Nang giả tụy: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và phòng ngừa

Nang giả tụy là gì?

Nang giả tụy là biến chứng thường gặp sau viêm tụy cấp, viêm tụy mạn và chấn thương tụy. Bình thường, loại nang này không nguy hiểm. Tuy nhiên, khi kích thước nang lớn, tồn tại lâu ngày có thể đưa đến nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Theo phân loại Atlanta cải tiến năm 2012, định nghĩa nang giả tụy là ổ tụ dịch quanh tụy, hình thành sau viêm tụy cấp, hay đợt cấp của viêm tụy mạn. Thời gian hình thành thường sau 4 tuần và khi đó nang giả tụy đã có vỏ nang hoàn chỉnh, dịch nang thường đồng nhất, không có hoặc có rất ít mô đặc trong nang. Vách của nang giả tụy được tạo bởi mô xơ, mô hạt từ phúc mạc, từ mô sau phúc mạc hay từ lớp thanh mạc của các tạng kế cận.

Nang giả tụy khác với các nang tụy thật là do không có lớp tế bào biểu mô trong thành nang. Đây là những nang giả, không chứa những tế bào lót đặc biệt như nang thật nên không thể thực hiện những chức năng như chịu trách nhiệm cho chất lỏng tiết ra tạo thành nang. Nang giả tụy là dạng tổn thương lành tính, xuất hiện ở trong tuyến tụy, hoặc tại những khoang trống. Sự khác biệt giữa 2 loại nang này rất quan trọng, hỗ trợ bác sĩ định hướng can thiệp.

Một số u nang tụy lại có nguy cơ là khối ung thư tụy. Trong khi đó, nang giả tụy hiếm khi là ung thư. Tuy nhiên, nếu nang có kích thước lớn, bác sĩ có thể chỉ định can thiệp dẫn lưu. Phương pháp này giúp ngăn ngừa nguy cơ gây đau hoặc vỡ ra, lan tràn dịch tụy, gây viêm phúc mạc hóa chất hay nang giả tụy (môi trường thuận lợi của sự nhiễm trùng).

Tuyến tụy là cơ quan nằm ở phía sau dạ dày, bài tiết men tiêu hóa theo ống tụy dẫn đến ruột non. Tuyến tụy cũng thuộc hệ nội tiết với vai trò sản xuất hormone insulin, bài tiết thẳng vào vòng tuần hoàn, hỗ trợ kiểm soát lượng đường trong máu.

Tình trạng viêm tụy cấp xảy ra khi có phản ứng viêm bị hoạt hóa ở nhu mô tụy. Khi tuyến tụy viêm, cơ quan này có thể rò rỉ những enzyme tiêu hóa. Tình trạng này càng làm tổn thương nhu mô tuyến tụy. Để khắc phục tình trạng này, phản ứng thành mạc trong ổ bụng sẽ hình thành những mô xơ, với mục đích khu trú dịch tụy. Cơ chế này làm hình thành những nang giả tụy. (1)

Nguyên nhân gây nang giả tụy

Nguyên nhân gây ra nang giả tụy đã được nghiên cứu từ lâu. Hầu hết các tác giả đều thống nhất có 3 nhóm nguyên nhân chủ yếu sau:

• Thường gặp nhất là sau viêm tụy cấp và viêm tụy mạn kéo dài, chiếm khoảng 90%. Nguyên nhân gây viêm tụy cấp do rượu chiếm tỷ lệ khoảng 50 – 84%. Sự lạm dụng rượu cũng được xem là nguyên nhân chính của viêm tụy mạn. Viêm tụy cấp do sỏi mật, chiếm khoảng 4 – 18%. Viêm tụy cấp do rượu phối hợp với sỏi mật chiếm khoảng 2 – 13%.
• Do chấn thương là nguyên nhân thứ hai sẽ hình thành nang giả tụy. Tỷ lệ hình thành sau chấn thương gặp khá nhiều ở trẻ em. Tỷ lệ thay đổi tùy theo các tác giả và giao động trong khoảng 3-22%.
• Sau phẫu thuật là nguyên nhân thứ ba sẽ gây nang giả tụy. Tỷ lệ hình thành sau phẫu thuật giao động 10-20% và tần suất này gặp nhiều sau phẫu thuật lớn ở ổ bụng.
• Một số nguyên nhân ít gặp như ung thư tụy, cường chức năng tuyến giáp, tăng lipid máu…

Ngoài ra, có một số trường hợp không xác định được nguyên nhân, gọi là nang giả tụy hình thành tự phát.

