Tinh thể urat: Vì sao là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh gout?

Tinh thể urat là những tinh thể nhỏ hình thành bên trong không gian khớp, gây viêm và tổn thương các khớp. Tình trạng này cần được điều trị sớm để giảm thiểu những tổn thương ở khớp, hồi phục chức năng vận động cho người bệnh.

Tinh thể urat là gì?

Tinh thể urat hay còn gọi là tinh thể monosodium urat được hình thành khi nồng độ axit uric trong máu tăng cao. Axit uric là chất xuất hiện tự nhiên trong máu do quá trình chuyển hóa purin.

Axit uric thường được đào thải thông qua nước tiểu hay đường ruột. Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng tăng axit uric máu như ăn quá nhiều thực phẩm giàu purin, rối loạn chức năng đào thải axit uric máu qua thận hoặc đường ruột và tình trạng tăng chuyển hóa purin trong cơ thể. (1)

Ngoài ra, sử dụng các loại thuốc như niacin, thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm có khả năng làm gia tăng nồng độ axit uric. Nồng độ axit uric trong máu tăng cao sẽ dẫn tới hình những tinh thể urat.

Sự xuất hiện các tinh thể urate là dấu hiệu ban đầu cảnh báo bệnh gout. Nếu trì hoãn điều trị, những triệu chứng có thể tiến triển nặng hơn, dẫn tới cứng khớp, tổn thương các cơ quan khác trong cơ thể và gây ra những biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân và yếu tố thúc đầy hình thành tinh thể urat

Nồng độ axit uric trong máu tăng cao là nguyên nhân trực tiếp hình thành những tinh thể urat. Trên hình ảnh nội soi, chúng có hình dạng tương tự hạt muối trắng bám trên khắp bề mặt sụn khớp, màng khớp, gân… (2)

Tích tụ urat quá nhiều có thể dẫn tới các tổn thương sâu trong các khớp và có thể ảnh hưởng tới hoạt động của các cơ quan như tim, thận, mạch máu, xương khớp, vùng da, niêm mạc.

Ngoài ra, một vài yếu tố khác được ghi nhận có ảnh hưởng trực tiếp, thúc đẩy quá trình lắng đọng nhanh những tinh thể urat gồm:

• Nhiệt độ lạnh và môi trường axit là các yếu tố thuận lợi và thúc đẩy nhanh quá trình kết tủa những tinh thể urat. Độ pH sẽ làm tăng nồng độ canxi, giảm độ hòa tan của muối và đẩy nhanh quá trình kết tủa tinh thể muối.
• Các vi chấn thương lặp lại hoặc những vận động mạnh có khả năng gia tăng quá trình kết tủa tinh thể này ở các khớp.
• Bệnh sỏi thận: nồng độ axit uric cao trong nước tiểu hay nước tiểu có tính axit có thể dẫn tới hình thành sỏi ở thận. Sỏi sẽ làm giảm chức năng đào thải axit uric của thận, từ đó làm gia tăng nồng độ axit uric trong máu và dễ dàng kết tủa thành những tinh thể muối urat.
• Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt: chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt là các yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới quá trình hình thành và lắng đọng những tinh thể urate.

Các loại thực phẩm giàu đạm, nhiều dầu mỡ, gia vị mặn, rượu bia, thuốc lá có thể làm tăng hàm lượng axit uric trong máu. Quá trình kết tủa tạo thành những tinh thể urat ngày càng được đẩy nhanh. Ngoài ra, các thói quen sinh hoạt như, lười vận động, ăn nhậu, căng thẳng, stress cũng là các yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh gout, đặc biệt là nam giới trong độ tuổi trung niên.

Tình trạng lắng đọng tinh thể urat trong bệnh gout

Ở bệnh Gout, tình trạng tăng axit uric máu kéo dài vượt ngưỡng bão hoà của axit uric máu sẽ gây ra hiện tượng kết tủa axit uric máu thành các tinh thể urat và lắng đọng trong màng hoạt dịch khớp, gây viêm và đau khớp ở người bệnh gout. (3)

Vị trí lắng đọng của chúng thường có xu hướng ở các khớp xa trung tâm như khớp ở bàn chân hoặc ngón chân do độ nhiệt độ của khớp này lạnh hơn. Ngoài ra, tinh thể urat cũng có xu hướng lắng đọng ở những vị trí khớp bị chấn thương lặp đi lặp lại.

