Suy tuyến yên: Nguyên nhân, triệu chứng và cách chẩn đoán bệnh

Suy tuyến yên là gì?

Suy tuyến yên là tình trạng suy giảm chức năng tuyến yên, khiến một hoặc nhiều loại hormone tuyến yên không được sản xuất hoặc sản xuất ít hơn nhu cầu cơ thể. Hormone tuyến yên chi phối hoạt động của nhiều cơ quan khác, như tuyến giáp, tuyến thượng thận, tuyến sinh dục… Rối loạn hormone tuyến yên sẽ ảnh hưởng đến chức năng của các tuyến đích này. (1)

Triệu chứng bệnh suy tuyến yên tiến triển âm thầm qua nhiều tháng năm. Khi mức độ tổn thương của tuyến này tăng lên, các ảnh hưởng đến sức khỏe mới rõ ràng, triệu chứng sẽ xuất hiện nhiều hơn.

Nguyên nhân suy tuyến yên

Có nhiều nguyên nhân làm suy tuyến yên, như:

• Do khối u:
  • U tuyến yên.
  • U sọ hầu.
  • U khác: u màng não, u tế bào thần kinh đệm.
• Do nhồi máu:
  • Hoại tử hậu sản: Hội chứng Sheehan.
  • Đột quỵ tuyến yên.
• Do thâm nhiễm:
  • Bệnh Sarcoidosis.
  • Bệnh Hemochromatosis.
• Do thầy thuốc gây ra:
  • Phẫu thuật.
  • Chiếu tia xạ.
• Do chấn thương đầu: 5% – 27% người bệnh chấn thương sọ não bị suy tuyến yên sau 5 tháng đến 12 năm.
• Do miễn dịch: viêm tuyến yên thâm nhiễm lympho.
• Do nhiễm khuẩn: nhiễm nấm, lao, giang mai.
• Suy tuyến yên vô căn: có tính chất gia đình.

Triệu chứng suy tuyến yên

Khó có thể chỉ ra triệu chứng điển hình của bệnh lý suy tuyến yên. Người bệnh có thể có nhiều triệu chứng, tùy thuộc vào hormone tuyến yên nào bị thiếu, mức độ thiếu và cơ quan đích bị ảnh hưởng, bao gồm:

1. Thiếu hụt hormone tăng trưởng (GH)

Hormone tăng trưởng (GH) có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa năng lượng, ảnh hưởng đến sự phát triển của cơ thể. Với trẻ em bị suy tuyến yên, thiếu hụt hormone GH có thể khiến trẻ bị lùn, chậm phát triển. Hầu hết người trưởng thành thiếu hormone này không có triệu chứng. (2)

2. Thiếu hụt hormone tạo hoàng thể (LH)

Phụ nữ thiếu hụt hormone LH có thể mất kinh, khô âm đạo và giảm khả năng sinh sản. Với nam giới, các triệu chứng thiếu hụt hormone này có thể gồm: giảm chức năng tình dục, khả năng sinh sản và mất một số đặc điểm giới tính. Trẻ em thiếu hormone LH sẽ chậm dậy thì.

3. Thiếu hụt hormone kích thích nang trứng (FSH)

Hormone FSH liên quan đến quá trình tiết estrogen của nữ giới, sự phát triển tế bào trứng và chu kỳ kinh nguyệt. Ở nam giới, hormone FSH có vai trò kích thích sản sinh tinh trùng. Sự thiếu hụt hormone này ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của cả hai giới.

4. Thiếu hụt hormone kích thích tuyến giáp (TSH)

Nhiều người bệnh thắc mắc suy tuyến yên gây ra bệnh gì. Một trong những bệnh có nguyên nhân từ suy tuyến yên là suy giáp, do mối liên hệ mật thiết giữa hormone TSH của tuyến yên tiết ra và hormone giáp do tuyến giáp tiết ra. Suy tuyến yên gây thiếu hụt hormone kích thích tuyến giáp, dẫn đến suy giảm chức năng tuyến giáp, với các triệu chứng gồm: mệt mỏi, da và tóc khô, táo bón, yếu cơ, tăng cân, trầm cảm, rối loạn kinh nguyệt, thường xuyên cảm thấy lạnh, giảm thân nhiệt, buồn ngủ, hay quên, trường hợp nặng gây hôn mê suy giáp.

5. Thiếu hụt hormone kích thích vỏ thượng thận (ACTH)

Đây là triệu chứng hiếm gặp ở người bệnh suy tuyến yên, khiến người bệnh có các dấu hiệu: mệt mỏi, sụt cân bất thường, hạ huyết áp, buồn nôn, nôn, hạ đường huyết, lú lẫn…

6. Thiếu hormone chống lợi tiểu (ADH)

Triệu chứng điển hình của thiếu hormone chống lợi tiểu (ADH hoặc vasopressin) là tăng lượng nước tiểu và cảm giác khát nước. Với người lớn, thiếu hormone ADH có thể đi kèm triệu chứng mất cân bằng điện giải (natri và kali). Với trẻ em là tình trạng mệt mỏi, đái dầm và khó khăn khi tập đi vệ sinh.