Triệu chứng nang giả tụy

Các triệu chứng lâm sàng ở bệnh nhân có nang giả tụy rất nghèo nàn. Do vậy, cần phải thăm khám bệnh nhân tỉ mỉ, hỏi về tiền sử bệnh, các yếu tố nguy cơ dễ gây nang giả tụy (tiền sử viêm tụy cấp, lạm dụng rượu…). Do vậy, với những bệnh nhân này cần được khám định kỳ sau 3-4 tuần để kiểm tra. Có lúc nang giả tụy hình thành nhưng không xuất hiện triệu chứng mà chỉ được phát hiện tình cờ khi người bệnh thực hiện khảo sát hình ảnh học trong ổ bụng do bệnh lý khác.

Một số triệu chứng lâm sàng điển hình ở bệnh nhân có nang giả tụy.

• Đau bụng: Đau bụng là triệu chứng thường gặp và là lý do nhập viện của hầu hết bệnh nhân có nang giả tụy. Đau thường khu trú ở vùng thượng vị và hạ sườn trái, có khi đau ở hạ sườn phải. Với những bệnh nhân viêm tụy cấp, sau 10 ngày các triệu chứng lâm sàng, trong đó có đau bụng không giảm đi thường gợi ý nguy cơ hình thành nang giả tụy. Với những bệnh nhân có nang giả tụy to, gây chèn ép các tạng xung quanh, có thể gây nên triệu chứng đau nhiều hơn.
• Buồn nôn và nôn: Triệu chứng này cũng thường có nhưng không nhiều bằng triệu chứng đau bụng. Nguyên nhân là do nang giả tụy gây chèn ép vào dạ dày – tá tràng, làm dịch mật trong dạ dày đi lên thực quản.
• Sốt: Triệu chứng sốt chiếm tỷ lệ thấp ở bệnh nhân có nang. Nguyên nhân sốt là do nang giả tụy bị nhiễm trùng. Điều trị kháng sinh (đường tĩnh mạch) sẽ cải thiện triệu chứng trong trường hợp này. Tuy nhiên, để điều trị triệt để thì phải dẫn lưu dịch ở nang giả tụy qua siêu âm nội soi
• Vàng da: Triệu chứng vàng da cũng có thể gặp ở bệnh nhân nang giả tụy. Nguyên nhân do nang giả tụy nằm ở vị trí của đầu tụy, dễ gây chèn ép vào đoạn cuối của ống mật chủ và gây tắc mật. Trên lâm sàng các dấu hiệu tắc mật thể hiện vàng da và vàng niêm mạc mắt. Để chẩn đoán mức độ tắc mật cần xét nghiệm cận lâm sàng đầy đủ. Các xét nghiệm về sinh hóa như bilirubin toàn phần, bilirubin trực tiếp. Để xác định vị trí của nang giả tụy cần dựa trên các chẩn đoán hình ảnh, trong đó chụp cộng hưởng từ (MRI), dựng cây đường mật để xác định vị của nang giả tụy gây chèn ép đường mật ngoài gan. Ngày nay, siêu âm nội soi rất có giá trị trong chẩn đoán nang giả tụy gây chèn ép đường mật.
• Sờ thấy khối u tại ổ bụng: Khi nang giả tụy có kích thước lớn có thể sờ thấy khi thăm khám bụng. Vị trí nang giả tụy hay gặp nhất là ở vùng thượng vị và hạ sườn trái. Khi nang to có thể nằm choán cả vùng thượng vị, hạ sườn trái và hông trái, thậm chí gần hết bụng trên.
• Chán ăn và sụt cân: Chán ăn thường biểu hiện khi NGT chèn ép vào đường tiêu hóa hoặc có kèm suy tụy, rối loạn tiêu hóa kéo dài.. làm cho bệnh nhân ăn uống kém…(2)

Biến chứng của nang giả tụy

Đôi khi, nang giả tụy không ảnh hưởng gì, nhưng cũng có khi gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tình trạng này có thể gây tử vong khi không có biện pháp can thiệp ngay lập tức. Tuy nhiên, trường hợp này khá hiếm.