Tuy nhiên, khi tình trạng bệnh gout kéo dài và không điều trị đúng sẽ có thể lắng đọng urat ở rất nhiều khớp khác nhau và gây giới hạn vận động nhiều.

Xét nghiệm chẩn đoán tinh thể urat như thế nào?

Hiện nay, tiêu chuẩn vàng để xác định tinh thể urat trong chẩn đoán bệnh gout xét nghiệm dịch khớp tìm những tinh thể urat.  Bác sĩ thường chỉ định thực hiện xét nghiệm dịch khớp tìm urat ở các trường hợp nghi ngờ bệnh gout.

Mẫu dịch sau khi lấy nên được gửi sớm nhất có thể đến phòng xét nghiệm. Dịch khớp sau khi được rút sẽ được soi dưới kính hiển vi phân cực nhằm tìm những tinh thể urat hình kim.

Xem thêm: Xét nghiệm acid uric máu là gì?

Biện pháp điều trị tinh thể urat

Để làm tan urat trong khớp, nồng độ axit uric máu cần được hạ xuống dưới ngưỡng bão hoà của axit uric máu (thông thường là 6 mg/dl hoặc 360 umol/l). Kiểm soát nồng độ acid uric máu ổn định là một trong những mục tiêu quan trọng nhất trong điều trị gút. (4)

Kiểm soát tốt nồng độ acid uric máu giúp giảm lắng đọng các tinh thể urat, hoà tan các tinh thể đã lắng đọng, ngăn ngừa tổn thương khớp tiến triển, giảm số đợt cấp gút và cải thiện chức năng của người bệnh.

Có nhiều phương pháp giúp giảm nồng độ axit uric trong máu, trong đó bao gồm phương pháp không dùng thuốc (thay đổi chế độ ăn và sinh hoạt) và phương pháp dùng thuốc hạ axit uric máu.

1. Thay đổi chế độ ăn uống

Vì gút và tình trạng urat lắng đọng trong cơ thể liên quan đến nồng độ acid uric trong máu nên chế độ ăn đóng một vai trò quan trọng trong điều trị. Hiện nay các khuyến cáo đã đưa ra những hướng dẫn về thực phẩm cần tránh đối với người bệnh gút như sau:

• Tránh rượu, bia, thuốc lá.
• Tránh thịt đỏ, đặc biệt như thịt bò, thịt dê, thịt cừu,…
• Tránh nội tạng động vật (gan, cật, lòng…).
• Tránh các loại hải sản có vỏ như tôm, cua, ghẹ, cá mòi,…
• Tránh các loại nước uống giải khát có hàm lượng đường cao như nước ngọt, nước tăng lực, soda.
• Giảm cân ở bệnh nhân béo phì: thừa cân, béo phì là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành những tinh thể urat, gây căng thẳng cho các khớp ảnh hưởng, từ đó khiến các triệu chứng tiến triển nặng hơn.

Tham khảo: Acid uric cao nên kiêng ăn gì?

Do đó, bệnh nhân thừa cân, béo phì thường được khuyến khích giảm cân và kiểm soát tốt cân nặng. Ngoài ra, cân nặng hợp lý sẽ giúp giảm áp lực lên các khớp, giảm thiểu nguy cơ viêm khớp và thoái hóa khớp.

Ngoài ra, người bệnh cũng nên tăng cường chế độ ăn lành mạnh nhiều chất xơ, rau xanh, thực phẩm ít hoặc không chứa mỡ và đảm bảo đủ nước cho cơ thể. Một chế độ ăn hợp lí là một phương pháp hỗ trợ điều trị tuyệt vời. Điều này giúp làm giảm lượng thuốc cần dùng và tăng hiệu quả điều trị.

Có thể bạn quan tâm: Chế độ ăn cho người mắc bệnh gút

2. Dùng thuốc hạ axit uric máu

Các thuốc điều trị hạ axit uric máu có thể được chia làm nhóm thuốc giảm sản xuất axit uric, tăng đào thải ra khỏi cơ thể và nhóm thuốc phân huỷ acid uric máu. Biện pháp này góp phần giảm lắng đọng urat và hoà tan các tinh thể đã lắng đọng.

