻ có cơ địa dị ứng. Các triệu chứng của hen suyễn có thể xuất hiện giữa các đợt hen.

Ngoài ra còn có phân loại bệnh hen suyễn ở trẻ em theo thời gian:

• Khò khè thoáng qua: Các triệu chứng bắt đầu và kết thúc trước 3 tuổi. Trẻ sinh non, nhẹ cân gia đình có người hút thuốc lá, nhiễm virus tái lại, không có cơ địa dị ứng là đối tượng dễ mắc phải loại hen suyễn này.
• Khò khè kéo dài: Triệu chứng bắt đầu trước 3 tuổi và kéo dài sau đó.
• Khò khè khởi phát muộn: Triệu chứng bắt đầu sau 3 tuổi.

Hen suyễn ở trẻ em có nguy hiểm không?

Vậy hen suyễn ở trẻ em có nguy hiểm không? Khi trẻ lên cơn suyễn, các triệu chứng xuất hiện đột ngột và nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng của trẻ. Nếu trẻ có các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm sau, phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ kịp thời: ho dữ dội, khó thở nghiêm trọng, mặt/môi/móng tay tái nhợt hoặc xanh xao.

Chẩn đoán bệnh hen suyễn ở trẻ em

Thông thường bệnh hen suyễn ở trẻ em sẽ được chẩn đoán thông qua thăm khám lâm sàng. Bác sĩ có thể hỏi thêm về một số vấn đề như: Trẻ có tiền sử mắc bệnh về đường hô hấp không? Gia đình có ai bị hen suyễn, dị ứng hay mắc phải bệnh phổi nào không? Triệu chứng của trẻ trông như thế nào? Khi nào xuất hiện triệu chứng cũng như tần suất xảy ra triệu chứng?

Việc chẩn đoán bệnh thường gặp khó khăn hơn ở trẻ em dưới 6 tuổi. Trẻ có thể có triệu chứng hoặc không có triệu chứng; triệu chứng có thể gây nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp thông thường khác. Hơn nữa, một số phương pháp kiểm tra chức năng phổi, chẩn đoán hen suyễn ở trẻ có thể không thực hiện được. (2)

Trẻ dưới 3 tuổi có từ 4 đợt khò khè trở lên trong một năm có thể được chẩn đoán bệnh hen qua chỉ số API (Asthma Predictive Index). Nếu API (+), trẻ có nguy cơ cao gập 4 – 10 lần bị hen thật sự khi được 6 – 13 tuổi. Hoặc trẻ được chẩn đoán hen nếu có API (+) kèm theo 1 tiêu chuẩn chính (bố/mẹ bị hen; trẻ bị chàm da; trẻ bị dị ứng với một dị nguyên nào đó) hoặc có 2 tiêu chuẩn phụ trở lên (khò khè không liên quan cảm lạnh; dị ứng thức ăn; bạch cầu ưa axit máu ngoại vi trên 4).

Ở trẻ trên 6 tuổi, tùy vào độ tuổi và tổng trạng sức khỏe của trẻ, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số cận lâm sàng để xác định tình trạng bệnh của trẻ. Đo chức năng hô hấp và test phục hồi phế quản là hai phương pháp thường được thực hiện khi để chẩn đoán hen phế quản ở trẻ.

Một số phương pháp được thực hiện trong chẩn đoán bệnh hen suyễn ở trẻ em:

1. Đo phế dung

Đo phế dung là phương pháp sử dụng một thiết bị chuyên dụng để kiểm tra chức năng phổi, xác định thành ngực, khuyến khuyết cơ hô hấp, yếu cơ hô hấp. Phương pháp này thường được thực hiện ở trẻ từ 5 tuổi trở lên.

2. Giám sát lưu lượng đỉnh

Thông qua máy đo lưu lượng đỉnh, bác sĩ có thể xác định được lượng không khí trẻ có thể thổi ra khỏi phổi. Từ đó, đánh giá tình trạng và chức năng phổi của trẻ. Phương pháp này thường được sử dụng trong chẩn đoán hen suyễn ở trẻ lớn.