Những biến chứng có thể xảy ra do các nang giả tụy như:

• Nhiễm trùng: Biến chứng này có thể dẫn tới nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng
• Xuất huyết vào lách
• Xuất huyết trong nang
• Hình thành cục máu đông trong tĩnh mạch lách
• Tắc nghẽn ống mật chủ do bị nang chèn ép, gây vàng mắt và vàng da
• Tăng áp cửa
• Tắc nghẽn đường ra của dạ dày
• Vỡ nang ở tụy

Khi nang giả tụy gây ra một trong những biến chứng trên, phẫu thuật cấp cứu hoặc can thiệp dẫn lưu dịch trong nang thường được chỉ định.

Chẩn đoán nang giả tụy

Khi chẩn đoán nang giả tụy, bác sĩ thường dựa trên bệnh sử, những triệu chứng lâm sàng và những xét nghiệm như:

• Xét nghiệm định lượng nồng độ men tụy trong máu, trong nước tiểu.
• Xét nghiệm đánh giá tình trạng chuyển hóa trong cơ thể như công thức máu, đo lường những chất điện giải natri, kali, canxi, glucose, triglyceride máu…
• Xét nghiệm hình ảnh học, có thể gồm siêu âm bụng, chụp CT ổ bụng. Nếu những bằng chứng giúp phân biệt nang tụy và nang giả tụy vẫn chưa rõ, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh chụp MRI hoặc siêu âm nội soi.

Nếu chẩn đoán vẫn chưa được thống nhất, bác sĩ sẽ tiến hành lấy mẫu dịch trong u nang để xét nghiệm bằng cách chọc kim vào nang dưới hướng dẫn của siêu âm nội soi (EUS-FNA). Kết quả giúp bác sĩ phân định là nang tụy, nang giả tụy, áp xe, ung thư tụy.

Điều trị nang giả tụy

Việc chọn lựa phương pháp điều trị nang giả tụy phụ thuộc nhiều yếu tố: vị trí nang, kích thước nang, số lượng nang, tính chất dịch trong nang, độ dày thành nang, sự liên quan của nang giả tụy với các tạng xung quanh và biến chứng của nang giả tụy….

Các phương pháp điều trị nang giả tụy bao gồm:

• Điều trị bảo tồn
• Điều trị bằng phẫu thuật
• Dẫn lưu nang giả tụy dưới hướng dẫn của siêu âm, chụp cắt lớp vi tính
• Dẫn lưu nang giả tụy qua nội soi tiêu hóa trên
• Dẫn lưu nang giả tụy qua siêu âm nội soi

Nhiều trường hợp nang giả tụy có kích thước nhỏ sẽ tự thu lại, biến mất trong khi bệnh nhân chỉ điều trị viêm tụy cấp đơn thuần. Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần được kiểm tra định kỳ bằng hình ảnh học, để loại trừ nguy cơ nang giả tụy hình thành trở lại. Nếu nang có kích thước lớn, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân thực hiện dẫn lưu dịch trong nang ra ngoài xuyên qua da hoặc đặt stent dẫn lưu nang vào trong lòng ống tiêu hóa qua nội soi hoặc phẫu thuật.

Thắc mắc về nang giả tụy

1. Nang giả tụy có nguy hiểm không?

Như đã đề cập, nang giả tụy đôi khi không gây ra bất cứ ảnh hưởng gì. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể phải đối mặt với những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Những biến chứng có thể gặp phải ở người mắc nang giả tụy như nhiễm trùng, xuất huyết trong nang, tắc nghẽn ống mật chủ, vỡ nang tụy.

2. Nang giả tụy có tái phát sau điều trị không?

Nang giả tụy vẫn có nguy cơ tái phát sau điều trị. Nhiều trường hợp mắc nang giả tụy kích thước nhỏ, chúng sẽ tự thu lại và biến mất sau khi điều trị ổn định tình trạng viêm tụy cấp. Tuy nhiên, người bệnh sau khi điều trị cũng cần thăm khám định kỳ để được chỉ định thực hiện các xét nghiệm hình ảnh học, giúp phòng ngừa nguy cơ nang giả tụy tái phát.

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa thuộc Hệ thống PlinkCare là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho người bệnh gặp các vấn đề về đường tiêu hóa từ nhẹ đến nặng. Ngoài ra, bệnh viện còn được trang bị hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống PlinkCare, xin vui lòng liên hệ:

Khi bị nang giả tụy, người bệnh có thể không xuất hiện triệu chứng. Tuy nhiên, đôi khi loại nang này cũng có nguy cơ gây ra nhiều rủi ro sức khỏe. Do đó, việc phát hiện sớm sự hình thành của các nang giả tụy sau biến cố viêm tụy cấp và chủ động can thiệp là điều vô cùng cần thiết, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.