7. Thiếu prolactin

Đây cũng là triệu chứng hiếm của người bệnh suy tuyến yên. Thiếu hụt hormone prolactin khiến phụ nữ không thể tiết sữa sau khi sinh.

8. Thiếu oxytocin

Oxytocin là hormone kiểm soát hành vi và cảm xúc, như sự hưng phấn, tin tưởng và các hành vi ở người mẹ, sinh con và cho con bú. Các triệu chứng thiếu oxytocin ở người bệnh suy tuyến yên thường liên quan đến vấn đề tâm lý, như: khó tương tác với người khác, thiếu sự đồng cảm, khó gắn kết với con (với phụ nữ sau sinh), khó tiết sữa…

Các loại suy tuyến yên

Dựa trên số lượng hormone tuyến yên thiếu hụt, suy tuyến yên được chia làm 2 loại:

• Suy tuyến yên từng phần:
  • Suy tuyến yên đơn độc: người bệnh thiếu hụt 1 loại hormone tuyến yên.
  • Thiếu hụt nhiều hormone tuyến yên: người bệnh bị thiếu 2 hoặc nhiều loại hormone tuyến yên.
• Suy tuyến yên toàn phần: người bệnh thiếu hụt tất cả hormone tuyến yên.

Phân loại theo nguyên nhân và mức độ bệnh, suy tuyến yên được chia làm 3 loại:

• Suy tuyến yên nguyên phát: nguyên nhân từ sự tổn thương hoặc rối loạn tuyến yên.
• Suy tuyến yên thứ phát: do vùng hạ đồi bị tổn thương hoặc rối loạn. Hạ đồi tác động tuyến yên tiết ra một số loại hormone, do đó tổn thương ở vùng này sẽ khiến chức năng tuyến yên suy giảm.
• Suy tuyến yên vô căn: chưa xác định nguyên nhân bệnh.

Chẩn đoán bệnh suy tuyến yên

Bác sĩ cần hỏi tiền sử người bệnh và khám lâm sàng tỉ mỉ, chẩn đoán suy giảm tuyến yên bằng các xét nghiệm đặc hiệu, cụ thể:

1. Xét nghiệm máu đo nồng độ hormone của tuyến đích

Định lượng hormone TSH, ACTH, FSH, LH, khảo sát cùng hormone của tuyến đích như: T4, T3 toàn phần và tự do, corticoid, testosteron ở cả hai giới. Testosteron giảm ở nữ trong suy tuyến yên liên quan đến giảm chức năng buồng trứng và tuyến thượng thận.

2. Xét nghiệm kích thích hormone

Với xét nghiệm này, tuyến yên sẽ được kích thích để giải phóng hormone, sau đó bác sĩ lấy mẫu máu của người bệnh để xét nghiệm chỉ số các hormone tuyến yên như FSH, LH, TSH…

3. Xét nghiệm dung nạp insulin

Xét nghiệm dung nạp insulin có thể giúp bác sĩ chẩn đoán được sự thiếu hụt của hormone tăng trưởng GH và hormone ACTH.

4. Xét nghiệm độ thẩm thấu của máu và nước tiểu

Xét nghiệm này nhằm kiểm tra nồng độ hormone chống lợi tiểu (ADH) trong cơ thể thông qua mẫu máu và nước tiểu.

5. Chụp MRI

Chụp MRI (cộng hưởng từ) là phương pháp sử dụng sóng vô tuyến tạo ra hình ảnh chi tiết các cơ quan bên trong cơ thể. Chụp MRI não có thể tìm được khối u tuyến yên – nguyên nhân gây suy tuyến yên.

6. Chụp CT não

Chụp CT (cắt lớp điện toán) sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết về não và tuyến yên, giúp phát hiện khối u não và u lành tuyến yên nếu có.

Điều trị bệnh suy tuyến yên

Tùy thuộc vào nguyên nhân và tình trạng bệnh cụ thể, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị suy tuyến yên phù hợp:

1. Liệu pháp thay thế hormon tuyến yên

Suy tuyến yên là rối loạn nội tiết có thể điều trị bằng thuốc. Dựa vào loại hormone tuyến yên bị thiếu cũng như lượng thiếu hụt, bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc bổ sung phù hợp, gồm:

• Corticosteroid (như hydrocortisone hoặc prednisone): có tác dụng thay thế hormone cortisol do tuyến thượng thận tiết ra, vì người bệnh thiếu hụt hormone ACTH.
• Levothyroxine (Levoxyl, Synthroid…): dùng thay thế hormone tuyến giáp bị thiếu hụt do tuyến yên không sản xuất đủ hormone TSH.
• Desmopressin (DDAVP): nhằm thay thế hormone ADH của tuyến yên.
• Hormone sinh dục: testosterone (ở nam giới), estrogen hoặc estrogen kết hợp progesterone (ở phụ nữ).
• Hormone tăng trưởng: nhằm bù đắp lượng hormone GH bị thiếu hụt do suy tuyến yên, thúc đẩy cơ thể tăng trưởng, giúp trẻ em cao hơn.
• Thuốc tiêm chứa hormone LH và FSH kích thích rụng trứng ở nữ giới và sản sinh tinh trùng ở nam giới.