3. Xét nghiệm dị ứng da và xét nghiệm máu

Xét nghiệm dị ứng da, xét nghiệm máu là các xét nghiệm thường được thực hiện nhằm xác định tác nhân gây bệnh hen suyễn ở trẻ. Lưu ý, các xét nghiệm này không mang tính chất chẩn đoán bệnh hen suyễn ở trẻ.

4. Chụp X-quang ngực

Đây là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ đánh giá được tình trạng mô, xương và các cơ quan ở vùng ngực. Thông qua đó, bác sĩ có thể loại từ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự hen suyễn.

Cách điều trị hen suyễn ở trẻ em

Tùy thuộc tuổi, triệu chứng, tình trạng sức khỏe của trẻ và mức độ nghiêm trọng của hen suyễn, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Một số trường hợp, việc điều trị bệnh có thể cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ Hô hấp Nhi và các chuyên gia khác từ khoa Hô hấp, Da liễu, Xét nghiệm, Dị ứng…

Mục tiêu chính của việc điều trị bệnh hen suyễn ở trẻ em:

• Kiểm soát tốt các triệu chứng và duy trì mức độ hoạt động bình thường của hen suyễn.
• Giảm thiểu các yếu tố nguy cơ, bệnh có diễn tiến xấu trong tương lai: Giảm nguy cơ xuất hiện cơn hen cấp, duy trì và đảm bảo chức năng hô hấp, sự phát triển của phổi (phổi phát triển càng gần với bình thường càng tốt), giảm tác dụng phụ của thuốc.

>>>Có thể bạn chưa biết: Hen suyễn ở trẻ em mùa lạnh: Triệu chứng và cách điều trị

Thuốc điều trị hen suyễn ở trẻ em

Thuốc, có thể là thuốc giảm đau nhanh hoặc kiểm soát dài hạn, sẽ được bác sĩ kê toa nhằm kiểm soát cơn hen của trẻ. Montelukast là loại thuốc thường được sử dụng đối với trẻ bị hen khởi phát do virus. Corticoid dạng hít thường được chỉ định trong các trường hợp hen suyễn khởi phát do nhiều yếu tố.

1. Thuốc giảm đau nhanh (thuốc trong điều trị cơn hen cấp)

Nhóm thuốc giảm đau nhanh gồm: thuốc giãn phế quản (chất chủ vận beta), thuốc dạng hít kết hợp với steroid  và một số loại thuốc giãn phế quản có tác dụng kéo dài (formoterol), thuốc steroid dạng uống hoặc tiêm. Thuốc thường được sử dụng trong các đợt bùng phát của hen suyễn, có tác dụng làm giảm đau nhanh chóng, mở rộng đường hô hấp. Từ dó, các triệu chứng của hen suyễn như ho, khò khè, khó thở có thể giảm nhẹ.

2. Thuốc kiểm soát dài hạn (thuốc ngoài điều trị cơn hen cấp)

Thuốc kiểm soát dài hạn là nhóm thuốc được bác sĩ kê toa dùng hàng ngày cho trẻ, có tác dụng giảm tần suất xuất hiện cơn hen cũng như giảm mức độ nghiêm trọng của các đợt cấp. Các loại thuốc điều trị hen suyễn ở trẻ em này bao gồm:

• Thuốc Steroid dạng hít;
• Thuốc hít kết hợp steroid dạng hít và thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài;
• Thuốc đối kháng muscarinic tác dụng kéo dài;
• Thuốc kháng leukotriene;
• Thuốc sinh học hen suyễn;
• Liệu pháp miễn dịch.

Lưu ý, tất cả các loại thuốc sử dụng cho trẻ bị hen suyễn cần tuân theo đúng chỉ định của bác sĩ. Phụ huynh cần theo dõi chặt chẽ các biểu hiện của trẻ và thông báo ngay cho bác sĩ khi trẻ có dấu hiệu gặp phản ứng phụ của thuốc.

Biến chứng bệnh hen suyễn ở trẻ em

Nếu việc kiểm soát bệnh hen suyễn ở trẻ em không tốt, cơn hen có thể xuất hiện thường xuyên với mức độ ngày càng nghiêm trọng hơn. Điều này gây tổn thương nghiêm trọng đối với đường hô hấp, suy giảm chức năng phổi vĩnh viễn. Trẻ có thể phải nhập viện để điều trị và chăm sóc kéo dài, ảnh hưởng đến vấn đề học tập và chất lượng sống.