Hiện nay hai loại thuốc thường được sử dụng rộng rãi nhất là Febuxostat và Allopurinol. Tuy nhiên, những loại thuốc hạ axit uric máu cần được dùng theo đúng chỉ định để chọn lựa loại thuốc và sử dụng liều lượng phù hợp từ bác sĩ để mang lại hiệu quả điều trị cao và hạn tác dụng phụ.

Trong quá trình dùng thuốc, nếu xuất hiện tác dụng phụ, bệnh nhân nên thông báo ngay với bác sĩ để có hướng xử trí sớm.

3. Kiểm soát cơn đau khi có cơn gout cấp

Ở nhiều người bệnh, tinh thể urat có thể dẫn tới những đợt viêm khớp cấp tính gây sưng, đau khớp. Dẫn đến giới hạn vận động và giảm chất lượng đời sống. Đối với trường hợp này, bệnh nhân có thể tham khảo một số biện pháp giảm đau như:

• Chườm lạnh: Người bệnh đặt miếng gạc lạnh hay túi đá lên khớp ảnh hưởng để cải thiện triệu chứng sưng, đau. Lưu ý là nên quấn túi đá trong khăn mỏng để tránh bị bỏng lạnh khi chườm lên khớp. Thời gian chườm đá khoảng 15 – 20 phút/lần và mỗi lần cách nhau 2-3 tiếng.
• Sử dụng các thuốc giảm đau, kháng viêm phù hợp theo chỉ định của bác sĩ sẽ giúp kiểm soát cơn sưng đau khớp cấp tính trong gút.
• Dành thời gian nghỉ ngơi: Khớp ảnh hưởng cần được nghỉ ngơi để giảm sưng và viêm, hạn chế tạo áp lực lớn lên những khớp ảnh hưởng.

Phương pháp phòng ngừa

Việc ngăn ngừa quá trình hình thành những tinh thể urat sẽ góp phần phòng ngừa bệnh gout, nâng cao sức khỏe xương khớp và phục hồi chức năng vận động cho cơ thể. Trong sinh hoạt hằng ngày cần lưu ý:

• Tập thể dục: Thường xuyên tập thể dục thể thao sẽ giúp giảm cân lành mạnh, giảm thiểu nguy cơ tăng axit uric máu, hỗ trợ giảm quá trình tích tụ urat trong cơ thể.
• Chế độ ăn uống: Thực đơn mỗi ngày nên tránh các loại thực phẩm giàu purin như nội tạng động vật, thịt chó, hải sản, đồ ngọt…, đồng thời cần tăng cường bổ sung những loại thực phẩm như trái cây, rau quả, các loại hạt, yến mạch, ngũ cốc, dầu thực vật…
• Hạn chế dùng một loại thuốc: Các loại thuốc như niacin, thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm có khả năng làm gia tăng nồng độ axit uric.
• Uống nhiều nước: Bổ sung đủ nước mỗi ngày có thể giúp làm loãng và loại bỏ axit uric ra khỏi cơ thể thông qua nước tiểu. Thói quen tốt cũng giảm thiểu nguy cơ hình thành những cơn gout cấp, giảm đau và viêm, ổn định sức khỏe tổng thể cho người bệnh.

Tuy nhiên, bệnh nhân vẫn có các biện pháp khắc phục như dùng thuốc và thay đổi chế độ ăn uống, sinh hoạt. Hướng điều trị cần tham khảo ý kiến bác sĩ Nội cơ xương khớp và sẽ tùy thuộc mức độ nghiêm trọng của những triệu chứng, những tình trạng bệnh liên quan.

Bệnh gout được đặc trưng bởi các tinh thể urat trong các mô. Người bệnh sẽ bị những đợt sưng, đau và cứng khớp. Khi bệnh diễn tiến kéo dài có thể gây biến dạng khớp nhiều, giảm khả năng vận động và suy giảm chất lượng cuộc sống.

Vì thế, khi có dấu hiệu nghi ngờ bệnh gout hoặc được chẩn đoán mắc bệnh, người bệnh nên đi đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, xét nghiệm tình trạng lặng đọng tinh thể urat và có hướng xử trí giúp kiểm soát tốt bệnh, giảm thiểu nguy cơ xuất hiện những biến chứng nguy hiểm, làm giảm chất lượng cuộc sống.