2. Thuốc điều trị suy tuyến yên

Các loại thuốc có tác dụng điều trị triệu chứng suy tuyến yên được bác sĩ chỉ định. Việc điều trị và theo dõi thường xuyên sẽ giúp người bệnh có cuộc sống và sức khỏe ổn định lâu dài.

3. Phẫu thuật

Với người bệnh suy tuyến yên do u tuyến yên hoặc gần não, có thể phẫu thuật để loại bỏ các u này.

4. Xạ trị

Trong một số trường hợp, u tuyến yên có thể loại bỏ bằng xạ trị. Người bệnh điều trị suy tuyến yên bằng bức xạ có thể suy giảm chức năng nội tiết dần trong nhiều năm, do đó cần thường xuyên kiểm tra chức năng tuyến giáp, tuyến thượng thận… theo mốc 3 tháng, 6 tháng và hàng năm, duy trì tối thiểu 10 – 15 năm sau xạ trị. (3)

Phòng ngừa bệnh suy tuyến yên

Suy tuyến yên có thể xảy ra với bất cứ ai, không thể phòng ngừa triệt để. Nên duy trì thói quen khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị kịp thời những nguy cơ dẫn đến suy tuyến yên.

Những người có nguy cơ cao mắc chứng suy tuyến yên như: tiền sử chấn thương vùng đầu, xạ trị vùng dưới đồi, mất máu hậu sản… cần được theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh.

Câu hỏi thường gặp

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp khi tìm hiểu về bệnh tuyến yên suy giảm:

1. Suy tuyến yên có nguy hiểm không?

Suy tuyến yên có nguy hiểm. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, suy tuyến yên có thể để lại những hậu quả nặng nề và lâu dài. Với trẻ em và thanh thiếu niên, có thể chậm dậy thì, chậm tăng trưởng, lùn, còi cọc. Người trưởng thành có nguy cơ vô sinh và nhiều biến chứng nguy hiểm khác như hôn mê suy giáp, gây nguy hiểm đến tính mạng.

2. Suy tuyến yên nên ăn gì?

Người bệnh suy tuyến yên nên xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, đầy đủ các nhóm chất. Ngoài ra, người bệnh hãy ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi để đảm bảo đủ vitamin và khoáng chất thiết yếu.

3. Suy tuyến yên có chữa khỏi được không?

Suy tuyến yên không thể chữa khỏi hoàn toàn. Người bệnh phải điều trị suốt đời bằng các loại thuốc để duy trì sức khỏe ổn định. Tình trạng suy tuyến yên do khối u có thể cải thiện sau khi phẫu thuật loại bỏ khối u.

4. Khi nào nên đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế?

Bất cứ khi nào nhận thấy người bệnh có các triệu chứng của suy tuyến yên xuất hiện đột ngột hoặc từ từ, như:

• Trẻ em chậm lớn hơn so với các bạn cùng trang lứa.
• Mệt mỏi, chóng mặt kéo dài.
• Tăng cân bất thường.
• Không có sữa sau sinh.
• Suy giảm chức năng tình dục…

Người bệnh cần ngay lập tức đến cơ sở y tế chuyên khoa để được khám, chẩn đoán và tầm soát suy tuyến yên kịp thời.

Khoa Nội tiết – Đái tháo đường, PlinkCare TP.HCM là đơn vị chuyên khoa với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, cùng trang thiết bị hiện đại, tiên tiến, mang đến hiệu quả chẩn đoán chính xác, điều trị hiệu quả và nhanh chóng cho người bệnh mắc các chứng rối loạn nội tiết liên quan đến tuyến yên, bướu cổ, đái tháo đường, đái tháo nhạt…

Bất cứ ai, ở độ tuổi và giới tính nào cũng có nguy cơ suy tuyến yên, khiến cho sức khỏe và chất lượng cuộc sống bị ảnh hưởng nặng nề. Hiểu rõ bệnh suy tuyến yên là gì, suy tuyến yên gây ra bệnh gì, các nguyên nhân, dấu hiệu bệnh là điều cần thiết để xây dựng lối sống lành mạnh, hạn chế nguy cơ, phát hiện sớm bệnh và có phương pháp điều trị hiệu quả.