Biện pháp phòng ngừa hen ở trẻ em

Bệnh hen suyễn ở trẻ em hiện vẫn chưa có các phòng ngừa hoàn toàn, tuy nhiên phụ huynh vẫn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh này cho trẻ. Điều này có thể giúp trẻ giảm nguy cơ mắc bệnh hen suyễn. Các biện pháp phòng ngừa bệnh hen suyễn ở trẻ em gồm:

• Tránh cho trẻ tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, nhiều khói bụi, đặc biệt là khói thuốc lá.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với các tác nhân có thể gây hen ở trẻ như phấn hoa, lông thú cưng.
• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất, rèn luyện hơi thở.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ và điều trị dứt điểm các bệnh lý hô hấp ở trẻ.
• Duy trì cân nặng cho trẻ hợp lý, điều trị béo phì (nếu có).
• Tiêm vacxin đủ mũi và đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
• Tăng cường rau xanh và hoa quả trong danh sách các thực phẩm trẻ bị hen suyễn nên ăn.

Ở trẻ bị hen suyễn, phụ huynh lưu ý cho trẻ dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ và tránh để trẻ tiếp xúc với các tác nhân được xác định gây nên các cơn hen ở trẻ nhằm ngăn ngừa cơn hen bùng phát.

>>>Tham khảo thêm: Bệnh suyễn bội nhiễm ở trẻ em: Nguyên nhân và triệu chứng

Câu hỏi thường gặp

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về bệnh hen suyễn ở trẻ em:

1. Hen suyễn ở trẻ có chữa được không?

Hen suyễn là một bệnh lý hô hấp mạn tính, hiện vẫn chưa có cách điều trị dứt điểm. Việc chủ động phòng ngừa, thực hiện các phương pháp điều trị phù hợp có thể giúp giảm tần suất xuất hiện cơn hen, giảm nhẹ các triệu chứng và mức độ tổn thương do bệnh gây ra.

2. Trẻ bị hen suyễn có nằm máy lạnh được không?

Không khí lạnh là một trong những yếu tố có thể kích hoạt cơn hen ở trẻ nhưng trước tình trạng khí hậu nắng nóng khó chịu, nhiều phụ huynh phân vân không biết có nên cho trẻ nằm máy lạnh không? Thực tế, việc sử dụng máy điều hòa không khí được ví như “con dao hai lưỡi” đối với trẻ mắc bệnh hen suyễn.

Máy điều hòa mang lại không gian mát mẻ, dễ chịu và có thể cải thiện chất lượng không khí trong nhà. Tuy nhiên, phụ huynh không nên để nhiệt độ quá thấp và cần vệ sinh máy thường xuyên. Ngoài ra, cần tăng/giảm nhiệt độ từ từ khi trẻ mới vào phòng hoặc chuẩn bị ra ngoài.

3. Khi nào nên đưa trẻ bị hen đến cơ sở y tế?

Nếu nhận thấy trẻ có các dấu hiệu của hen suyễn, nghi ngờ bị hen suyễn, phụ huynh nên đưa trẻ đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám và tư vấn điều trị phù hợp. Đối với trẻ bị hen suyễn, nếu nhận thấy các triệu chứng của trẻ không được kiểm soát tốt, phụ huynh nên thông báo với bác sĩ điều trị bệnh cho trẻ.

Ngoài ra, nếu trẻ gặp khó khăn trong hô hấp, ngủ, nói chuyện hay sinh hoạt hàng ngày, phụ huynh nên đưa trẻ đến bệnh viện để được hỗ trợ càng sớm càng tốt.

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ Chuyên khoa Nhi, PlinkCare theo địa chỉ:

Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về bệnh hen suyễn ở trẻ em. Phụ huynh nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh cho trẻ ngay từ khi có kế hoạch mang thai. Nếu nghi ngờ trẻ có bị hen suyễn, cần đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám và có phương hướng kiểm soát phù hợp.